Wandelen in MIJN Noordoost-Brabant – Dertien Trage Tochten waar ik ben opgegroeid

Ik ben er geboren en getogen, maakte er mijn eerste wandelingen en verkende het gebied met de fiets in mijn jeugdjaren. Het heeft niet zo’n goede naam gekregen omdat de laatste 25 jaar de intensieve veehouderij nadrukkelijk zijn stempel op het gebied heeft gedrukt. Op vele plekken zie je megastallen waar miljoenen varkens, nertsen en koeien op kleine oppervlaktes leven. Door de ruilverkaveling zijn bossages, struwelen en kronkelende beken verdwenen waardoor op veel plekken grote eentonige landschappen zijn ontstaan. Maar er zijn uitzonderingen, betoverende plekjes die de dans zijn ontsprongen van het door de boeren op vele plaatsen bedorven landschap. De droogte van de afgelopen tien jaar die steeds meer invloed heeft, deed hier nog een schepje bovenop. Toch wandelde ik hier met plezier, in de Peel, de Maasheggen en de Maashorst. Maar ook op plekken waar het oude bekensysteem is behouden zoals in het Aa-dal bij Heeswik en de Goorloop bij Helmond.

Rond 1900 bestonden de beekdalen in Noordoost-Brabant nog uit een lappendeken van soortenrijke hooilanden, moerasjes en natte loofbossen. Ze waren betoverend mooi met knotbomenrijen en singels. Anno 2021 is hier niet zoveel meer van overgebleven. De natuur van natte beekdalen is doorgaans sterk achteruitgegaan en versnipperd. Het Aadal bij Heeswijk en de Goorloop bij Helmond zijn hierop echter een uitzondering. Trage Tocht Heeswijk gaat door het mooie Aadal en laat het topmonument Kasteel Heeswijk in al zijn glorie zien. In een relatief onbedorven landschap wandel je verder langs de ruïne van Seldensate en langs de zijbeek van de Aa, de Leijgraaf. Trage Tocht Helmond start in de Warande in Helmond en gaat snel naar de kronkelende Goorloop waar je kasteel Croy bewondert en over bolle akkers bij buurtschap Kruisschot in de richting van Stiphout loopt. En langs de Esperloop gaat Trage Tocht De Mortel. Een erg mooie wandeling, vol afwisseling, een verscheidenheid aan landschapen en heel veel onverhard. Met overal in de verte de bio-industrie laat deze wandeling nog veel van het onbedorven landschap rond De Wortel van De Mortel zien.

Rond 1900 bestonden de beekdalen in Noordoost-Brabant nog uit een lappendeken van soortenrijke hooilanden, moerasjes en natte loofbossen. Ze waren betoverend mooi met knotbomenrijen en singels. Anno 2021 is hier niet zoveel meer van overgebleven. De natuur van natte beekdalen is doorgaans sterk achteruitgegaan en versnipperd. Het Aadal bij Heeswijk en de Goorloop bij Helmond zijn hierop een uitzondering. Trage Tocht Heeswijk gaat door het mooie Aadal en laat het topmonument Kasteel Heeswijk in al zijn glorie zien. In een relatief onbedorven landschap wandel je verder langs de ruïne van Seldensate en langs de zijbeek van de Aa, de Leijgraaf. Trage Tocht Helmond start in de Warande in Helmond en gaat snel naar de kronkelende Goorloop waar je kasteel Croy bewondert en over bolle akkers bij buurtschap Kruisschot in de richting van Stiphout loopt. En langs de Esperloop gaat Trage Tocht De Mortel. Een erg mooie wandeling, vol afwisseling, een verscheidenheid aan landschapen en heel veel onverhard. Met overal in de verte de bio-industrie laat deze wandeling nog veel van het onbedorven landschap rond De Wortel van De Mortel zien. De Trage Tocht Stippelberg tenslotte voert door de uitgestrekte bossen van de Stippelberg die bestaan uit kleine heuveltjes met naaldbomen. De restanten van de vroegere zandverstuiving worden ook wel stippels genoemd. De route gaat over brede boswegen maar ook over smalle slingerpaadjes met soms zicht op het Peelse boerenland.

Uniek zijn de wijstgronden in Noord-Oost Brabant op de overgang tussen de Peelhorst en de lager gelegen Centrale Slenk, de Peelrandbreuk. Normaal stroomt grondwater van hoog naar laag maar op het breukvlak wordt hier de doorstroming belemmerd of moeilijk gemaakt door lagen die geen water doorlaten. Daardoor stijgt het water en komt als kwel aan de oppervlakte tevoorschijn. Van de wijstgronden is alleen het Annabos bij Uden bespaard gebleven. Op sommige andere plekken in Noordoost-Brabant tref je nog sporadisch wijstverschijnselen aan. Je ziet het nog aan sloten en waterlopen. Op de Trage Tocht Bedaf zie je dit wijstverschijnsel op de plek waar wordt gewerkt aan een Geologisch Park. Je ziet de hoogteverschillen in het landschap. De wandeling gaat over de knuppelbrug in het Sint Annabosje, weilanden langs de Leijgraaf en het prachtige stuifzandgebied De Bedafse Bergen waar een oude zandweg vroeger naar Den Bosch leidde. Op Trage Tocht Handel zie je langs de Landmeersche Loop het roestbruine water dat wordt veroorzaakt door de Peelrandbreuk. In het katholieke plaatsje met de beroemde bedevaart kwam vroeger kwelwater uit een bron. De katholieken hechtten er veel waarde aan alsof het van Maria kwam. Langs Peelontginningen en door het mooiste processiepark van Nederland leidt de route je verder door de Handelse Bossen en het momumentale park van Huize Padua.

De Maasvallei ligt tussen de Maas en de Peel en is te verdelen in de Maas zelf met het gebied dat door het hoge water overstroomd kan worden, de Maasterrassen en de aanliggende zandgronden met heidevelden, moerassen en veengebieden. Onlangs nog is door de waterstroom die vanuit België ons land binnenkwam een groot gebied onder water komen te staan. Oude Maasarmen zoals bij Keent en Megen liepen geheel onder water. De Trage Tocht Grave-Keent laat dit gebied zien. De wandeling in het rivierpolderlandschap tussen Grave en Ravenstein laat zowel boerenland als nieuwe natuur zien met kuddes tauruskoeien en met mooie uitzichten op het oude stroomgebied van de Maas en de nevengeulen. Van oudsher was de Beerse Overlaat een verlaging in de dijk van de Maas tussen Gassel en Linden. Het water kon daardoor tot aan Mill en zelfs tot Den Bosch het land onder water zetten. Hier ligt landgoed Tongelaar en de Trage Tocht Mill gaat door dit authentieke gebied waar meerdere dassenburchten liggen. Deze wandeling begint bij de Peel-Raamstelling en volgt verder het Peelkanaal richting het Duits Lijntje, een voormalige spoorlijn. Behalve landgoed Tongelaar verderop gaat de route door de mooie Vilheide, langs de Maria Kapel Onze-Lieve-Vrouwe ten Hove en de zandafgraving de Kuilen bij Langenboom. In de overstromingsvlakte van de Maas vinden we verder tussen graslanden de perceelscheidingen van de fraaie Maasheggen. Het Unesco Werelderfgoed is uniek en Julius Caesar zag al de waarde van dit gebied. De Trage Tocht Sambeek laat dit fraaie gebied zien dat uniek is voor West-Europa. De percelen zijn gescheiden door meidoorn- en sleedoornheggen. Hier vinden ook jaarlijks kampioenschappen heggenvlechten georganiseerd. De afgezaagde takken groeien weer aan zodat een hele dichte heg ontstaat die als perceelscheiding voor het werd gebruikt.

Op de woeste gronden van de Peel vonden eind 19e en begin 20e eeuw grootscheepse ontginningen plaats. De grote bazen van de ontginningen gebruikten de grond ook om landgoederen te stichten en protserige landhuizen op te bouwen. Zo legden begin vorige eeuw de gebroeders Adam en Jan-Berend Roelvink elk een eigen landgoed aan. Adams landgoed, de Groote Slink, is aangelegd volgens de Engelse landschapsstijl. Jan-Berend richtte zijn landgoed, de Bunthorst, veel strakker in. Met rechthoekige akkers, bosvakken en strakke lanen met Amerikaanse eiken. De Trage Tocht Groote Slink en Bunthorst doet ook beide gebieden aan waarbij je de antroposofische woon- en werkgemeenschap Bronlaak, de schaapskooi en heidegebied de Krim aandoet. Het Wijboschbroek is ontstaan als ontginning van een oorspronkelijk broeklandschap ten oosten van het gehucht Wijbosch. Deze lemige bodem vormde een overloopgebied van het beekdal van de Aa. Het Wijboschbroek behoorde tot in de achttiende eeuw tot de gemeentegronden van Wijbosch en Schijndel. Inwoners van deze dorpen mochten het gebied gebruiken om het vee te laten grazen. De Trage Tocht Schijndel gaat door dit broekbos met als toetje het cultuurlandschap van Smaldonk met een netwerk van akkers, weiden, houtwallen en zandpaden.

Noordoost-Brabant lijkt een vergeten wandelgebied. Het beeld overheerst dat hier meer varkens worden gehouden dan er mensen in Nederland leven. Intensieve veehouderij heeft hier een groot gedeelte van het landschap bepaald. Maar wie goed zoekt en rondkijkt, merkt dat hier echte pareltjes aan wandelgebieden liggen. En dat alles met een enorme variatie: heidevelden, uitgestrekte bossen, beekdalen, rivieren, landgoederen en broekbossen. De dertien Trage Tochten, waarvan ik er zeven mocht ontwerpen met Rob Wolfs en Rutger Burgers, geven een goed beeld van wat dit gebied aan wandelmogelijkheden heeft. Misschien nodigt het uit tot een wandeling in MIJN Noordoost-Brabant. Je bent welkom, ‘daggit wit wor’, dat je het maar weet.