Trage Tocht Stippelberg – Wandelen over kleine stuifduinen

De wandeling gaat afwisselend door de uitgestrekte bossen tussen van de Stippelberg, die bestaan uit kleine heuveltjes met naaldbomen, restanten van een vroegere zandverstuiving ook wel stippels genoemd. Soms gaat de route over brede boswegen maar ook over smalle slingerpaadjes. Op het tweede deel van de route wandel je we langs en in bosranden met zicht op het Peelse boerenland waarna het landschap verandert. Al sinds 1986 wordt grind gewonnen in de Bakelse Plassen. Je loopt over smalle heideveldjes langs de randen van de vogelrijke plassen met de kolossale zuigerinstallaties op de achtergrond.

Uitgestrekte bossen, kilometers onverharde paden en heel veel stilte, de Stippelberg blinkt hierin uit. Pas op het einde van de wandeling wordt het landschap opener bij de Bakelse Plassen. Kleine stippels verborgen in de bossen, kleine verrassende paadjes vol herfstbladeren en kleine heideveldjes. Het landschap midden in de verder op veel plaatsen bedorven plekken door de intensieve landbouw mag er zijn.

De Stippelberg is een natuurgebied van 975 ha in de Nederlandse gemeente Gemert-Bakel (provincie Noord-Brabant). Het is eigendom van de Vereniging Natuurmonumenten. Het gebied maakte oorspronkelijk deel uit van het uitgestrekte heidegebied in de Peel. In 1884 kocht de Amsterdamse advocaat en notaris Walther Simon Joseph van Waterschoot van der Gracht een nabijgelegen deel van dit gebied van de gemeente Bakel en liet dit daarna tot bos en landbouwgrond ontginnen door de Heidemij. In 1893 kocht Abraham Hendrik Ledeboer ook een groot stuk grond en stichtte daarop het landgoed De Stippelberg. In de periode van 1890 tot 1950 werd veel productiebos aangeplant, voornamelijk bestaande uit Grove den en Amerikaanse eik. Het gebied werd intensief gebruikt voor de jacht. Het landhuis aan de Ledeboerlaan, dat nog steeds in particulier bezit is, herinnert hier nog aan. In 1993 werd het gebied grotendeels verkocht aan Vereniging Natuurmonumenten.

De Stippelberg is een uitgestrekt bosgebied te midden van uitgestrekte, zeer intensief benutte landbouwgebieden. Het wordt dan ook wel omschreven als een beboste oase in de maïswoestijn. In dit typische ontginningsbos, dat pas sinds 1993 in bezit is van Vereniging Natuurmonumenten, wordt het karakter nog sterk bepaald door Grove den en Amerikaanse eik. Daarnaast zien we diverse soorten Spar, Lariks, Berk en Beuk. Bijzonder is een laan die omzoomd is met hoge levensbomen. Vereniging Natuurmonumenten tracht de variatie te vergroten door het aandeel van de Amerikaanse eik terug te dringen en de ontwikkeling naar natuurlijk bos te bevorderen. Ook tracht men natte plekken terug te brengen en de scherpe en kaarsrechte overgangen tussen het bos en de grootschalige landbouwgebieden in de omgeving te verzachten. Verder breidt men het oppervlakte van restanten heide uit. De Stippelberg is genoemd naar het merkwaardige fenomeen stippels. Tot in de 19e eeuw werd vanuit het zuidwesten veel zand opgestoven dat tot rust kwam in het vochtiger, hoger gelegen deel. Daar vormde het de steile zandduinen die ‘stippels’ worden genoemd. In de loop van de 20e eeuw werd het stuifzand vastgelegd en raakt het met dennenbos begroeid, maar de stippels zijn nog goed herkenbaar.

De Breuk van Milheeze is een zijbreuk van de Peelrandbreuk. Langs deze breuk ligt het land aan de ene kant hoger, de horst, en aan de andere kant lager, de slenk. Doordat het grondwater langs de breuk tegengehouden wordt door het fijne zand, komt het water hier omhoog. Daardoor is de grondwaterstand in de horst hoger dan in de slenk. Dit opstuwen van het grondwater tegen de breuk wordt wijst genoemd. De bodem van de slenk is droog waardoor bomen hier meer moeite hebben om water te vinden. Aan de diepte van de sloten kun je vaak het hoogteverschil ontdekken. De stippels in de Stippelberg hebben een relatie met de breuken en wijst. Door de kweldruk vanuit de ondergrond werd eerst het dekzand en later het stuifzand vastgehouden door het vocht en konden deze stippels, kleine heuveltjes, ontstaan.

De Nederheide is een bosgebied van 463 ha dat zich bevindt ten noorden van de lijn: De Mortel-Bakel-Milheeze. In het noorden sluit het gebied aan op het landgoed Stippelberg. Hoewel deze oorspronkelijk woeste grond in het begin van de 20e eeuw ontgonnen is en met grove den beplant, is deze grond nooit door particulieren gekocht maar altijd gemeentelijk bezit gebleven. Ook tegenwoordig behoort het tot de gemeente Gemert-Bakel. Momenteel streeft men naar een meer natuurlijk bosbeheer. Heidevelden zijn niet meer aanwezig uitgezonderd enkele kleine plekjes ‘klapzand’ in het uiterste westen van het gebied.

Duizenden jaren geleden stroomden voorgangers van de Maas en de Rijn door Oost-Brabant en lieten hier een sediment van een rivierafzetting vol met grint achter. Omdat de Bakelse Plassen op de hoger gelegen Peelhorst liggen die door de Peelrandbreuk omhooggeduwd wordt, ligt die rivierafzetting hier vrij hoog aan de oppervlakte. Dit is ook meteen de reden dat hier vanaf 1986 grint wordt gewonnen en er zo een steeds grotere waterplas is ontstaan, die tot de dag van vandaag nog aan het uitbreiden is.

In 2011 is men hier begonnen met het realiseren van de herinrichting van het gebied voor natuurcompensatie.  Na het opbrengen van heidemaaisel is hier een geleidelijke overgang van de oevers naar natte en droge heide ontstaan waardoor nu zonnedauw, gewone dophei, struikheide en de moeraswolfsklauw voorkomen en in de aangelegde oeverzwaluwwanden broeden de oeverzwaluwen.

Een grenspaal Stippelberg markeerde de oude grens Gemert-Bakel, een van de grenspalen die de, vaak omstreden, grens tussen de vroegere gemeentes Bakel en Gemert aangeeft. Een kadasterkaart van Gemert, Sectie C 06 van 1832, heet De Heide, waarop de paal staat aangegeven met Borne dite Stebergse Paal. In het dialect spreekt men van steberg of stíberg, waarmee de grenspaal en het gebied Stippelberg wordt bedoeld. Op de zandweg Langs de Palen staan deze grenspalen.