Trage Tocht Sint Anthonis – Wandelen over heidegebied naar de Peel-Raamstelling

De wandeling gaat door de Staatsbossen van Sint Anthonis, ook wel Sint Tunnis. Maar eerst loop je vanuit het centrum van het plaatsje naar de rand van het dorp en een gedeelte door boerenland richting Ullingen. Langs de rand van de Ullingse Bergen heb je mooi uitzichten over de velden waar een kudde Kempische heideschapen graast. Van hieruit wandel je richting Peelkanaal, ook wel Defensiekanaal genoemd, waar regelmatig betonnen bunkers staan. Het is onderdeel van de Peel-Raamstelling tussen Roermond en Grave en moest bescherming bieden tegen de vijand uit het oosten. Door sparrenbos en loofbos gaat de route terug naar de uitgestrekte heidevelden en verder naar Sint Anthonis waarbij je onderweg de Heksenboom nog passeert.

Op uitnodiging van Mat Maessen van de website Wandelknooppunten een wandeling bij Sint Anthonis gelopen. De Trage Tocht, niet de mooiste in mijn ogen, was een mooie gelegenheid om ervaringen uit te wisselen over het bouwen van een wandelwebsite en over wandelend Nederland. Het werd een prettige wandeling samen, met af en toe fikse buien ondanks de buienradar die anders voorspelde, door de Staatsbossen, Ullingse Bergen en langs het Defensiekanaal. Dat de bever in ons land aan een opmars bezig is, wist ik, maar het mooie beestje heeft zijn sporen ook achtergelaten in het Peelkanaal. Dikke bomen en takken die zijn aangevreten duiden op de aanwezigheid.

In een testament van rond 1312 wordt het dorp vermeld als Oelbroec. ‘Oele’ betekent hoogstwaarschijnlijk een bosje op hoge zandgrond, zoals ook het geval is bij  de buurtschap Oele in Overijssel; met het begrip ‘broeck’ werd het omliggende drassige laagland bedoeld. In genoemd document was reeds sprake van een kapel, die aanvankelijk onderhorig was aan de parochie van Boxmeer. Het dorp maakte deel uit van de onafhankelijke vrije Heerlijkheid Boxmeer. In 1477 werd de kapel verheven tot parochiekerk, gewijd aan de Heilige Antonius Abt. Men ging naar het dorp verwijzen als Sint Anthonis in Oelbroeck. Rond 1590 verdween de naam Oelbroeck helemaal uit de administratie van de overheid, maar de kerk bleef nog tot het midden van de negentiende eeuw spreken van de pastoor of de parochie van Sint-Antonius in Oelbroeck. De lokale Heemkundekring heeft nog een naam die hieraan herinnert: Oelbroec.

Het dorp ligt rond het centrale dorpsplein, de Brink, waarop regelmatig evenementen worden georganiseerd. Het dorp is dan ook een brinkdorp. Het is in 1997 opnieuw ingericht, tegelijkertijd met het gereed komen van het nieuwe gemeentehuis van de fusiegemeente Sint Anthonis. Ook na de herinrichting staat op de Brink nog altijd een kenmerkend beeld van het Heilig Hart van Jezus.

De Heksenboom is de bekendste boom in het Sint Anthonisbos of Staatsbossen in Sint Anthonis. Deze boom bevat vele vergroeiingen die in de loop der jaren zijn ontstaan door het stuifzand. Grote delen van de boom zijn door zandverstuivingen onder de grond komen te zitten. Vroeger werden er verschillende fabels over deze boom verteld, zoals dat heksen er bij elkaar zouden komen. Tegenwoordig is het een toeristische attractie. Het nabijgelegen restaurant bij camping De Ullingse Bergen is naar de Heksenboom vernoemd. Het gaat niet goed met de oude boom want grote delen zijn aan het verdorren en afsterven. Natuurpoort de Heksenboom is het startpunt voor wandelingen door de staatsbossen van Sint-Anthonis.

Boswachterij Sint Anthonis is een klein gebied met heel veel afwisseling. Het ene moment loop je hier door een vochtig naaldbomenbos en dan weer aan de rand van een uitgestrekt heideveld. Verder vindt je er kleine boerderijtjes, vennetjes, graslanden en bosranden. In de bossen van Boswachterij Sint Anthonis zie je een oud productiebos dat momenteel wordt omgebouwd. In de vorige eeuw zag je hier vooral de grove den die stuthout leverden voor de Limburgse kolenmijnen. Na het sluiten van de mijnen verloor het bos zijn functie en begon Staatsbosbeheer met de aanplant van loofbomen. Tussen de bossen zijn open heidevelden die door Schotse Hooglanders en schapen open worden gehouden. Doordat er ook akkers en weilanden liggen, is het een zeer afwisselend gebied.

In de volksmond wordt dit gebied vaak aangeduid met de naam De Staatsbossen of kortweg De Staat. Het gebied bestaat uit een jong ontginningsbos van voornamelijk grove dennen dat in de jaren ’20 en 30 van de 20e eeuw is aangelegd. In een vastgelegd stuifzandgebiedje nabij het dorp Sint Anthonis staat de Heksenboom, een merkwaardig vergroeide grove den. In het bos bevindt zich het laaggelegen Peelven, een vochtig heidegebied, en de Ullingse Bergen, een open vlakte van zo’n 150 ha waar zich heide en, niet meer actief, stuifzand bevinden. Op drogere delen groeien mooie jeneverbesstruwelen.

Het Defensiekanaal of Peelkanaal werd in 1939 vanaf Griendtsveen in de Peel gegraven als onderdeel van de Peel-Raamstelling. Het kanaal reikt tot de Raam, een riviertje boven Mill. Het deed dienst als afwateringskanaal en antitankgracht, waardoor het al snel de naam Defensiekanaal kreeg. Het Defensiekanaal was een typisch Nederlands economisch product. Het was door Defensie gewenst, maar omdat het door werklozen werd aangelegd, betaalden andere departementen mee. Zo werden meerdere vliegen in één klap geslagen. Toen de Duitsers op 10 mei 1940 Nederland binnenvielen, werd op 10 en 11 mei op sommige locaties langs het Defensiekanaal fel gevochten. Met name de Slag bij Mill was hevig en duurde meer dan 24 uur.

De Peel-Raamstelling was een Nederlandse verdedigingslinie die in 1939 werd aangelegd en al op 10 mei 1940, de eerste Nederlandse oorlogsdag is gevallen. De stelling bevond zich achter de Maaslinie, variërend van 9 km tot 21 km van elkaar. De stelling begon aan de Maas, ter hoogte van Grave om via Mill, door de Peel en langs de Zuid-Willemsvaart aan de Belgische grens bij Weert te eindigen. Langs het noordelijk deel had men een kunstmatige barrière aangebracht in de vorm van het Defensiekanaal. Onder andere kazematten, prikkeldraadversperringen en vrije schootsvelden waren onderdeel van de verdediging. Deze kazematten stonden op zo’n 200 meter van elkaar, soms op kortere afstand. Er waren echter nauwelijks verbindingen tussen de kazematten onderling en de hoofdmacht van de infanterie zat ver achter de kazematlinie in loopgraven, zodat geen directe steun kon worden gegeven. Toch was de Peel-Raamstelling een stelling waarmee een vijand rekening moest houden.