Trage Tocht Handel – Wandelen op rand van Peelontginningen en door mooiste processiepark van Nederland

We maken een gevarieerde wandeling rond Handel, een van de bekendste bedevaartplaatsen van Brabant. De Handelse Processie wordt jaarlijks door duizend bedevaartgangers te voet vanuit het 40 kilometer verderop gelegen Valkenswaard afgelegd. Midden in katholiek Brabant loop je vanaf de kerk al meteen een van de mooiste Processieparken van ons land in. Het pad voert je langs neogotische kapelletjes over de Rozenkrans en door het rustige dorpje kom je bij natuurcentrum de Specht dat onderdak biedt aan natuur- en milieorganisaties. Langs vlinderweides, houtwallen en poelen slingert het pad naar de Landmeersche Loop. De beek kleurt roodoranje door de invloed van de Peelrandbreuk die hier ijzerhoudend grondwater opstuwt. Door het beekdal gaat de route verder naar Huize Padua, een instelling voor geestelijke gezondheidszorg. Na de monumentale ingang geniet je van het ruime wandelpark met monumentale bomen. Hierna verander het landschap en op de rand van vroegere Peelontginningen passeer je enkele historische grenspalen die ter gelegenheid van het 800-jarig bestaan van Handel zijn teruggeplaatst. De route volgt hierna verrassend kronkelende paadjes, dan weer door bos, dan weer door een halfopen landschap tot je toepasselijk over de Pelgrimsweg naar de kerk in Handel terugloopt.  Onderweg passeer je nog de Ossenkapel aan de route van de bedevaart waar de legende van de Bakelse schaapsherder is uitgebeeld die ‘temidden van de heide, die Handel toen was’, het wonderbare beeldje vond die aanleiding was voor de Mariaverering.

De wandeling met Rob Wolfs was er een van bijpraten en genieten van de gevarieerde wandeling rond Handel. Onderweg de routebeschrijving corrigerend en wandelend Nederland doornemen. Binnenkort volgt de route op Wandelzoekpagina, naar mijn mening een mooie aanvulling op de Trage Tochten in Noordoost-Brabant.

Vermoedelijk gaat de geschiedenis van Handel terug tot de beginjaren van de aanwezigheid van de Duitse Orde, die hier de hoeve ‘Haenle’ bezat. Deze behoorde waarschijnlijk tot het erfdeel van Rutger van Gemert en gaat terug tot het begin van de 13e eeuw. Handel is het oudste Maria-bedevaartsoord in Noord-Brabant. De geschiedenis daarvan gaat terug tot 1368. Mogelijk stamt de devotie uit nog vroeger tijd, maar bij een brand in 1709 is het archief verloren gegaan, zodat niets met zekerheid meer valt te achterhalen. Jaarlijks komen er duizenden bezoekers. Achter de kerk ligt een processiepark, waarin het ‘wonderbare putje’ ligt, waarvan het water geneeskrachtige werking zou hebben. Een andere legende vertelt dat het Mariabeeld dat in de kerk staat gevonden is in een boom. Deze zogenaamde “Mariaboom” werd getroffen door de bliksem en spleet open. In het midden van de boom is toen het Mariabeeld gevonden. De inmiddels dode Mariaboom staat nog steeds in het bos. Een van de bekendste en grootste bedevaarten naar Handel is de Handelse Processie, die jaarlijks door ca. duizend bedevaartgangers te voet vanuit het 40 km verderop gelegen Valkenswaard wordt afgelegd. Deze processie voert ook langs de Kèskesdijk. Deze weg die van Gemert naar Handel voert wordt geflankeerd door zeven kèskes, wat kleine kapelletjes zijn met een nis. Hierin bevindt zich een beeldengroep die steeds verwijst naar een van de Zeven smarten van Maria.

Het processiepark bevindt zich achter de kerk. Het werd in het begin van de 20e eeuw aangelegd vanaf 1908. Dit park bevat de Rozenkransweg met een reeks van 20 neogotische kapelletjes die de Geheimen van de Rozenkrans tonen. Ook is er de Kruisweg, bestaande uit beeldengroepen. Ook is er een openluchtaltaar en zijn er nog een aantal andere beeldengroepen. Dan is er de heilige bron. Deze werd oorspronkelijk gevoed door kwelwater dat opborrelde ten gevolge van het wijstverschijnsel dat ter plaatse van de hier gelegen Storing van Handel, een neventak van de Peelrandbreuk, optreedt. Door een ruilherverkaveling is de waterhuishouding echter in het ongerede geraakt en is er ook geen kwel meer, zodat het water nu moet worden opgepompt. Het processiepark werd in 2001 geklasseerd als rijksmonument.

Natuur Centrum de Specht biedt onderdak, begeleiding en ondersteuning aan natuur- en milieuorganisaties in Gemert-Bakel zoals de werkgroep Hoogstamfruitbomen, Vogelwerkgroep Gemert en Stichting Handelse Bossen. In Natuur Centrum de Specht zijn wisselende tentoonstellingen te bezichtigen met als thema’s poelen, vlinderweides en houtwallen. In 1994 kwam de uitdrukkelijke wens om een voorlichtingscentrum te bouwen, het natuureducatie centrum of te wel het NEC, later omgedoopt tot Natuurcentrum de Specht. Voor de locatie koos men de bosrijke omgeving van het kerkdorp Handel waar een groot aantal karakteristieke natuurwaarden nog niet aangetast waren.

De geschiedenis van Huize Padua voert terug tot het eind van de 17e eeuw, toen zich in 1694 in het nabijgelegen Handel een kluizenaar vestigde, Hogaert Verhofstad geheten, die tevens koster was in de Handelse kapel. Hij trad in 1708 toe tot de Broeders Penitenten. Hij was ook boekbinder en hostiebakker. In 1719 overleed hij en werd hij begraven voor de Mariatroon in de Handelse kerk, wat een grote eer was. In 1723 gingen drie heren wonen in het huisje van Hogaert Verhofstad om in 1734. Omstreeks 1725 begonnen ze met het geven van onderwijs, ook aan aanzienlijke Hollandse families, aangezien dezen in Holland geen katholiek onderwijs mochten ontvangen. In 1742 werd hier het Huize Padua gesticht. De gemeenschap hield zich met dezelfde zaken bezig als voorheen, namelijk onderwijs, kosteren, hosties bakken, kaarsen maken, brouwen en de land- en tuinbouw. In 1826 begon men met de krankzinnigenzorg. Deze groeide spoedig uit tot het eerste instituut voor behandeling van psychiatrische patiënten in Nederland. Van hier uit werden nog zes andere dergelijke instituten gesticht.

Het hoofdgebouw van de inrichting stamt uit 1923 en heeft een monumentale ingang met daarboven een beeld van Antonius van Padua. Ten noorden hiervan bevindt zich de kapel die tegenwoordig niet meer als zodanig in gebruik is maar uit woningen bestaat. Achter deze gebouwen bevindt zich een ruim wandelpark waarin zich een aantal monumentale bomen bevinden. Dit park gaat over in een wandelbos waar vooral dennen en Amerikaanse eik zijn geplant. Naast enkele oudere gebouwen van de inrichting zijn er ook moderne paviljoens te vinden. Ten oosten van Huize Padua liggen enkele stukken bos, waarna het landschap in een Peelontginning over gaat.

De Landmeerse Loop of Landmeersche Loop is een zijbeek van de Aa. Hoewel de beek slechts een lengte heeft van 7,9 km en volledig is gekanaliseerd heeft hij een belangrijke cultuurhistorische waarde. Hij was namelijk tot het einde van de 18e eeuw de grensbeek tussen de Rijksheerlijkheid Gemert en het Land van Ravenstein. Dit had consequenties voor de godsdienstvrijheid. Hoewel deze voor beide gebieden gold mochten in Gemert, buiten de Duitse Orde, geen kloostergemeenschappen bestaan met meer dan vijf leden. Dit bracht de Broeders Penitenten er in 1742 toe om vanuit Handel naar het grondgebied van Boekel te verhuizen, alwaar Huize Padua werd gesticht. Het latere psychiatrisch ziekenhuis ligt dan ook direct ten noorden van dit nietige waterloopje dat ook nu nog de grens markeert tussen de gemeenten Boekel en Gemert-Bakel.

Ter gelegenheid van het 800-jarig bestaan van Handel zijn de historische grenspalen teruggeplaatst. Eeuwenlang gaven ze niet alleen de grens van ons mooie dorpje Handel met het naburige Boekel aan, maar in vroegere tijden passeerde je bij deze palen ook de landsgrens. De Commanderij van Gemert was eeuwenlang een souvereine Heerlijkheid die bestuurd werd door de Duitse Ridderorde. En nog voordat het Gemertse kasteel gebouwd werd, hadden die Duitse Ridders hun residentie in de middeleeuwse Hoeve Handel. Voorbij deze grenspalen kwam je in het Land van Ravenstein, dat destijds onder het bewind viel van de Keurvorst Hertog van Pfalz Neuburg. Het waren destijds dus echte landsgrenzen.

In Handel werd een Mariabeeldje gevonden in een meidoorn. Naar aanleiding daarvan is men gestart met de bouw van de toenmalige kapel in Handel. Maar de ossen die de eerste karrenlading steen kwamen brengen weigerden op de juiste plek te stoppen en zijn helemaal doorgereden naar de huidige locatie van de kerk. Men besloot toen maar om de kapel daar te bouwen. Om deze legende levend te houden, werd er in september 1890 de zogenaamde ‘Ossenkapel’ gebouwd door aannemer Verhoeven uit Veghel, naar een tekening van architect J. Heijkants uit Erp. De kapel ligt aan de doorgaande weg tussen Gemert en Handel en is gebouwd ter nagedachtenis aan de legende met betrekking tot het ontstaan van een kapel en daarmee de nederzetting Handel. In het altaarretabel is de legende uitgebeeld over de Bakelse schaapherder die, ‘temidden van de heide, die Handel toen was’, het wonderbare beeldje vond.

Handel heeft altijd geïsoleerd gelegen met slechte wegen en droge heide die nauwelijks gebruikt kon worden als akker of weiland. Aan de westkant, waar nu de Handelse Bossen zijn gelegen, kregen kleine keuterboertjes problemen doordat op de schrale grond stuifduinen ontstonden. Het was een bedreiging voor de akkers waardoor een randwal werd aangelegd. Er werden eikenbomen geplant en lanen rond de akkers en huizen aangelegd zodat het zand erachter zou blijven. Uiteindelijk leidde dit tot een hoge wal van zand van soms wel acht meter. In de loop van de 19e eeuw is het gebied geleidelijk aan bebost vooral omdat het hout goed kon worden verkocht als stuthout voor de Limburgse mijnen. Hierdoor zijn hier nu de Handelse Bossen gelegen. Afgelopen jaren is het bos flink uitgedund om meer zon in het bos te verkrijgen en meer diversiteit in planten te krijgen.