Trage Tocht Helmond – Wandelen over bolle akkers

Ik heb vandaag het genoegen om met Rob Wolfs een conceptroute voor een Trage Tocht te lopen. Het gebied rond Helmond heb ik afgelopen jaren op allerlei manieren verkend. Het is een vergeten wandelgebied dat echt meer aandacht verdient. Reden voor mij om een route te bedenken die Trage-Tocht-waardig is. Uitgangspunt was de start dicht bij het centrum van Helmond, op het oude jachtterrein, met daarna gebruik maken van de beken, bolle akkers en bospartijen ten noorden en westen van Helmond. Het resultaat is een mooie wandeling geworden, veel onverhard en vol afwisseling. Met natuur door vennen, bos en heideveld, met cultuur door het kasteel Croy, bolle akkers en de Oude Toren en historie van een eeuwenoud landschap in het steeds drukker wordende Brabant. Daarbij gezelschap van Rob Wolfs, aangenaam en daarbij de actualiteit doornemend, maakte dit alles tot een mooie dag.

De Warande is een voormalig natuurgebied en jachtterrein in het westen van Helmond dat tegenwoordig een openbaar wandel- en recreatiepark is. De Warande was oorspronkelijk een warande: een gesloten jachtterrein dat toebehoorde aan de Heer van Helmond. De laatste heer van Helmond was Carel Frederik Wesselman. Hij en zijn nazaten bleven op het kasteel wonen toen de heerlijke rechten omstreeks het einde van de 18e eeuw werden afgeschaft en ontwikkelden zich onder meer tot ondernemers. De Warande ligt aan de oostzijde van het dal van de Goorloop. Mede daardoor is een deel van het gebied enigszins moerassig. Andere gedeelten zijn droger. De Warande is een landgoed met een afwisselend hoog opgaand eikenbos en een flora die zeldzaam is in dit gebied. Er zijn eikenlanen en hier en daar vindt men er ook beukenbestanden. Dit is in het bijzonder het geval op de Beukenberg, een heuvel van enkele meters hoog. Hoewel de meeste beuken van omstreeks 1850 verloren zijn gegaan zijn er nog enkele imposante exemplaren te vinden.

Het eilandje is overweldigend mooi en ligt prachtig in het statige bos. Lange eikenlanen sieren de Warande, het is redelijk druk met wandelaars en zo vlakbij de bebouwing van Helmond is het een mooie plek om te vertoeven. Je proeft een beetje de historie van deze bossen als je door de statige lanen en langs het graf op het eiland loopt.

De Goorloop is een beek die bij Mierlo ontspringt en bij Boerdonk in de Aa uitmondt. De Goorloop ontspringt in het natuurgebied Sang en Goorkens ten zuidoosten van Mierlo. Aan de grens van dit gebied verenigt zij zich met de Vleutloop, die hier ook ontspringt. Vervolgens gaat de Goorloop met een duiker onder het Eindhovens Kanaal door, stroomt tussen Helmond en Stiphout door en passeert het Wilhelminakanaal tussen Lieshout en Aarle-Rixtel. Daarna stroomt de Goorloop aan de westkant langs Beek en Donk.

Het pad is drassig langs de kleine beek die hier naar het noorden stroomt. Knotwilgen sieren de waterkant en in de verte is kasteel Croy al te zien. Op de stroken land worden oude groenterassen gekweekt en de beek kronkelt door het landschap waarbij verderop de Stiphoutse Loop in de beek mondt.

Het kasteel van Croy is een niet meer bewoond kasteel gelegen bij Aarle-Rixtel. De eerste vermelding over landgoed Croy is van 1472. Het bestond toen uit een slotje met hoeve en ongeveer 20 hectare grond. In 1772 kwam het landgoed in bezit van de familie Van Brugghen. Johan Karel Gideon van Brugghen breidde het verder uit met landerijen op Kruisschot, waarmee het de huidige grootte van 230 ha bereikte. Hij was ook een gedreven schapenfokker en liet Merino schapen uit Spanje overkomen om het lokale Kempische schaap te verbeteren. Daarvoor werd ook de Spaanse Shop, een traditionele schaapskooi, gebouwd. Deze staat achter het kasteel.

Het kasteel valt op door zijn bijzondere vorm. De twee torens lijken aan het hoofdgebouw geplakt te zijn, jammer dat het kasteel niet toegankelijk is. Een rijkdom aan knotwilgen staan langs de paden die om het kasteel lopen. Verderop loop je door een jonge eikenlaan op grond waar lang geleden waarschijnlijk paard en wagen het kasteel bevoorraadden. Richting Stiphoutse Bossen wandel je door oudere eikenlanen en in de verte de bolle akkers.

De Molenheide is een Nederlands natuurgebied ten zuiden van het dorp Lieshout in de gemeente Laarbeek. Het heeft een oppervlakte van 463 ha. waarvan circa 115 ha in gebruik is als woonbos. In de loop van de 14de eeuw werd een windmolen gebouwd in een heidegebied ten zuidoosten van Lieshout. De oudst bekende vermelding van de naam Molenheide voor dat vrij kleine gebied is te vinden in een schepenakte van 1587 waarin sprake is van een groesveld ‘ter plaetse genaempt aende Moelsheijde’. In de eeuwen daarna werd de naam Molenheide gaandeweg gebruikt om de gehele heide ten zuiden van Lieshout aan te duiden.

Veel van de bossen is productiebos met rechthoekige percelen en lange onverharde zandwegen die de bossen doorkruisen. We duiken soms de bossen in waar kronkelende paadjes richting vennen lopen. Langs bosrand heb je zicht op de weilanden die nog wat in de mist liggen.

De Schapengracht is een ven met een bijzondere langgerekte vorm. Uit onderzoek is gebleken dat het oorspronkelijk een smeltwatergeul uit de laatste ijstijd is. Het ven heeft een bijzonder hoge natuurwaarde doordat het venwater in contact staat met kalkhoudend water uit de ondergrond. Daardoor kunnen er bijzondere plantensoorten groeien.

Het bankje bij de Schapengracht nodigt uit om even een bakje koffie en een boterham te nuttigen. Je kijkt over het ven naar de weilanden uit. De hoefijzervorm van het ven is bijzonder, het ven staat bijna droog ten teken dat ook hier de grondwaterstand dramatisch is gezakt sinds de laatste droge zomers.

De Stiphoutse Bossen is een Nederlands natuurgebied van 525 ha dat gelegen is op de grens van de drie gemeenten Helmond, Laarbeek en Nuenen, Gerwen en Nederwetten. Het bos is gelegen op de dekzandrug die zich bevindt tussen het stroomgebied van de Dommel en dat van de Aa. Het betreft de voormalige gemene gronden van Lieshout, Gerwen, Nuenen en Stiphout. De heidevelden en voormalige stuifzanden zijn in de jaren ’20 van de 20e eeuw voornamelijk beplant met Grove den en diverse sparrensoorten.

In Stiphout staat op de hoek van de Oude Torenstraat en de Van der Brugghenstraat een toren die het restant is van de middeleeuwse Stiphoutse kerk. Die toren is nu voorzien van een spits en een uurwerk en de galmgaten hebben houten klankborden. Vóór de restauratie had de toren gedurende bijna een eeuw een troosteloos en zwartgeblakerd uiterlijk. Dit was het gevolg van een blikseminslag op 5 juli 1884. Nederland kende toen een hete zomer met hevig onweer. Een kerk buiten het centrum lijkt een raar fenomeen. Een kerk hoort binnen de dorpsgemeenschap te staan. Oorspronkelijk hebben die kerken daar ook gestaan. In de dertiende eeuw was er een klimaatsverandering, waardoor de gronden die de inwoners van de dorpen oorspronkelijk in gebruik hadden, verdroogden. De gemeenschappen werden verplaatst naar de lager gelegen gronden, die tevoren te nat waren geweest om als landbouwgronden te gebruiken. De kerk verhuisde niet altijd mee. Het was immers een geheiligde plaats en daar lagen de voorouders begraven.

Je ziet de Oude Toren al van ver liggen, met links de mooie bolle akkers met bijzondere namen als Duivelsput. Het blijft een bijzondere maar ook vreemde plek waar de toren staat. De wandeling gaat weer snel vanaf de Oude Toren over de mooie bolle akkers, oude veldwegen kronkelen door het landschap richting kasteel Croy.

Een bolle akker is een akker die in het midden hoger is dan aan de rand van de akker. Dit is ontstaan door op een bepaalde manier te ploegen, en heeft als doel om het water beter weg te laten lopen van de akkers. Door de grond met de ploeg steeds perceelinwaarts te keren ontstonden de hoogteverschillen. In de verte zie je de Oude Toren van Stiphout, bekend van het Mirakel van Stiphout. Dit was een miraculeuze gebeurtenis. Stiphout heeft hieraan een zekere faam als bedevaartplaats verworven. Volgens de legende gaat het verhaal dat in de Sint-Trudokerk in 1342 de bliksem insloeg. Hierdoor vloog de kerk in brand. Een boer, met de naam Jan Baloys, liep de brandende kerk in. Dit om twee geconsacreerde (gewijde) hosties te redden. De pastoor durfde dit zelf niet te doen. De pastoor zag hoe het vuur zich splitste om de boer doorgang te verlenen. Kort na deze gebeurtenis vonden hier wonderbaarlijke genezingen plaats van mensen die tot het Sacrament van Stiphout hadden gebeden. Aanvankelijk was dit van de pest en van koortsen. Maar later ook van vele andere kwalen, zoals doofheid, stomheid, kreupelheid en blindheid. De meeste gevallen van genezing hadden betrekking op ‘van de duivel bezetenen’.

Er zijn meerdere bolle akkers in Noord-Brabant te vinden maar zoals hier tussen Stiphout en Lieshout vindt je ze maar zelden. Heel uitgestrekt waardoor het landschap met zijn glooïng bijna op een glooiend heuvelland lijkt.

De Stiphoutse Loop is een onaangetaste meanderend beekje, dat sinds enkele jaren onderdeel is van een klein beschermd natuurgebiedje. De beek mondt uit in de Goorloop.

Het beekje lijkt te meanderen, waarschijnlijker is het dat de bochten kunstmatig zijn aangelegd. Het pad is echt alleen bestemd voor wandelaars en volgt dicht de waterkant. Via een aantal houten sluisjes kom je bij een prachtig wandelbankje. De zitting omhoog geklapt, mooie geschreven spreuken op het hout, een moment van even overdenken.