Skip to main content
search

Dat gaat naar Den Bosch toe – Wandelmogelijkheden te over in en rond Den Bosch

DAT GAAT NAAT DEN BOSCH TOE, ZOETE LIEVE GERRITJE
DAT GAAT NAAR DEN BOSCH TOE. ZOETE LIEVE MEID

Oeteldonk, de Sint Jan en vele wandelpaden naar en van Den Bosch

HET IS MIJN TWEEDE THUIS, HEB ER MIJN VRIENDEN WONEN EN HEB ER GEWERKT: ‘S-HERTOGENBOSCH OF LIEVER DEN BOSCH, OF IN CARNAVALSTIJD OETELDONK. AL IN VROEGERE TIJDEN WAS ER DE MARIAPROCESSIE NAAR DE SINT-JAN EN DE TRADITIONELE BIDTOCHT DOOR DE BINNENSTAD. HET EEUWENOUDE BEELD VAN DE ZOETE LIEVE VROUW WORDT DAN GEDRAGEN DOOR DE LEDEN VAN DE BROEDERSCHAP VAN ONZE LIEVE VROUW DEN BOSCH. VOLGENS EEN VOLKSLEGENDE ZOU HET MARIABEELD IN 1315 EEN NACHTELIJKE RONDGANG HEBBEN GEMAAKT IN DEN BOSCH, WAARNA DE BEVOLKING VERLOST WERD VAN EEN PESTEPIDEMIE. TER HERINNERING HIERAAN IS IN 1368 DE PROCESSIE ONTSTAAN LANGS DEZELFDE WEG DIE HET MARIABEELD ZOU HEBBEN GELOPEN.

MAAR OOK NU IN 2019 BIEDT DEN BOSCH VELE WANDELMOGELIJKHEDEN, ZOALS OVER LANGE-AFSTANDSPADEN MAAR OOK EEN NS-WANDELING EN LOKALE PAADJES. IK ZET ZE VOOR JE OP EEN RIJTJE. ‘DAT GAAT NAAR DEN BOSCH TOE, ZOETE LIEVE GERRITJE’.

Den Bosch is het katholieke centrum van Noord-Brabant en vooral bekend vanwege de enorme en prachtig gebouwde Sint-Janskathedraal, een hoogtepunt van de late Brabantse gotiek. Hierin staat ook het genadebeeld van Onze Lieve Vrouw van ‘s-Hertogenbosch, de Zoete Moeder. Er zijn nog meer kerken te vinden in de binnenstad zoals de oude Sint-Jacobskerk, Sint-Catharinakerk en de Kapucijnerkerk. Een stadswandeling door de binnenstad is daarom een absolute aanrader.

Het middeleeuwse stadscentrum van ‘s-Hertogenbosch is een van de oudste en meest complete van Nederland. De binnenstad is het grootste omwalde gebied van het land. Maar uniek voor een middelgrote stad is de situatie tussen ‘s-Hertogenbosch en Vught: daar grenst het buitengebied, natuurgebied Het Bossche Broek, nog pal aan de oorspronkelijke middeleeuwse stadswal. De stad werdniet voor niets verkozen tot Europese vestingstad van het jaar 2005.

Verder staat de stad bekend om het Noordbrabants Museum en het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch (voorheen Museum Het Kruithuis). Op de Markt staat een standbeeld van de 15e-eeuwse schilder Jeroen Bosch, gemaakt door August Falise; het Jheronimus Bosch Art Center is een museum in de stad waarin zijn werken centraal staan. In de stad is zelfs een wandeling te maken in de voetsporen de beroemde schilder.

Een andere attractie is de volledig gerestaureerde Binnendieze, waar verschillende rondvaarten de gelegenheid bieden de stad ondergronds te bewonderen. De Binnendieze is in 1996 gerestaureerd en is toegankelijk voor rondvaartboten gemaakt. Er bestaan drie rondvaarttrajecten in het systeem van de Vughterstroom. Den Bosch is altijd verbonden geweest met de strijd tegen het water, en het wordt niet voor niets de Moerasdraak genoemd. Er komen vele stroompjes bij Den Bosch samen, zoals de Aa en de Dommel. En dicht in de buurt ligt de Maas, allemaal kansen voor mooie wandelingen.

Hertogenpad

Wandelen over het Hertogenpad bij Kasteel Heeswijk

Het Hertogenpad is Brabant ten voeten uit: langs gastvrije Brabantse dorpjes, stuifzand en veenmoerassen, over paarse heidevelden en soms drassige knuppelpaden. Een aaneenschakeling van schitterende natuurgebieden zoals de Dorst, de Loonse en Drunense Duinen, Maashorst, de Groote Peel en het Leudal. Het doet halverwege Den Bosch aan en de plaats is dan ook een mooie uitvalsbasis om dit mooie pad te verkennen. Over de Moerputtenbrug de stad uitlopen richting Nieuwkuyk over de Halve Zolenlijn. De bijnaam Halvezolenlijn verwijst naar de schoenenindustrie en is natuurlijk ironisch bedoeld voor de inwoners van deze streek. Er was tijdens de aanleg wel rekening gehouden met het eventueel in een later stadium dubbelsporig maken van de lijn, wat nog te zien is aan de breedte van de pijlers van de Moerputtenbrug in natuurgebied de Moerputten.

Maar ook het Hertogenpad naar het oosten volgen is meer dan de moeite waard. Richting het beekdal van de Aa die weer slingerend door het landschap stroomt en naar kasteel Heeswijk en Seldensate leidt waar je je weer in de tijd van de ridders in de Middeleeuwen waant. Ik liep alle etappes van het Hertogenpad, en genoot van elke kilometer op dit pad in Brabant.

Mijn etappes van het Hertogenpad

Maarten van Rossumpad

Paard bij de Maas op een wandeling over het Maaspad van Reuver naar Venlo

Het Maarten van Rossumpad is vernoemd naar de 16e eeuwse legeraanvoerder in dienst van de Hertog van Gelre. Het gebied waar het pad doorheen loopt, een mooi stuk Nederland tussen Den Bosch en Ommen dat door Marsman zo treffend is beschreven in zijn gedicht ‘Denkend aan Holland’. Je zult tijdens een wandeling over dit pad ontdekken dat al zijn waarnemingen nog steeds actueel zijn, Nederland heeft meer groen dan je denkt en het Maarten van Rossumpad is daarvan een bewijs en Den Bosch is startpunt van dit bijzondere pad.

Oeteldonk is de bekendste bijnaam van ’s-Hertogenbosch, eeuwen geleden echter stond de stad bekend als Moerasdraak. De stad was door de vijanden vrijwel niet in te nemen door de vele moerassen. In dit ‘putje van Brabant’ kwamen veel waterlopen bij elkaar zoals Dieze, Aa, Dommel en IJzeren Vrouw. In dit decor loop je over het Maarten van Rossumpad de stad Den Bosch uit richting de Maas. Het is een totaal andere hoek van de stad met water als thema. Je loopt richting de dijk van de Maas en kunt in Oud-Empel in het legendarische café De Lachende Vis al proeven van het bourgondische Brabant. Ik liep jaren geleden dit pad in de voetsporen van Maarten van Rossum en liep vanaf Den Bosch het rivierengebied in.

Mijn etappes van het Maarten van Rossumpad

Pelgrimpad

Je hoeft geen pelgrim te zijn om te kunnen genieten van deze route die tot diep in Limburg voert. Een gevarieerde route die via Gorinchem, door de uiterwaarden van de Bommelerwaard, het vestingstadje Heusden met de Mariakapel en de zandvlaktes van de Loonse en Drunense duinen tot aan Den Bosch gaat. En als je Pelgrimspad en pelgrim zegt, zeg je in een zucht ook Den Bosch. Het is de katholieke stad waar de Sint-Jan hoog boven de stad het beeld bepaalt en waar het bisdom is gevestigd.

Na de IJzeren Man loop je over de Vughtse Lunetten met Nationaal Monument Kamp Vught naar Afwateringskanaal ’s-Hertogenbosch-Drongelen. En in Den Bosch kwamen vanaf 1381 pelgrims naar de Sint Jan omdat er wonderen werden toegeschreven aan een Mariabeeld. Je hebt hier een prachtig uitzicht over het Bossche Broek, loopt over het terrein van de Isabellakazerne en eindigt bij de Sint-Jan waar de koffie met Bossche Bol op je wacht.

En via het Pelgrimspad de stad uitlopen kan ook. Je wandelt over de stadswallen naar de Vughtse Lunetten. Die vertellen het verhaal van de verdedigingswerken rondom de vestingstad ‘s-Hertogenbosch. Hoe verder je van de stad komt, hoe mooier het zicht op ’s-Hertogenbosch met de Sint-Janskathedraal blikvanger. Het is inmiddels al wat jaren geleden dat ik dit bijzondere pad liep, het was in de beginjaren van mijn ‘wandelcarriére’ maar ze zijn des te meer bijgebleven.

Mijn etappes van het Pelgrimspad

Paadjesmakers

Gebouw RIVA tijdens wandeling Hedendaagse Architectuur in Den Bosch

De Paadjesmakers hebben inmiddels twaalf wandelgidsen voor wandelingen in en om ‘s-Hertogenbosch uitgebracht. Maarten Sterneberg, Marie José van der Linden en Rijkert Knoppers hebben twee jaar geleden het initiatief namen voor deze informatieve wandelingen. Zowel de binnenstad als de omgeving van ‘s-Hertogenbosch komen aan bod en bieden wat natuur en geschiedenis betreft veel aanknopingspunten voor wandelingen van de Paadjesmakers. Naast thematische wandelingen zoals de ‘Beeweg’ (de route van de Mariaprocessie in Den Bosch), ‘In de voetsporen van Jeroen Bosch’, ‘Hedendaagse architectuur in ‘s-Hertogenbosch’, de Bossche parken en de vestingwerken zijn er lange wandelingen in de omgeving van Den Bosch.

De Bosch is een stad met veel, oude, Bossche en Amsterdamse School, maar ook veel hedendaagse architectuur. De binnenstad is het oudste deel van de stad en is een organisch gegroeid geheel. Een van de laatste nieuwelingen is het Paleiskwartier. Deze dateert uit jaren rond de meest recente eeuwwisseling. Het zuidelijk deel is nog in aanbouw. Dat en veel meer is te zien tijdens de boeiende wandeling langs de mooiste architectuur in Den Bosch. Ik liep deze wandeling samen met Dort Spierings, kenner van architectuur, over de Paleisbrug, het stalen gebouw van de roeivereniging, de markante flatgebouwen de Amazones en langs spaanse appartementen in de binnenstad.

De wandelingen van de Paadjesmakers

Maaspad

Veerpont bij Lith tijdens wandeling over Maaspad van Lith naar Megen

Het ‘Uur van de Maas’, zo noemt auteur Nico Gerrits het Maaspad, vanwege de elementen natuur, cultuur en avontuur. De Maas biedt een gevarieerd landschap, decor van een boeiende geschiedenis, van culturele monumenten en een steeds veranderende natuur. Het Maaspad is een lang-afstandsroute van 415 kilometer en loopot van het Limburgse Eijsden, via Midden- en Noord-Limburg door het hart van Nederland, naar de Noordzee bij Rockanje in Zuid-Holland.

En ongeveer halverwege ontmoet de Maas Den Bosch en niet voor niets is de wijk van Den Bosch die tegen de Maas aan ligt vernoemd naar deze rivier: de Maaspoort. Over de dijken van de rivier en door uiterwaarden loop je hier van Oud-Empel richting Heusden. Den Bosch was afhankelijk van de rivier om al het overtollige water de stad uit te voeren. Via de Aa en de Dieze liep dit richting de Maas zodat de Moerasdraak droge voeten hield.

Mijn etappes van het Maaspad

Zoete Lieve Gerritje

‘Dat gaat naar Den Bosch toe, Zoete Lieve Gerritje’, een gedeelte van een bekend lied over een Bosschenaar waarvan het beeld nog te vinden is op de hoek van de Lepelstraat en de Korenbrugstraat, op een verlaagd plateau naast de Binnendieze, midden in het oudste deel van de stad. Het blijft een mysterie wie deze persoon eigenlijk was en verschillende theoriën zijn in omloop.

We gaan terug naar 1800. Toen leefde in Den Bosch ene Gerrit, een gevaarlijke struikrover, die de Meierij onveilig maakte. Wanneer hij op rooftocht ging, was de eerste beste boer die hij tegenkwam de klos. Hij zou zich verkleden als onschuldige vrouw om zijn slag te slaan. Met de geroofde buit ging Gerrit samen met zijn kornuiten feest vieren in herberg De Pettelaer. Het verging Gerrit niet goed. Hij werd gepakt in Amsterdam en opgehangen. Zijn galgenmaal bestond uit een brandenwijntje met suiker. Niks leuks om er een gezellig liedje over te zingen dus.

Maar een andere theorie suggereert dat het in de Middeleeuwen waarschijnlijk een pelgrimslied was dat werd gezongen tijdens de bedevaart naar het mirakelbeeld van de Zoete Lieve Moeder van ‘s-Hertogenbosch. Vanaf 1381 kwamen er pelgrims naar het beeld en vonden er wonderen plaats. In de 15e en 16e eeuw was de Sint Jan een van de belangrijkste bedevaartkerken in de Nederlanden. Overal klonk het: ‘Dat gaat naar den Bosch toe, Zoete Lieve Moeder, dat gaat naar Den Bosch toe, Zoete lieve Vrouw.’

Maar wie deze persoon ook was, iedereen weet om welke plaats het gaat en het lied kent iedereen in Den Bosch. En de stad heeft vele wandelmogelijkheden heeft, aan noord-, oost, zuid- en westkant, en van elke kant kan de wandelaar zeggen: ‘Dat gaat naar Den Bosch toe’.

Andere wandelingen die ik in en rond Den Bosch maakte

Trage Tocht Cromvoirt

Onder de rook van Den Bosch

Marikenpad – Kruisstraat-Den Bosch

Naar De Sint Jan in Den Bosch

Zuiderwaterliniepad – Heusden-Oud Empel

Over de Zuiderwaterlinie vanuit vestingstad

NS-Wandeling – Vughtse Lunetten

Naar Fort Isabella en terug naar de Sint Jan

Ommetje De Beemden en De Donken - Den Dungen

Langs beemden en donken

Wandeling Hedendaagse Architectuur – ‘S-Hertogenbosch

Op Pad met de Paadjesmakers

Een fotoserie van foto's gemaakt tijdens mijn wandelingen in en rond Den Bosch

Leave a Reply

Close Menu
CHOOSE YOUR LANGUAGE