Westfriese Omringdijk – Schagen-Aartswoud – Wandelen over eeuwenoude monument van West-Friesland

De wandeling begint kronkelend, de Westfriese Omringdijk slingert door het landschap ten noorden van Schagen en krult om het Keinsmerwiel. Het kronkelen verandert hierna snel in wandelen langs kaarsrechte lijnen, eerst langs het kanaal van Schagen naar Kolhorn, daarna langs het Groetkanaal. Een welkome onderbreking is het mooie plaatsje Kolhorn met oude houten huisjes en schattige straatjes. In eindpunt Aartswoud kun je aansluiten op het Groot Frieslandpad in een verder erg leeg en vandaag ook nog koud landschap.

De Groetpolder is een polder uit 1847 in de gemeente Hollands Kroon, in de provincie Noord-Holland. De polder wordt soms als buurtschap gezien, omdat in de polder ook gewone bewoning staat, naast boerderijen voor de land- en tuinbouw. In de polder zijn prehistorische restanten gevonden uit de Neolithische Enkel Graf Cultuur van 2500 jaar vóór Christus. En tevens zijn er resten gevonden van dijken in de polder, uit ongeveer de 10e eeuw. In november 1843 is de ‘Maatschappij tot inpoldering en bebouwing van de Waard- en Groetgronden’ opgericht. Nog in datzelfde jaar werd goedgunstig door de Kroon beschikt over een aanvraag van een concessie tot indijking. Er werd een plan opgesteld en er werd een aannemer gevonden om het voor een bedrag van f 663.000,- te realiseren. Maar deze aannemer kwam in financiële moeilijkheden en moest voortijdig afhaken. Het te lichte dijklichaam werd in november 1845 bij een storm flink beschadigd en toen besloot men aannemer Klaas Breebaart uit Andijk te hulp te roepen. Hij voerde de nodige herstel- en afrondingswerken uit voor f 439.000,-. In de loop van 1847 haalde hij de Waard- en Groetpolder definitief boven water: samen ruim 1500 bunder nieuw op de zilte Zuiderzee veroverd land.

Leger dan dit landschap kan eigenlijk niet. Het is dat er geen water in staat anders zou je je hier zo weer de voormalige Zuiderzee voor kunnen stellen. Kaarsrechte lijnen in het landschap, het Groetkanaal en Kanaal van Schagen naar Kolhorn. Blik op oneindig en wandelen maar.

Kolhorn wordt ook wel een verborgen parel genoemd, onontdekt en puur. Tot begin vorige eeuw lag dit aan de Zuiderzee en had het een eigen haven. Nu ligt het midden in het land, en is het IJsselmeer kilometers ver weg. Op oude historische topografische kaarten is nog te zien hoe het land, en de ligging van Kolhorn aan de Zuiderzee gedurende de afgelopen eeuwen is veranderd.

Het plaatsje ligt tegen de dijk geplakt en valt op door de mooie oude vakwerkhuisjes. De huizen zijn dicht op elkaar geplakt en via kleine paadjes slinger je door het dorpje. Maar niet alleen houten huisjes, ook een prachtig straatje met oude gezellige arbeidershuisjes langs het watertje de Keern maken Kolhorn tot een mooi en historisch interessant plaatsje. Moeilijk voor te stellen dat het plaatsje vroeger aan de Zuiderzee lag en een eigen haven had.

Keinse ligt even ten noorden van de stad Schagen en nog net binnen de Westfriesche Dijk, onderdeel van de Westfriese Omringdijk. Keinse is waarschijnlijk ontstaan als terp, mogelijk aangelegd voorafgaand aan de dijk in de 13e eeuw. De naam is waarschijnlijk ontstaan uit de benaming voor de geul of vaart die er van oorsprong liep. In 1388 wordt de plaats genoemd als Kaynse; in 1537 als Keijns; in de 19e eeuw werd het de huidige plaatsnaam. Bij Keinse ligt ook een weel/wiel, het Keinsmerwiel, een meertje, zoals die ontstaan na een dijkdoorbraak. Vanuit dat wiel loopt een vaart naar Schagen tot aan het kanaal Schagen – Kolhorn, met de naam Keinsmervaart. In Keinse staat een kapel met sterke aantrekkingskracht voor gelovigen. Dit omdat sinds 1510 een cultus is ontstaan over het daarvoor aangespoelde houten Mariabeeld. Dat was in een put geraakt en schoongespoeld, gereinigd zoals gelovigen dat zien. Ter plekke werd een kapel gebouwd voor het beeld. Maar tussen 1573 en 1585 verdwenen zowel de kapel als het Mariabeeld. De put bleef echter altijd volk trekken. Het duurde tot 1954 dat er een plan kwam voor een nieuwe kapel; deze werd in 1956 ingewijd.

De Westfriese Omringdijk lijkt uit eerbied om het wiel heen te krullen. Het laat zien dat de dijk niet altijd veilig was in vroegere tijden. Nu is het een mooie stukje natuur boven Schagen waar ook nog drasplassen zijn gelegen, landbouwgrond die tijdelijk onder water wordt gezet waardoor weidevogels worden aangetrokken.

Op de Omringdijk staan over het algemeen om de 200 meter gietijzeren dijkpalen. In totaal moeten er zo’n 630 exemplaren staan. De rode palen zijn voorzien van een wit nummer. Ze hebben dezelfde functie als hectometerpaaltjes langs belangrijke wegen. Als bijvoorbeeld ergens schade wordt geconstateerd, kan de onderhoudsploeg de exacte plaats vinden (dijkpaal 50 plus 45 meter). De nummering loopt niet door, iedere dijk of dijkstrekking heeft een eigen nummering.

Schagen ligt in het noordwesten van West-Friesland, het grootste deel ligt nog net binnen de Westfriese Omringdijk, het gebied van de voormalige gemeente Zijpe ligt er buiten. Markante herkenningspunten van Schagen zijn de Grote Kerk aan de Markt, een zeldzaam protestants voorbeeld van neogotiek en de, eveneens neogotische, rooms-katholieke Christoforuskerk naar ontwerp van Alfred Tepe. In de Christoforuskerk hangt de oudste luidklok van Nederland, gegoten in 1478 en gewijd aan de missionaris Liudger. Bij het naderen van Schagen zie je de kerktorens al vanaf grote afstand. Sinds 1996 staat de kerk als rijksmonument op de monumentenlijst.

De Westfriese Omringdijk is een 126 km lange dijk, ontstaan door de koppeling van verschillende korte dijken in de regio West-Friesland. De Westfriese Omringdijk omringt de historische regio West-Friesland en loopt via de steden Enkhuizen, Hoorn, Alkmaar, Schagen, Medemblik en opnieuw Enkhuizen. West-Friesland kent een lange traditie van dijken bouwen om gebieden droog of juist nat te houden. In het begin, in de tiende eeuw, ging het om korte en lage dijkjes. In de twaalfde eeuw, terwijl West-Friesland drukker bewoond raakte door oprukkende Hollanders, rukte ook het water op. Door de langzame maar gestage stijging van het water in zee en rivieren was er meer nodig om het gebied droog te houden voor bewoning en voedselvoorziening. De eerste langere dijken werden aangelegd tussen opgehoogde tussen terpen. Men bouwde echter nog altijd simpele en lage dijken. Doordat die geregeld doorbraken ontstonden allerlei meren in het gebied. In de loop van de tijd werden dijken met elkaar verbonden tot een stelsel dat nu bekendstaat als de Westfriese Omringdijk.