Wandelen in het Hart van Brabant – Op pad rondom Alphen

De wandeling gaat door Alphensche Bergen, afwisselend bosgebied ten westen van Alphen met een uitgebreid netwerk van zandpaden en heidepaadjes. Vanaf het centrum van Alphen wandel je naar het oude verstilde buurtschap Alphen-Oosterwijk en daarna door het recreatiegebied ‘t Zand en langs het natuurbad. Vervolgens gaat de route voorbij het militaire Munitiecomplex van de Luchtmacht en bereiken je het bosgebied van de Alphensche Bergen. Over bospaden wandel je naar de Fusilladeplaats uit WOII om dan door te steken naar de Kwaalburgse Akker in het westelijk buitengebied van Alphen. Hierna keer je terug naar het startpunt in Alphen.

Het is een traditie geworden om met vrienden elk jaar naar het wandeleiland La Gomera te gaan. Dit jaar niet, ook is het traditie om dit voor te bespreken tijdens een wandeling, deze keer wel. Want de plannen zijn verschoven naar het eind van het jaar. Dat allemaal op mooie zandwegen rond Alphen, naar de Alphense Bergen, uitgestrekte naaldbossen, recreatieplas ‘t Zand en het vreemde buurtschap Alphen-Oosterwijk. Het buurtje is een beetje rebels, soms verwaarloosd, een beetje Belgisch aandoend en bijzonder. Over een kronkelende landweg nader je Alphen weer waar de kerk opvalt door de enorme grootte, de katholieke kerk deed haar werk goed. Al met al niet de mooiste wandeling uit de gids Wandelen in het Hart van Brabant, maar wel met mooie plekjes op een stormachtige dag in maart.

Alphen is een dorp in de gemeente Alphen-Chaam gelegen tussen Riel en Baarle-Nassau. De naam Alphen wordt wel verklaard uit het Germaanse ‘alf-heim’, wat dan zoiets als ‘woonplaats van elfen’ betekent. Dit is echter een bijzonder romantische weergave van de herkomst van de naam Alphen. Aannemelijker is de verklaring van alf vanuit een water. In dat geval is de naam Alphen als ‘alf-heim’ te herleiden naar woonplek aan een waterloop. Bij Alphen ontspringt namelijk de Dorpswaterloop, die uitmondt in de Leij. In 1867 kreeg Alphen een station aan het Bels Lijntje, in 1934 werd dit echter weer gesloten voor reizigersverkeer. Het was een spoorlijn tussen Tilburg en Turnhout. Tot 1865 werd het hele gebied tussen Turnhout en Baarle-Nassau beheerst door uitgestrekte heidevelden. In dat jaar werd gestart met de aanleg van de spoorlijn die werd aangelegd en uitgebaat door de “Grand Central Belge”, waardoor de spoorlijn in de volksmond ‘Bels lijntje’ werd genoemd.

Willem Johannes Cornelis Binck was een Nederlands pastoor en heemkundige. In 1932 werd hij pastoor te Alphen. Hier begon hij vrijwel onmiddellijk met de studie naar de geschiedenis van dit dorp. In de Memorialen stuitte hij op het bestaan van een pestkerkhof, en via studie van de archieven van de Abdij van Tongerlo, en met de hulp van archivaris A. Erens, werd de plaats van dit kerkhof gevonden en werd het in 1936 blootgelegd. Binck stimuleerde Erens tot het schrijven van een geschiedenis van Alphen, welke uiteindelijk zeven banden zou omvatten.

Binck tekende ook volksverhalen op uit de monden van de Alphenaars en verwerkte deze in zijn boek, dat in 1945 verscheen. Het Merovingisch grafveld, dat in 1950 werd ontdekt, liet hij grondig onderzoeken. Voorts nam hij het initiatief tot de oprichting van het Oudheidkundig Streekmuseum Alphen. Naast dit werk was Binck ook een gedreven priester, zij het met een nogal rechtlijnig karakter. In 1963 ging hij met emeritaat, maar bleef tot zijn dood in Alphen wonen. Hij werd begraven op de Oude Parochiebegraafplaats, op het ereveldje te midden van de gesneuvelde Poolse soldaten en de Alphense oorlogsslachtoffers. Een beeldje van hem is te vinden op het plantsoen dat het Streekmuseum omringt. Het Pastoor Binckplein in Alphen is naar hem vernoemd.

De Alphensche Bergen is een afwisselend bosgebied ten westen van Alphen met een uitgebreid netwerk van zandpaden en heidepaadjes, die door het gebied slingeren. Het zijn de jongste bossen van Staatsbosbeheer tussen Alphen en Chaam, een gebied dat al sinds de prehistorie is bewoond en waardoor de Romeinen hun ‘heirbaan’ van Antwerpen naar Nijmegen, Dordrecht en Maastricht hadden aangelegd. In de voorbije eeuwen liggen hier heidevelden en stuifzanden, die ontstaan zijn door roofbouw en overbegrazing van de voedselarme zandgrond. De stukken bos zijn tijdens WOI vrijwel helemaal gekapt. Pas in de periode 1931-1935 is de herbebossing serieus ter hand genomen en in het kader van de werkvoorziening is het gebied door werklozen handmatig omgespit en aangeplant met voornamelijk naaldbomen als productiebos voor stuthout in de Limburgse kolenmijnen.

In boerderijen aan de vlakbij gelegen Chaamseweg vonden gedurende de oorlogsjaren mensen uit het verzet onderdak. Vlak voor de bevrijding van Alphen kwamen Duitse militairen deze schuilplaatsen en verzetshaarden op het spoor. Toen de Duitse militairen op 6 oktober 1944 tot arrestaties over wilden gaan, waaren ze net opo tijd gevlucht. Als wraakactie werden twee boeren uit deze omgeving, Antoon Oomen en Felix Roelen, en de onderduiker Willie van de Corput hier gefusilleerd. Felix Roelen werd voor dood achtergelaten, maar overleefde op wonderbaarlijke wijze de aanslag op zijn leven.

In het bos bij Alphen ligt sinds 1954 tot op de dag van vandaag een groot complex van munitiemagazijnen. Er ligt van allerlei munitie voor de hele Koninklijke Luchtmacht opgeslagen. Het gaat onder andere om bommen en raketten voor jachtbommenwerpers, geleide wapens zoals de Patriot, maar ook kleinere zaken als patronen voor boordkanonnen en explosieven voor schietstoelen. Een smalspoor diende om de munitie naar de magazijnen te brengen en daar te zijner tijd weer op te halen. Daarnaast maakte de Explosieven Opruimings Dienstgebruik genruik van het spoor en bracht scherpe munitie tot ontploffing op een grote zandvlakte die door het spoor werd doorkruist. De ongeveer 70 munitiemagazijnen liggen in rijen en de onderlinge afstanden tussen de magazijnen zijn relatief groot, om te voorkomen dat een explosie in een magazijn ook onheil bij de buren veroorzaakt.

Natuur- en recreatiegebied ’t Zand ligt noordwestelijk van het dorp Alphen en grenst aan de natuurgebieden Chaamse Bossen en Alphense Bergen. De naam ’t Zand is niet toevallig ontstaan, eeuwenlang lag hier een uitgestrekte zandverstuiving, zoals op veel plaatsen in Brabant. Al in de middeleeuwen kon de voedselarme zandgrond de toenemende druk van landbouw en veeteelt niet aan. Het zand ging stuiven en bedolf akkertjes en weilanden. De zandduinen zijn nog goed herkenbaar in het golvende terrein. Het hoogste punt ligt op 33,5 meter boven NAP. Het is een aantrekkelijk natuurgebied, met bos en heide. Door zandwinning is een waterplas van 7 ha en ca. 1,5 meter diepte ontstaan. Het is een populaire recreatieplas, inclusief stranden, lig- en speelweiden.

Deze kapel is in 1938 gebouwd en inmiddels al twee keer herbouwd. Sint Barbara is patrones van mijnwerkers en tunnelbouwers. In Zuid-Limburg was het feest van sint Barbara op 4 december één van de belangrijkste feestdagen van het jaar en lange tijd een vrije dag.

Alphen-Oosterwijk is een buurtschap met circa 30 huizen, en een langgerekt akkergehucht. In het buurtschap staat een Mariakapel en in verborgen hardsteen in de achterzijde van de eindmuur staat dat de naoorlogse Mariakapel in buurtschap Alphen-Oosterwijk door monseigneur Jos Baeten op 10 juni 1947 uit dankbaarheid jegens de bevrijding is ingezegend. Baeten was geboren in Alphen en kort tevoren tot bisschop van Breda benoemd. Vele jaren lang was de kapel locatie voor wekelijkse gebedsbijeenkomsten, waarbij buurtbewoners na afloop gezellig bleven nabuurten. Sinds de vroegere bidstoeltjes zijn ontvreemd en diverse vernielingen zijn aangericht, is er een stevig hekwerk geplaatst. Na herstel is de kapel op 8 september 1993 opnieuw in gebruik genomen.

Het Bels Lijntje was een spoorlijn tussen Tilburg en Turnhout en dit tracé vormde het Nederlandse deel van Spoorlijn 29. Tot 1865 werd het hele gebied tussen Turnhout en Baarle-Nassau beheerst door uitgestrekte heidevelden. In dat jaar werd gestart met de aanleg van de spoorlijn tussen Turnhout en Tilburg en werd het station Weelde-Merksplas gebouwd. De spoorlijn werd aangelegd en uitgebaat door de ‘Grand Central Belge’, waardoor de spoorlijn in de (Noord-Brabantse) volksmond ‘Bels lijntje’ werd genoemd. Sinds 1990 is het Bels Lijntje een fietspad.