Groene Wissel Ophemert – Wandelen rond kasteel Ophemert en de Stiftsche Uiterwaarden

Ophemert is ontstaan langs de rivier de Waal maar wanneer precies is niet bekend. Het is wel zeker dat de nederzetting in 850 al bestond. In de middeleeuwen stonden er in het dorp een paar grote, verspreid staande boerderijen en gaandeweg trokken de ambachtslieden zoals de smid en de bakker naar een centrale plaats en ontstond de dorpskern. Steeds meer kleinere boerderijen werden aan de rand van het dorp gebouwd en de arbeiders bouwden huisjes op gemeenschappelijke grond. In de 15e eeuw heeft het dorp in grote lijnen de huidige vorm aangenomen. In 1403 is er sprake van het Kasteel van Ophemert wat in bezit was van ridder Van Weerdenborch. Hierbij hoorde ook een windkorenmolen die aan de Waalbandijk, vlakbij de Molenstraatsestoep gestaan heeft. Ophemert was ooit een heerlijkheid. In het dorp is nog steeds het kasteel Ophemert met slotgracht en de Heer van Ophemert is nu de Schot Aeneas Simon baron Mackay (1965), 15e baron Reay of Reay.

Sommige literatuur geeft als jaar van oudste vermelding 1265, toen Rudolf de Cock eigenaar van het kasteel zou zijn. De oudste schriftelijke vermelding dateert van 1403 als hertog Reinoud IV van Gelre ‘den Huijse en gesete tot Ophemert met den Bongert’ in leen geeft aan ridder Sweeder van Weerdenborch. Tot 1552 waren het huis en de heerlijkheid in bezit van het geslacht De Cock van Waardenburg. Door vererving is het kasteel aan het eind van de 19de eeuw in handen gekomen van de Schotse adellijke familie Mackay. Vanaf 2009 heeft de adellijke familie van Dedem het kasteel in erfpacht. Het kasteel in zijn tegenwoordige staat dateert voornamelijk uit de 17e eeuw toen het moest worden verbouwd nadat het huis beschadigd raakte bij een Franse inval. In de jaren 50 van de 20e eeuw heeft een restauratie plaatsgevonden. Het kasteel wordt niet meer bewoond. Het wordt soms gebruikt voor concerten van onder andere Het Gelders Orkest. In de kasteeltuin worden buitenconcerten gegeven.

De Stitsche Uiterwaarden liggen tussen Varik en Ophemert aan de noordoever van de Waal. In het verleden heeft hier kleiwinning plaatsgevonden waardoor het gebied al natter werd. In dit natte gebied langs de Waal liggen dijken, weilanden, knotwilgen, struiken, bomen, sloten, wegen, waters en paden. Bij de rivier de Waal zie je hier zandstranden, strekdammen en lengtedammen welke na verlaging van de strekdammen zijn aangelegd in het kader van ruimte voor de rivier. Het gebied dient als buffer bij hoge waterstanden wanneer het water vrij spel heeft in de uiterwaarden. Hierdoor stromen vaak grote delen van de Stiftsche Uiterwaarden onder. Gevolg is dat er een prachtig ooibos is ontstaan met diverse boomsoorten als wil, zwarte els en zwarte populier.

De naam Waal, door de Romeinen Vacalis of Valis genoemd, later Vahal, is van Germaanse herkomst en is een verwijzing naar de vele meanders die de rivier ooit gehad moet hebben. De Waal stroomt van de Rijn bij Pannerden via Nijmegen, Tiel en Zaltbommel naar de Merwede bij Woudrichem. De rivier wordt veel gebruikt door de scheepvaart. Het verhaal gaat dat de Waal is ontstaan doordat twee reuzen, broers, lang geleden in Zwitserland zijn begonnen met het graven van de Rijn. 100 jaar later kwamen ze aan bij Lobith, waar ze ruzie kregen. De broers gingen ieder hun eigen weg. De jongere reus groef door aan de Rijn, de oudste schiep de Waal.

Tussen Wamel en Ophemert zijn over een traject van 10 km zogenaamde langsdammen aangelegd, die de rivier in twee delen opsplitsen: een oevergeul en een hoofdgeul. Een langsdam houdt de hoofdgeul op zijn plaats, zoals kribben dat ook doen. Doordat langsdammen parallel aan de stroomrichting van de rivier lopen, zal het water gemakkelijker zijn weg kunnen vinden dan bij kribben. De aanleg van een langsdam verbetert in één keer de veiligheid en de omstandigheden voor scheepvaart en natuur langs de rivier.