Ons Kloosterpad – Landhorst-Boxmeer – Wandelen naar Heilige Antonius Abt-kerk en Sint Petrus Basiliek

De etappe van Ons Kloosterpad doet verschillende kerkelijke plekken aan. Zoals het Sint Anthonisgesticht van de Zuster van Liefde, het klooster Elsendael en de Heilige Antonius Abt-kerk, van de pestheilige die werd aangeroepen om de dodelijke pestziekte te weren. Niet voor niets want tussen 1342 en 1352 stierf een derde van de Europese bevolking om de dodelijke pestziekte. Het zou 250 jaar duren voor het bevolkingspeil van 1350 weer werd bereikt. Dan hebben wij het met corona toch een stuk beter gedaan, waar van akte. De wandeling eindigt bij de Sint Petrusbasiliek in Boxmeer, een gotische baksteenkerk.

Na de start in het lelijkste plaatsje van Nederland by far, Landhorst, is alles wat erna komt mooi. In het voormalige ontginningsgebied domineren vooral de intensieve veehouderij en uitgestrekte grasvelden. Enige uitzondering zijn de Staatsbossen en het Schraalzand waar de beek de Oeffeltse Raam voor een mooi landschap zorgen. De etappe van Ons Kloosterpad doet de Heilige Antonius Abt-kerk aan, van de pestheilige die werd aangeroepen om de dodelijke pestziekte te weren. Niet voor niets want tussen 1342 en 1352 stierf een derde van de Europese bevolking om de dodelijke pestziekte. Het zou 250 jaar duren voor het bevolkingspeil van 1350 weer werd bereikt. Dan hebben wij het met corona toch een stuk beter gedaan, waar van akte. De wandeling eindigt bij de Sint Petrusbasiliek in Boxmeer, een gotische baksteenkerk. Wederom een etappe die niet uitblinkt maar het zachte weer en het vele groen in de Staatsbossen maakte veel goed.

Landhorst is een ontginnings- en kerkdorp en ruwweg gesitueerd tussen de dorpen Wanroij en Sint Anthonis. De naam heeft het dorp te danken aan de zandruggen in het landschap, die zijn overgebleven nadat het veen was afgegraven voor turf. Dergelijke verhogingen worden ‘horsten’ genoemd. Landhorst is het jongste dorp van de gemeente en zelfs van het hele Land van Cuijk, het dateert uit 1945. In 1913 werd de eerste boerderij gebouwd: de “Fortunahoeve”. In 1919 stonden er slechts twee kleine boerderijen op de horst. De eerste pioniers hadden het niet gemakkelijk, maar door de opkomst van kunstmest kwamen er meer inwoners. In 1927 werd er door de gemeente Wanroij een ontsluitingsplan ontvouwd. De eigendomsverhoudingen waren verre van duidelijk, want er waren een groot aantal kleine kavels verkocht waarop turf kon worden gestoken en deze werden vaak onderhands weer doorverkocht. Echter in 1929 had men een lijst opgesteld van 550 mensen die grond in het gebied bezaten. In 1931 vond de ruilverkaveling plaats, uitgevoerd door de Heidemaatschappij. Vervolgens gebeurde er niet veel, maar de bewoners richtten op 18 juni 1945 de ‘Vereniging Peelbelang’ op. In 1950 werd gevraagd om een naam te bedenken. Uit diverse voorgestelde namen werd toen de naam ‘Landhorst’ gekozen, die echter pas in 1956 officieel door de gemeente werd erkend.

Het Sint Anthonisbos is een natuurgebied van 937 ha ten westen van Sint Anthonis en wordt in de volksmond vaak aangeduid met de naam De Staatsbossen of kortweg De Staat. Het gebied bestaat uit een jong ontginningsbos van voornamelijk grove dennen dat in de jaren ’20 en 30 van de 20e eeuw is aangelegd. In het bos bevindt zich het laaggelegen Peelven, een vochtig heidegebied, en de Ullingse Bergen, een open vlakte van zo’n 150 ha waar zich heide en stuifzand bevinden. Het is een klein gebied met heel veel afwisseling. Het ene moment loop je hier door een vochtig naaldbomenbos en dan weer aan de rand van een uitgestrekt heideveld. Verder vindt je er kleine boerderijtjes, vennetjes, graslanden en bosranden. In de bossen van Boswachterij Sint Anthonis zie je een oud productiebos dat momenteel wordt omgebouwd. In de vorige eeuw zag je hier vooral de grove den die stuthout leverden voor de Limburgse kolenmijnen. Na het sluiten van de mijnen verloor het bos zijn functie en begon Staatsbosbeheer met de aanplant van loofbomen. Tussen de bossen zijn open heidevelden die door Schotse Hooglanders en schapen open worden gehouden. Doordat er ook akkers en weilanden liggen, is het een zeer afwisselend gebied.

Het dorp van Sint Anthonis ligt rond het centrale dorpsplein, de Brink, waarop regelmatig evenementen worden georganiseerd. Het dorp is dan ook een brinkdorp. Door de onvruchtbare grond was het boerenbestaan hier moeilijk totdat gedurende de tweede helft van de 20e eeuw de intensieve veehouderij zijn intrede deed. Zowel het laagland in het oosten als de heidevelden van de Peel in het westen zijn pas in de 20e eeuw volledig ontgonnen en in cultuur gebracht en de heide vrijwel helemaal plaats heeft gemaakt voor weilanden, maisvelden en het Sint Anthonisbos. In een testament van rond 1312 wordt het dorp vermeld als Oelbroec. ‘Oele’ betekent hoogstwaarschijnlijk een bosje op hoge zandgrond, zoals ook het geval is bij  de buurtschap Oele in Overijssel; met het begrip ‘broeck’ werd het omliggende drassige laagland bedoeld. In genoemd document was reeds sprake van een kapel, die aanvankelijk onderhorig was aan de parochie van Boxmeer. Het dorp maakte deel uit van de onafhankelijke vrije Heerlijkheid Boxmeer. In 1477 werd de kapel verheven tot parochiekerk, gewijd aan de Heilige Antonius Abt.

Titus Brandsma, karmeliet, verdediger van het vrije woord en menselijke waardigheid, is in 1942 in het concentratiekamp Dachau om het leven gebracht. Hij is geboren in 1881 in Friesland. Hij werd karmeliet in het klooster te Boxmeer. Na zijn priesterwijding promoveerde hij in Rome tot doctor in de filosofie. Als geestelijk adviseur raakte hij betrokken bij de landelijke dagbladen en journalisten. Persoonlijk reisde hij de media af om hen te overtuigen geen nazi-propaganda te publiceren. Het plein aan de Burgemeester Verkuijlstraat werd in december 2018 omgedoopt tot Titus Brandsmaplein. Het ontbreken van een zichtbare herinnering aan Titus Brandsma was aanleiding voor de oprichting van de Stichting gedenkteken Titus Brandsma Boxmeer. De onthulling van de sculptuur vond op 17 juni plaats, de dag dat Titus Brandsma in 1905 tot priester werd gewijd in de Bossche Sint-Janskathedraal. Het gedenkteken staat in Boxmeer vlak bij het klooster waar hij daarna is ingetreden.

De R.K. Kerk van H. Antonius Abt is het oudste gebouw van Sint Anthonis. Beschermheilige van Sint Anthonis (zowel van het dorp, de gemeente, de parochie, de kerk als het schuttersgilde) is de H. Antonius Abt. Van deze beschermheilige is binnen in de kerk een beeld te bewonderen. De kerk werd gebouwd korte tijd nadat Sint Anthonis in 1477 een zelfstandige parochie werd. Het gebouw is opgetrokken uit bakstenen. De oudste delen van de kerk zijn de toren en de gewelven van het eenbeukige schip. Opvallend zijn de smalle steunberen aan de buitenkant van de kerk; de eigenlijke steunberen bevinden zich in de kerk en zijn veel zwaarder uitgevoerd.

De Oeffeltse Raam is een beek die een lengte heeft van 17,5 km ontspringt aan de noordkant van de Overloonsche Duinen, een dekzandrug die enkele meters hoger ligt dan de gebieden ten noorden ervan. Van hier uit stroomt het water in noordwestelijke richting, parallel aan de Maas. Grote delen van de beek zijn gekanaliseerd. De beek stroomt door het Brestbosch bij Boxmeer, waarna de Oploose Molenbeek erin uit komt. Vervolgens loopt de beek door het natuurgebied Het Vilt, een voormalige Maasarm. De beek loopt langs Oeffelt en komt ten noorden van deze plaats, tegenover Milsbeek, uit in de Maas. Tot 1985 was de bovenloop van de Oeffeltse Raam sterk vervuild. Daarna zijn zuiveringsinstallaties gebouwd, zodat het water weer goed van kwaliteit werd. Men is doende om de hele loop van de beek zodanig te verbeteren dat het een Ecologische Verbindingszone wordt.

Het  Schraalzand is een bosgebied vlakbij Boxmeer en is gedeeltelijk eigendom van de Gemeente Boxmeer en van Brabants Landschap. Schraalzand komt van schrale (= arme) dekzandgronden. Het lag op de rand van de Peel en het Maasgebied. De Maas is van grote invloed geweest op het landschap. Het was een nat gebied door aanvoer van water uit de Peel, toevoer van kwelwater en het geringe verval van de Oeffeltse Raam die er doorheen stroomt. Het gebied is verdroogd doordat de aanvoer vanuit de Peel sterk verminderde, door intensivering van de landbouw en door industrieel en huishoudelijk gebruik. Daar hebben de laatste droge zomers ook nog een schepje bovenop gedaan.

Het Karmelietessenklooster in de Nederlandse plaats Boxmeer was een klooster dat bestaan heeft van 1672 tot 1975. Het klooster is in 1672 gesticht in het oorspronkelijke Huis Elzendael. Dit was de villa van de toenmalige pastoor Peelen van Boxmeer. Het klooster was gewijd aan Maria Magdalena de’ Pazzi. De voorwaarde was dat de zusters de meisjes uit Boxmeer goed onderwijs zouden geven. De zusters bleven nog tot 1975 in het klooster en hebben daarna tot 1994 nog in het voormalig noviciaatsgebouw van het Karmelietenklooster gewoond, waarna ze verhuisden naar het Kloosterverzorgingstehuis Sint-Anna. In het gebouw is tegenwoordig een kliniek voor dermatologie, een hotel en een restaurant gevestigd.