Wandeling met Jos van der Wijst – Maashorst – Uden

Jos van der Wijst uit Zeeland is voorzitter van Stichting Natuurcentrum Slabroek. Hij is een groot natuurliefhebber en -kenner, ecoloog en al jaren lid van de stuurgroep De Maashorst. Hij is veel in natuurgebied De Maashorst te vinden, hij werd vlakbij het gebied geboren en jaren was het zijn achtertuin. Hij geeft lezingen over het gebied en ook beroepsmatig is hij ook veel met natuur bezig. Als adviseur Milieueffectrapportage bij de Provincie Noord-Brabant geeft hij adviezen over onder andere projecten in de Biesbosch, de N279 Veghel-Helmond en de stedelijke ontwikkeling regio Helmond. Daarnaast was hij wethouder in de gemeente Landerd met onder andere de portefeuille Natuur en Landschap. Ik wandel om 6 uur in de ochtend op zaterdagmorgen met hem in het voor hem zo bekende natuurgebied. Een bijzondere ontmoeting met iemand met een geweldig kennis en voorliefde voor de natuur, vogels en ZIJN Maashorst.

Breng een groot natuurliefhebber en een fervent wandelaar op een vroege zaterdagmorgen bij elkaar, vlakbij Uden in het grote natuurgebied de Maashorst en de ingrediënten voor een mooie wandeling zijn klaar. Ik omtmoet Jos bij Natuurcentrum Slabroek iets voor zessen. We starten de wandeling in het buurtschap Slabroek op de grens van Uden en Nistelrode, bekend van schilder Hans van den Krommenacker en cabaratier Mark van de Veerdonk. Het wordt al snel duidelijk wat het stokpaardje van Jos is. Hij wijdt uit over het gebied de Maashorst, wat het oorspronkelijk voor gebied was, hoe het verkeerd ging en waar men door natuurherstel weer naar toe wil. ’In De Maashorst hebben breuken een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van het landschap en een bijzonder verschijnsel ’wijst’ komt alléén hier in Noordoost-Brabant voor’. Dat kan geen toeval zijn, een belangrijk element in het landschap ’wijst’ en een ontmoeting met Jos van de ’Wijst’. Bij een infopaneel vertelt Jos over het wijstverschijnsel, wat ontstaat aan de hoge kant van de breuk, waar het horizontaal afstromende grondwater stagneert op de breuklijn en omhoog wordt gestuwd. Hierdoor ontstaan gronden met hoge grondwaterstanden, de natte gronden liggen hoog en de droge gronden laag en zo typisch voor De Maashorst. Onlogisch en daardoor heel wonderlijk!

De wandeling gaat verder en de enorme kennis van de natuur van Jos valt op. ’Hier zie je een perceel wat na de eerste ruilverkaveling is aangeplant, monotoon en saai zonder variatie’. En meteen volgt een uitleg over een bosaanplant van jaren later waar verschillende boomsoorten voor variatie en diversiteit in het landschap zorgen. Maar dit alles wordt de gehele wandeling vergezeld van zijn gespitste oren en oplettende ogen die constant de omgeving verkennen op de aanwezigheid van vogels. Jos is een expert op vogelgebied, ik heb wel eens meer met hem gewandeld op zoek naar vogels en hij weet biotoop, vlucht van de vogel, de kleur en grootte, het geluid en het jaargetijde te combineren en al snel de conclusie te trekken: ’Dat is een veldleeuwerik’. Even later volgt een berichtje op zijn telefoon van een collega-vogelaar die elke morgen op een vast punt op de Brobbelbies de vogels telt. ’Rode wouw gesignaleerd boven begrazingsgebied.’ Jos speurt de lucht af naar de vogel met een spanwijdte van wel 160 cm die lijkt op een buizerd maar meer roodachtig is. We zien de vogel niet en enigszins teleurgesteld naderen we het begrazingsgebied van de wisenten.

Het slot met de cijfercode van de toegangspoort van het wen- en begrazingsgebied van de wisenten wordt opengemaakt. Ik ben vereerd met Jos het gebied in te mogen, hij meldt op een app dat wij het gebied ingaan en op afstand zie ik de reusachtige dieren in de kudde staan. ’Eerst even de veulentjes van de Exmoorpony’s tellen’, zegt Jos. Ze lopen in hetzelfde afgesloten gebied als waar de wisenten zich nu bevinden en het is nu de tijd dat de veulentjes worden geboren. Langzaam naderen we de kudde wisenten maar blijven op afstand. ’Het is altijd opletten met de kudde hoe ze reageren en of er jonge wisenten zijn geboren.’ Er is veel over te doen geweest, in de pers, in de volksmond over die wisenten. Maar Jos praat er met goede argumenten en met veel kennis over. De wisenten lopen sinds het voorjaar van 2016 in het gebied waar ze kunnen wennen aan de omgeving. Ooit kwam de wisent in grote delen van Europa voor maar raakte volledig uitgestorven in het wild. Nu zijn er door fokprogramma’s weer meer dan 5000 wisenten. Het is nog steeds een bedreigde diersoort en daarom is de terugkeer van de wisent naar De Maashorst niet alleen goed voor de natuur. ’Naast het grazen en snoeien nemen de wisenten graag een zandbad en maken dan ondiepe zandkuilen’, aldus Jos. Worden deze kuilen niet meer gebruikt dan wordt het een eldorado voor hagedissen, kevers en graafbijen. Bovendien worden favoriete zandbaden verbonden door wissels, de looppaden van de wisent. Dit netwerk van paadjes met kort gras of kale grond verbindt geschikte leefgebieden voor diezelfde hagedissen en insecten. Het verhaal klopt, de wisenten zorgen voor een geleidelijke overgang van bossen en bosjes naar struiken en struwelen en naar graslanden. Op gepaste afstand bewonder ik de imposante wisenten, wat mij betreft een aanwinst. Niet alleen door de verschijning van de kudde voor me maar nog meer door het duidelijke verhaal wat Jos vertelt, waarom deze dieren zo belangrijk zijn voor de Maashorst.

We maken even een uitstapje naar de Venloop, die eerst een saaie afwateringssloot was maar nu een slingerende beek is geworden. Schuin door de grondlagen van het beekdal lopen twee breuken: de Mellebreuk en de Hoevense breuk. Hier treedt ook het wijstverschijnsel op waardoor ijzer- en mineraalrijk water naar de oppervlakte wordt gestuwd. Dit water komt in de Venloop terecht en daar profiteren planten en dieren van. Het wijstverschijnsel kan door de aanpak haar werk weer doen, Jos zal trots zijn. Met bijna natte voeten lopen we door het beekdal en zien het oranjetipje, een dagvlindertje dat haar eitjes op de pinksterbloem legt. ’De vlinder zet haar eitjes af op kruisbloemen maar overleven het best op de pinksterbloem. Het vrouwtje gaat na het afzetten van die eitjes snel dood maar het rupsje komt pas na anderhalve week uit en moet zich dan kunnen redden’, zegt Jos. Het vrouwtje kiest dus bloemknoppen die precies anderhalve week later opengaan, zodat de rupsjes jonge zaadjes kunnen eten. Een slim mechanisme waarbij ik verwonderd sta te kijken en aan de manier waarop Jos het vertelt, hoor ik dat het hem ook nog steeds verwondert. Zelfs na al die keren.

We naderen Slabroek weer, kievitten zien we in het grasland zitten, met zijn kuif en zwart-witte kleed, brede vleugels en het opvallende geluid wat ze maken. Voorzichtig laten we een taurusstier passeren die op zoek is naar soortgenoten en Jos vertelt al wandelend over de plannen die men nog heeft met de Maashorst. Landbouwgronden kunnen nog worden aangekocht, recreatieve mogelijkheden kunnen nog toenemen, bos kan worden omgevormd, het vergroten en toegankelijk maken van het begrazingsgebied van de wisenten en ga zo maar door. Het is duidelijk, Jos is nog lang niet klaar met ZIJN Maashorst. Ik dank Jos voor de mooie wandeling, vol met informatie over de Maashorst zoals Jos die beleeft en waar hij mee bezig is maar ook over zijn kinderen, wensen, familie, werk, natuur in Nederland en politiek. Een man met vele interesses met één rode draad: de natuur. We spreken af voor een volgende keer, zelfde plaats maar dan vroeger zo rond 5 uur bij zonsopgang: ’Kunnen we dassen en reeën spotten’.