Wandeling Historische grenspalenroute Handel – Wandelen langs grenspalen bij 800-jarig bestaan Handel

Stichting Cultureel en Religieus Erfgoed heeft de  grenspalen in het landschap van Handel teruggebracht. Deze grenspalen waren verdwenen uit het landschap en gaven aan waar van oudsher de historische landschapsgrenzen liepen. Niet alleen de grenspalen zijn teruggeplaatst maar men heeft ook een mooie wandelroute met bewegwijzering langs deze grenspalen ontwikkelt. Deze historische grenspalenroute wordt opgenomen in de wandelroutes van de VVV in Gemert-Bakel en is op vrijdag 9 april door de burgemeesters van Gemert-Bakel en Boekel samen onthult.

Een historische hele interessante wandeling met daarbij een mooie wandeling over prachtige paden met als toetje het geweldig mooie processiepark in Handel. Het is een van de mooiste, zo niet het mooiste processiepark van Nederland. Katholiek Brabant op zijn best maar ook mogen de bedenkers van de route geprezen worden door de goede keuzes in het veld en het initiatief om de oude grenspalen weer terug te plaatsen daar waar ze eens stonden.

Ter gelegenheid van het 800-jarig bestaan van Handel zijn de historische grenspalen teruggeplaatst. Eeuwenlang gaven ze niet alleen de grens van ons mooie dorpje Handel met het naburige Boekel aan, maar in vroegere tijden passeerde je bij deze palen ook de landsgrens. De Commanderij van Gemert was eeuwenlang een souvereine Heerlijkheid die bestuurd werd door de Duitse Ridderorde. En nog voordat het Gemertse kasteel gebouwd werd, hadden die Duitse Ridders hun residentie in de middeleeuwse Hoeve Handel. Voorbij deze grenspalen kwam je in het Land van Ravenstein, dat destijds onder het bewind viel van de Keurvorst Hertog van Pfalz Neuburg. Het waren destijds dus echte landsgrenzen.

Vermoedelijk gaat de geschiedenis van Handel terug tot de beginjaren van de aanwezigheid van de Duitse Orde, die hier de hoeve Haenle bezat. Deze behoorde waarschijnlijk tot het erfdeel van Rutger van Gemert en gaat terug tot het begin van de 13e eeuw. De boerderij, die in carrévorm was gebouwd, werd gesloopt in 1965. Vermoedelijk was dit de eerste zetel van de Commanderij, voordat ze zich naar Gemert verplaatste.

Handel is ook het oudste Maria-bedevaartsoord in Noord-Brabant. De geschiedenis daarvan gaat terug tot 1368. Mogelijk stamt de devotie uit nog vroeger tijd, maar bij een brand in 1709 is het archief verloren gegaan, zodat niets met zekerheid meer valt te achterhalen. Jaarlijks komen er duizenden bezoekers. Achter de kerk ligt een processiepark, waarin het ‘wonderbare putje’ ligt, waarvan het water geneeskrachtige werking zou hebben. Een andere legende vertelt dat het Mariabeeld dat in de kerk staat gevonden is in een boom. Deze zogenaamde ‘Mariaboom’ werd getroffen door de bliksem en spleet open. In het midden van de boom is toen het Mariabeeld gevonden. De inmiddels dode Mariaboom staat nog steeds in het bos. Een meer gangbaar verhaal betreft ‘de doren stock’ ofwel de Meidoorn, waarin het Mariabeeld zou zijn verschenen aan een herder, wiens schapen spontaan gingen knielen. Een van de bekendste en grootste bedevaarten naar Handel is de Handelse Processie, die jaarlijks door ca. duizend bedevaartgangers te voet vanuit het 40 km verderop gelegen Valkenswaard wordt afgelegd.

De meest westelijke paal heette oorspronkelijk de Hulstbos berg, op latere kadasterkaarten wordt dit de Logtwalpaal genoemd. Vroeger hoorde dit gebied bij buurtschap De Logt, en de Logtwal was een soort verdedigingslinie.

De Kluispaal was aanvankelijk was naamloos, maar na de bouw van het begin van Huize Padua – rond 1740 – kreeg deze grenspaal de naam Kluispaal. De Kluispaal tref je dus logischerwijs aan bij de Kluis van Huize Padua. De paal was er dus eerder dan de kluis, want die werd pas in 1742 door Daniël de Brouwer en zijn metgezellen daar gesticht.

Hoewel de beek slechts een lengte heeft van 7,9 km en volledig is gekanaliseerd heeft hij een belangrijke cultuurhistorische waarde. Hij was namelijk tot het einde van de 18e eeuw de grensbeek tussen de Rijksheerlijkheid Gemert en het Land van Ravenstein. Dit had consequenties voor de godsdienstvrijheid. Hoewel deze voor beide gebieden gold mochten in Gemert, buiten de Duitse Orde, geen kloostergemeenschappen bestaan met meer dan vijf leden. Dit bracht de Broeders Penitenten er in 1742 toe om vanuit Handel naar het grondgebied van Boekel te verhuizen, alwaar Huize Padua werd gesticht. Het latere psychiatrisch ziekenhuis ligt dan ook direct ten noorden van dit nietige waterloopje dat ook nu nog de grens markeert tussen de gemeenten Boekel en Gemert-Bakel. De Landmeerse Loop ontspringt tegenwoordig uit een slotennet aan de Middenpeelweg en loopt kaarsrecht in westelijke richting langs Huize Padua. Daar doorkruist hij de dekzandrug en loopt over enkele honderden meters niet-gekanaliseerd door het reliëfrijke bos, om vervolgens, opnieuw gekanaliseerd, nog langs Esdonk uiteindelijk in de Aa uit te monden.

Op het Padua-terrein staat de derde grenspaal: de Moerboompaal. De paal is nu geplaatst aan het veegpad van de Landmeerseloop. Eigenlijk had de paal een kleine 40 m noordelijker moeten staan, maar dan zou die bijna op de middenstip van het vroegere voetbalveldje van Huize Padua komen. Deze paal is volgens een kaart van 1663 gebruikt om, na jarenlange grensconflicten en strijd om het gebruik van de nog onbewoonde Peel, de grenzen voor die van Boekel en die van Gemert op kaart vast te leggen. In vroegere eeuwen is er dikwijls geruzied over de grenzen in het Peelgebied. In een beschrijving van zo’n grensconflict uit het jaar 1663 wordt deze Moerboompaal genoemd om die grenzen voor eens en altijd goed vast te leggen.

De Heereveldse Paal is de meest oostelijke grenspaal. Al in de 14e eeuw genoemd als de Paal boven de Capelle op Haenelt om het gebied van de ‘Heeren van Gemert’ te markeren. Deze staat niet alleen in lijn met de vorige drie, maar ook met Gemertse palen in zuidelijke richting. Zijn naam dankt deze paal aan de buurtschap Heerevelden en die naamgeving is weer afkomstig van de voormalige Heeren van Ghemert. 

Het processiepark van Handel is een vroeg 20e-eeuws processiepark achter de Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopnemingskerk. Het processiepark heeft een rechthoekige aanleg, met kenmerken van een Engelse tuin, en is bijna helemaal omgeven door een houtwal. Twee knielende engelen op pijlers markeren de ingang, met daarachter een rechte as die het park inloopt. De beplanting van het park bestaat uit onder meer rododendrons, eiken, rode beuk en naaldbomen. In de buitenring van het processiepark werd de Rozenkransweg aangelegd, waarlangs tussen 1906 en 1910 vijftien neogotische kapellen met scènes uit het leven van Maria werden geplaatst. De kapelletjes zijn gemaakt in het atelier van J. Niklaus-Bochaert. Ter gelegenheid van het zilveren jubileum van rector Van de Laarschot in 1908 werd hem de Benedictiekapel aangeboden. De kapel werd geplaatst te midden van de rozenkranskapellen. In de binnenring werd een slingerende kruisweg aangelegd.