Biesboschpad – Werkendam-Hank – Wandelen langs kronkelende kreken

De wandeling start in Werkendam en volgt de Schenkdijk langs de Vervoorne Molen. Het is Holland op zijn best, met uitgestrekte polders en ineens Fort Bakkerskil. Het onderdeel van de Hollandse Waterlinie is zijn functie verloren en fungeert nu als B & B. De polders zetten door waarna het Steurgat volgt. Hier aan de rand van het Nationaal Park de Biesbosch zie je aan de andere kant van het water wilgenbossen, beversporen en water en nog eens water. De Elizabethvloed heeft hier een krekenstelsel achtergelaten waar de natuur de baas is. Over dijken langs uitlopers van de Biesbosch wandel je langzaam over graspaden naar Hank.

Het was vandaag een luchtenparade, de ene nog mooier dan de andere. Door de buien waren er mooie wolkenpartijen en prachtige zonnestralen. Ik keek meer naar de luchten dan naar het landschap beneden! Maar ook contrasten met links de uitgestrekte polders en rechts de Biesbosch. Het raapzaad in de bermen kleurt de grond geel, de groene kleuren in de natuur nemen toe en het is wachten tot warmer weer wanneer de explosie van groene tinten tot barsten komt en de lente echt aantreedt.

Het dorp Hank ligt aan de rand van de Biesbosch en werd aanvankelijk Mariapolder genoemd. Over de betekenis van de naam Hank is veel gefantaseerd. Soldaten zijn hier blijven ‘hangen’ en de vissers hadden hier hun netten ‘hangen’. Waarschijnlijk is de naam echter afgeleid van ‘hang’ of ‘hank’, dat de betekenis heeft van een doodlopende kil of kreek in de buitengronden langs grote rivieren. Hank is ontstaan als nederzetting aan de dijk van de Zuid-Hollandse Polder, later Nieuwe Dussense Polder, die in de 17e eeuw tussen Werkendam en Dussen werd aangelegd om het gebied opnieuw te kunnen inpolderen. Samen met Nieuwendijk behoort Hank tot de jongste dorpen in het Land van Altena. Hank werd in 1944 door oorlogshandelingen grotendeels verwoest en had het ook te lijden onder de watersnood van 1953. Via een kreek, de Bleeke Kil, bestond destijds nog een verbinding met de Biesbosch en de Bergsche Maas. Veel van de inwoners van Hank waren daarom vissers, ofwel ze sneden riet en hakten griend in de Biesbosch. Ten gevolge van de Deltawerken verloor de Hankse haven haar verbinding met de Biesbosch. De plaats ligt te midden van polders, deels in de 17e eeuw aangelegd, toen land werd teruggewonnen dat tijdens de Sint-Elisabethsvloed was overspoeld.

Ten westen van Hank ligt de Bleeke Kil of Oostkil waar de Biesbosch eigenlijk begint. De kreek of kil begint bij het dorp Nieuwendijk en ‘stroomt’ vervolgens richting het dorp Hank, om uiteindelijk middels een gemaal uit te monden in het open water van de Biesbosch. Vroeger was de Bleeke Kil een breed vaarwater en vormde het onder meer de toegang naar de haven van Hank. Later is het deel van de Biesbosch in de omgeving van de Bleeke Kil geheel ingepolderd, waardoor de kreek zijn open verbinding met het buitenwater verloor. Vandaag de dag resteert slechts een relatief smal en ondiep kreekrestant. De Bleeke Kil vervult tegenwoordig een belangrijke afwateringsfunctie voor het omringende polderland van de Oostwaard samen met de Bakkerskil en de Bruine Kil.

Het Steurgat is een belangrijke vaarweg in de Biesbosch die vanaf de Nieuwe Merwede bij Werkendam richting de Biesbosch stroomt. De getijdenkreek begint bij de Biesboschsluis en vormt aanvankelijk de scheiding tussen de zogenaamde Noordwaard en de Oostwaard van de Biesbosch. Beide gebieden zijn lange tijd in agrarisch gebruik geweest, hoewel de Noordwaard recent is ontpolderd in het kader van Ruimte voor de rivier. Vroeger stond het Steurgat in open verbinding met de Merwede, en in tijden van hoge waterafvoer kon het Steurgat een aanzienlijke hoeveelheid water aan de rivier onttrekken. Sinds de bouw van de Biesboschsluis is de open verbinding verdwenen, en vormt deze schutsluis de verbinding tussen het Steurgat en de Merwede. Vroeger werd het Steurgat ook wel Draepkil genoemd.

Dit kleine fort aan het inundatiewater van de Bakkerskil werd gebouwd tussen 1877 en 1879. Het kwam in de plaats van een zuidelijk bij de Papsluis gelegen batterij uit 1847. Het verdedigingswerk ligt op de Kildijk ten noorden van Nieuwendijk en ten zuidoosten van Werkendam. Het fort moest de dijk afsluiten en de Papsluis beveiligen. Deze inundatiewaaiersluis was de meest zuidelijk gelegen hoofdinlaatsluis voor de inundatie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tijdens de Koude Oorlog is het fort gebruikt voor de opslag van verbindingsmaterieel en gebruikt voor de training van agenten in onder andere communicatie. Het maakte hiermee waarschijnlijk deel uit van de Stay-Behind organisatie, ook wel operatie Gladio genoemd. In 2007 werd het fort verworven door de Stichting Brabants Landschap.

De Vervoorne Molen bemaalde tot de ruilverkaveling van 1965 de Vervoornepolder. In 1934 was op het scheprad een een elektrische hulpaandrijving geplaatst, waarna tot 1944 alleen elektrisch werd gemalen en de molen ook niet maalvaardig was. Hierna werd de windkracht in ere hersteld, tot de grote ruilverkaveling in het Land van Heusden en Altena de molen zijn functie ontnam. In 1969 werd de molen gerestaureerd, de kap en achtkant kreeg nieuw riet en ook nu nog is regelmaat onderhoud en restauratiewerk nodig. De fundering is aan het verzakken en ook de roedes van het wiekenkruis worden aangepakt.

De naam Werkendam hangt vermoedelijk samen met de afdamming van het riviertje De Werken die omstreeks 1230 heeft plaatsgevonden. De naam ‘Werken’ heeft mogelijk betrekking op vlechtwerk van wilgentenen, voor de visserij. De bevolking leeft van de rivier. Schippers, beurtvaarders en vissers vinden er hun bestaan, en later zijn er veel griendwerkers in de Biesbosch. Aan hen dankt Werkendam de naam ‘de Vrouwenhemel’, aangezien vele mannen de gehele week in de Biesbosch verbleven. Tot in de 20e eeuw was Werkendam een ware doolhof van havens, kanalen en waterwegen die nu vrijwel allemaal gedempt zijn. Werkendam heeft tegenwoordig een naam opgebouwd op het terrein van de weg- en waterwerken, niet vreemde gezien de geschiedenis en de ligging aan het water.