WaddenWandelen – Texel – De Koog-Oosterend – Dagwandeling dwars over Texel (Noord-Hollandpad)

De wandeling gaat dwars over het eiland over zeer oude zeedijken naar het kleinste plaatsje van het eiland Texel, de Waal. Vervolgens loop je door de Waalenburg, een nat gebied, met ontelbare vogels boven je. Langzaam nader je Oosterend, het mooie plaatsje met het beschermde dorpsgezicht.

De slotwandeling op het eiland Texel laat goed zien hoe groot de variatie op het eiland is: strand, duin, bos, weilanden, kwelders, dijkjes, kanalen en het wad. Tussenstop De Waal is vredig rustig maar heel erg mooi. Het beeld van de Sommeltjes prijkt bij de kerk en richting het Wad bij Oosterend kom je door buurtschap Spangas, een aparte naam. Hierna spot je heel veel vogels op het Wad en Oosterend blijft een van de mooiste plaatsjes om een wandeling te eindigen. Proost.

De Koog is een van de oudste dorpen op het Nederlandse waddeneiland Texel, gelegen aan de westzijde van het eiland. Het dorp is de badplaats van het eiland en trekt jaarlijks vele toeristen. De Koog ligt vrijwel direct aan de Noordzee; slechts twee duinenrijen scheiden het dorp van het strand. Voordat het een badplaats werd, was De Koog lange tijd een vissersdorp. De vissersbevolking trok weg na een aantal uitzonderlijk zware stormen. Er is vrijwel niets over van het oude vissersdorpje, alleen de kerk midden in het dorp, uit 1415, en een huisje naast de kerk.

Dit kerkgebouw aan de Dorpsstraat 168 in De Koog werd gebouwd in 1719 ter vervanging van een in de zee verdwenen middeleeuwse kerk. Samen met het huis ernaast is deze kerk het laatste restant van het dorp van vóór 1900. Het zaalkerkje is gemaakt van hergebruikte bakstenen. Boven de voorgevel bevindt zich een klokkenkoepeltje. Het ingangsportaal is toegevoegd bij een verbouwing in 1928. De kerk heeft een mechanisch torenuurwerk uit de 17e eeuw, voorzien van elektrische opwinding. De klok stamt uit de 18e eeuw.

De Waal- en Burgerdijk is een van de mooiste dijken van Texel. Friese monniken legden in de 13e eeuw de eerste dijken om het eiland te beschermen tegen de zee. Dit dijkje lang destijds in een buitendijks kweldergebied, dat bij vloed onder water stroomde. In de 15e eeuw werden de kwelders drooggelegd en toen ontstond polder Waal en Burg. Er volgde nog een dijkdoorbraak, maar in 1612 werd het gebied definitief op de zee veroverd. Sindsdien fungeert de Waal- en Burgerdijk niet meer als zeewaterkering. Nu loopt er langs en over de dijk een prachtig pad, waarlangs nog enkele oude dijkdoorbraken te zien zijn, zoals de Weegeswaal, de Overtoomswaal en de Waswaal.

Waal en Burg, ook geschreven als Waalenburg, is een polder en natuurgebied bij De Koog. Het natuurgebied vormt een onderdeel van de bezittingen van Natuurmonumenten in het Lage Land van Texel. Het oudste deel ervan werd in 1909 aangekocht. In Waal en Burg leven veel weidevogels en veel planten, waaronder orchideeën, grote ratelaars, schorrekruid, zeekralen en koekoeksbloemen. Eerst was het natuurgebied een kwelder, dit is nog steeds terug te zien aan de oude kreken. In 1654 ontstond de polder Waal en Burg door de bouw van de Ruigendijk. Door het natuurgebied loopt een wandelroute met een lengte van 5,5 kilometer. Om de polder heen loopt de Waal en Burgerdijk, een voormalige zeedijk uit 1436. Deze dijk brak herhaaldelijk door en daarbij werden de wielen of walen gevormd. Bij herstel van de dijk werd die in een boog om het meertje heen gelegd. Voorbeelden hiervan zijn de Weegeswaal en Waaswaal.

Met 400 inwoners is De Waal het kleinste dorp van Texel. De eerste bewoning vond plaats in de 12e eeuw. Het dorp lag tot in de 15e eeuw aan zee en was via een dijk verbonden met Den Burg. Ondanks de ligging aan zee was De Waal een echte boerenenclave. De huize worden gesierd met bijzondere gevels en kleurige bloemen. In de plaats is het Cultuurhistorisch Museum Texel gevestigd in een authentieke stolpboerderij. Het laat zien hoe de Texelaars sinds het jaar 1800 woonden en werkten. Er zijn diverse oude boerenwagens tentoongesteld, maar ook voorwerpen voor de verwerking van melk en de bereiding van kaas.

Sommeltjes zijn een soort aardmannetjes of trollen die in het maanlicht zouden dansen op de Sommeltjesberg, een sinds lang afgegraven grafheuvel bij De Waal. Overdag zijn ze vrijwel niet te vinden. Als ze in het zonlicht komen, verstenen ze. Ze kunnen onzichtbaar worden, ook kunnen ze de gedaante aannemen van allerlei dieren. Een Sommeltje is in plaatselijk dialect een soort spook of geest. De van oorsprong Texelse schrijfster Imme Dros en Harrie Geelen hebben een televisieserie gemaakt over de Sommeltjes die in 2003 op de Nederlandse televisie is uitgezonden tijdens het Blok Villa Achterwerk op Z@ppelin. Op Texel wordt in de toeristenindustrie dankbaar gebruikgemaakt van de Sommeltjes; in diverse cadeauwinkels zijn Sommeltjes-artikelen te koop, bijvoorbeeld kaarsen in de vorm van Sommeltjes. In De Waal staat een beeld gewijd aan de Sommeltjes voor de plaatselijke kerk.

Spang is een buurtschap en ligt tussen Den Burg en Oosterend. Over de herkomst van de plaats naam bestaat een onzekerheid. Het kan een samentrekking zijn van ‘ga’, dat landstuk of buurt betekent en ‘Span’, een Friese persoonsnaam. Ook kan het verband houden met het Germaanse woord ‘Spanga’, dat balk betekent, of het kan staan voor voetbrug of vlonder. In 1616 komt de buurtschap op een kaart van A. Metius al voor. Daarna groeide de buurtschap in grootte. Spang ligt tegenwoordig meer in de lengte dan in een dicht bij elkaar gelegen kern. Er staat in de buurtschap een boerderij die dezelfde naam draagt. Vlak bij Spang ligt een eendenkooi, de Noorderkooi genoemd.

Oosterend is een dorp aan de oostkant van Texel, ongeveer anderhalve kilometer van het wad gelegen. Kleinere gehuchten en buurtschappen bij Oosterend zijn Oost, Nieuweschild en Zevenhuizen. Onder de Tesselaars zelf wordt het dorp ook wel Jeruzalem genoemd door de aanwezigheid van vele kerken en kerkgenootschappen in het plaatsje. Visserij is een belangrijke bron van inkomsten voor de inwoners van het dorp. Vroeger had Oosterend een eigen haven, maar deze is in de 19e eeuw verzand. De Oosterender vissers hebben hun schepen tegenwoordig in de haven van Oudeschild liggen. Dit zijn voornamelijk Noordzeevissers en een deel van Oosterend is een beschermd dorpsgezicht.