Trage Tocht Landgoed Pannenhoef – Wandelen door het turfverleden

De wandeling is een aaneenschakeling van halfopen landschappen en dat maakt deze wandeling heel bijzonder. Na elke bocht verandert het landschap, met aan de ene kant bos en aan de andere kant natte gebieden, weiland of akker. Onderweg overblijfselen van de vroegere turfwinning met de Turfvaart. En doordat het gebied relatief nat is, hoor en zie je overal vogels. Je loopt dan weer over kronkelende paadjes, dan weer bospaadjes en dan weer over zandwegen waardoor de route bijna geheel onverhard is. Het begin- en eindpunt nodigen uit om even de wandeling te overdenken met Herberg in den Anker en het klooster Maria Toevlucht. Landgoed Pannenhoef is een bijzondere plek in een gebied in Brabant waar het verder niet heel interessant is om te wandelen, vandaag op deze Trage Tocht wel.

Routemaker en bedenker Rob Wolfs over deze route: ‘We maken een mooie tocht in Noord-Brabant onder de rook van Breda over de landgoederen De Moeren en Pannenhoef. Het is een langgerekte kralenketting van natuurpareltjes in een gebied tussen Rijsbergen en Zundert dat zwanger gaat van het turfverleden, met een kloostertrappist als toetje. Met behulp van de kaart kun je de route op meerdere plaatsen starten en inkorten. Startpunt Herberg In den Anker werd al rond 1630 gebouwd en ademt nog steeds een historische sfeer. We lopen direct langs het statige classicistische landhuis De Moeren uit 1810 over een lange rechte beukenlaan met een prieeltje aan de horizon. Landgoed BV De Moeren is nog steeds in particuliere handen. De Turfvaart ligt hier op de rand van het landgoed en het Brabantse boerenland. Langs de vaart wandelen we landgoed Pannenhoef binnen, in de zeventiger jaren van de vorige eeuw nog saai maar inmiddels fraai natuurgebied. Ooit een soort mini-Peel, maar het veenpakket werd tussen 1400 en 1750 weggegraven. Als turf ging het via vaarten naar de steden, als brandstof voor huishoudens en brouwerijen. We wandelen nu over eikenlanen, door moerasbosjes en langs bosranden met uitzicht over de velden. Halverwege een extra rondje om een groot vergrast heideveld en het Padvindersven. En steeds opnieuw over bruggetjes in alle soorten en maten over donkere bosbeekjes en vaarten. Met als hoogtepunt het smalle dijkje tussen de Turfvaart en Bijloop. Op de terugweg lopen we langs de Zwarte Schuur en boerderij de Hazemeiren naar de Kievitsmoeren, waar we een heen-en-weertje maken naar Klooster Maria Toevlucht. Met een Zundert Trappist 8 of 10 in de rugzak genieten we nog een laatste keer van de lange bomenlanen op weg naar de Herberg.’

Het landhuis werd in 1817 gebouwd in empirestijl met elementen en patronen uit de oud Egyptische en Romeinse bouwkunst. Het huis heeft een achtkante dakruiter met een koepeldakje en is gelegen in een rechthoekige tuin met zichtassen. De tuin wordt omgeven door een singel in Engelse landschapsstijl. Nabij het hoofdgebouw bevinden zich een koetshuis en een houten schuur.

De Moeren bestaat uit naald- en loofbos, afgewisseld met door houtwallen omgeven landbouwgronden. De geschiedenis van het landgoed gaat terug tot 1544, toen René de Chalon, heer van Breda, de grond van het landgoed uitgaf voor turfwinning. Het 250 hectare grote landgoed is sinds deze tijd nog immer in handen van dezelfde familie en kent een rijke historie. Vincent van Gogh heeft hier veel gewandeld en maakte zijn eerste tekeningen op het landgoed.

Volgens de overlevering liet Peter van Bernagien daar in 1635 een huis bouwen. In het huis moet vanaf het begin een heerkamer aanwezig geweest zijn waar hij gebruik van mocht maken. Het ontginningsgebied en het huis kregen de naam “Het Anker”. Een naam die voor de hand lag omdat Peter van Bernagien eigenaar was van brouwerij Het Ancker in Breda. Later werd de boerderij/herberg eigendom van de familie Snellen. De windwijzer in de vorm van een hazewind op de schoorsteen van het huis, is ontleend aan het wapen van deze familie. Midden in het café staat een oude stamtafel en zelfs de gelagkamer is dezelfde gebleven.

In het gebied, dat voor een groot deel bestaat uit gemengd bos, zijn elf vennen en enige heiderestanten aanwezig met een belangrijke natuurwaarde. In het gebied groeit onder meer de gevlekte orchis. Er broeden tal van vogels, waaronder groene specht en buizerd. In dit gebied werd van de 14e tot de 17e eeuw turf gewonnen. Toen het hoogveen was verdwenen ontstond hier moerassige heide. Vanaf 1800 begon men vanuit het centrum van dit gebied, Arendsberg, met kleinschalige ontginning. Zo ontstond bos en cultuurgebied. Van 1900-1940 vond grootschaliger ontginningsactiviteit plaats. In het kader van de werkverschaffing ging men de lage delen ophogen, waartoe zand van de hoger gelegen delen werd gebruikt, zoals de Lokkerberg.

Omstreeks het jaar 1400 werd ten zuiden van Breda veen afgegraven om turf te winnen. Vier brouwers uit Breda namen in 1618 het initiatief om de Turfvaart te graven. Zij hadden brandstof nodig voor het brouwen van hun bier. Door de Turfvaart werd het turf vervoerd naar havens als Breda of Antwerpen. De turfwinning bood veel werkgelegenheid in dit gebied. In 1743 was alle Turf afgegraven op een kleinstukje na in natuurgebied de Matjens.

Abdij Maria Toevlucht is een Nederlandse trappistenabdij die zijn oorsprong vindt in 1900 en was oorspronkelijk bedoeld als toevluchtsoord voor Franse monniken die op de vlucht waren na de Franse Revolutie. In 1938 werd de p riorij van Zundert verheven tot abdij. Gezien de situatie in Frankrijk wilde men nog meer kloosters stichten en in 1897 kreeg de abdij Koningshoeven door Anna Catharina van Dongen een stuk grond aangeboden. Enkele monniken uit Koningshoeven begonnen hier in 1899 met de bouw van een nieuw klooster. De voorlopige kapel hiervan werd op 24 mei 1900 ingewijd. Er waren toen twaalf monniken. De naam “Maria Toevlucht” werd gekozen omdat de priorij feitelijk een toevluchtsoord zou moeten worden voor het geval de Franse trappisten verbannen zouden worden.