Klompenpad – Engelenburgerpad – Waar ooit vier kastelen stonden

Een klompenpad om je vingers bij af te likken en zoals een klompenpad hoort te zijn. Dwars door boomgaarden en overige glibberige paadjes en met veel variatie, weilanden, akkers en vele vogels. Onder begeleiding van SLG en in samenwerking met de gemeente West Betuwe, vrijwilligers, grondeigenaren en lokale partijen is deze route tot stand gekomen. Het nieuwe Klompenpad in Herwijnen is het 115^de Klompenpad.

Herwijnen is een dorp in de gemeente West Betuwe, gelegen in de Tielerwaard van de Betuwe. Het oudste gedeelte van het dorp is een goed voorbeeld van een dijkdorp. De bebouwing, vaak bestaand uit monumentale oude panden, is gelegen langs een deel van de Waaldijk van ongeveer vijf kilometer. Het nieuwe gedeelte, de dorpskern, is gelegen in het gebied ‘Hoog Herwijnen’. De eerste vermelding van het dorp ‘Heriuuinna’ (Oudhoogduits voor ‘weiden van de heer’) stamt uit een schenkingsoorkonde van 12 augustus 850 van graaf Balderik aan de Utrechtse kerk.

De Waal stroomt van de Rijn bij Pannerden via Nijmegen, Tiel en Zaltbommel naar de Merwede bij Woudrichem. De rivier wordt veel gebruikt door de scheepvaart. Al sinds de jaren ’70 worden de dijken hier regelmatigaangepast aan de steeds wijzigende risico’s van het stijgende water. De laatste grote werkzaamheden zijn uitgevoerd kort na de dreiging van het hoge water in 1995, waardoor een groot gedeelte van de Betuwe, waaronder ook Herwijnen, geëvacueerd moest worden.

In de Middeleeuwen was Herwijnen een heerlijkheid, welvarend genoeg om maar liefst vier kastelen te onderhouden: Wadenstein, Frissestein, Drakenburg en Engelenburg. Tussen Gelre en Holland ligt in de Middeleeuwen een omstreden grensgebied. Vanaf de elfde eeuw worden er al versterkte huizen en kastelen gebouwd door de verschillende takken van de familie Van Arkel die in de machtsstrijd tussen Gelre en Holland soms wisselen van partij. Kasteel Engelenburg ligt ten noorden van de Waaldijk en maakt deel uit van dit gebied. Opgravingen in 1939 en 1981 hebben de fundamenten van het kasteel bloot gelegd. In het huidige weiland is het omgrachte kasteelterrein van de Engelenburg nog goed herkenbaar en vormt met de ondergrond bewaarde fundamentsresten een beschermd rijksmonument.

Naar aanleiding van de ontwikkeling van een Klompenpad in Herwijnen is een projectgroep opgericht die de oorspronkelijke gracht en de bijbehorende gronden weer begaanbaar en zichtbaar wil maken.

Herwijnen kende tot in de vorige eeuw twee steenfabrieken, die inmiddels beide zijn gesloten. Van de Benedenoven die op een afstand is te zien, resteert alleen voormalige machinekamer in de uiterwaard. De fabriek is in 1846 begonnen met de productie en is in 1933 gesloten.

Het Rot was vroeger een levendige, maar ook arme buurt. Voor 1950 stonden hier nog zo’n 45 kleine, kleurrijke dijkhuisjes met daarin allemaal grote gezinnen. Er liepen ‘s morgens wel 150 kinderen naar de school in het dorp. De bewoners werkte in de steenfabriek, deden zwaar werk of werkte bij een boer in de polder. Vanaf 1960 zijn de meeste huisjes gesloopt en de mensen in het dorp gaan wonen.

Het peilhuisje in Herwijnen is het enige bewaard gebleven peilschrijverstation in Nederland. Rondom 1900 waren er zo’n honderdvijftig. Kleine, markante gebouwtjes aan de buitenkant van de dijk van waaruit soms elk uur, soms één keer per dag de beweging van het water werd gemeten. Al die huisjes maakten deel uit van een samenhangend waterkundig peilmeetnet over geheel Nederland.

Het peilhuisje in Herwijnen werd in 1874 gebouwd en is tot 1 april 1989 in gebruik geweest. Toen nam de computer de registratie van de waterstanden over. Binnen staat nog altijd de peilschrijver, een verfijnd instrument dat in open verbinding staat met de rivier en de bewegingen van het water op een rol papier weergeeft. Die gegevens werden tot 1989 elke morgen stipt om acht uur afgelezen door de rijkswaternemer.