Skip to main content
search

Arnhem wint nipt van Nijmegen in strijd om wandelstad van Nederland – Een vergelijkend wandelonderzoek

VERGELIJKEND WANDELONDERZOEK

ARNHEM  ↔  NIJMEGEN

EERDER SCHREEF IK WAAROM NIJMEGEN DÉ WANDELSTAD VAN NEDERLAND IS. IK KWAM TOT DEZE CONCLUSIE NA WANDELINGEN IN PARK LINZEGEZEN, OVER HET ROMEINSE LIMESPAD, PIETERPAD EN GROTE RIVIERENPAD. MAAR OOK DE ACHT WANDELINGEN UIT DE GIDS WANDELEN BUITEN DE BINNENSTAD VAN NIJMEGEN VAN GEGARANDEERD ONREGELMATIG GAVEN MIJ RECHT VAN SPREKEN. IK WAS ALLEEN ÉÉN STAD VERGETEN: ARNHEM! MAAR JA, IEDEREEN MAAKT  WEL EENS EEN FOUTJE, ZELFS EEN ERVAREN WANDELAAR. HET IS EEN NIPTE OVERWINNING MAAR GELOOF MIJ: ARNHEM IS DE WANDELSTAD VAN NEDERLAND.

Nijmegen

Wandelen rond Nijmegen, volgens de Nijmegenaren de oudste stad, is wandelen in hele gevarieerde landschappen. Het heeft een hippe en chique kant bij het kleine en vredige Weurt waar je vlakbij de oude industriecomplexen kunt wandelen en waar overal de Waal met de machtige schepen in de buurt is.

Of in de Groesbeekse heuvels waar wandelen een ontmoeting is met cultuur, natuur, bos, heuvels, religie, kerken, mooie wijken en prachtige parken. De omgeving is zo gevarieerd dat er ontzettend veel afwisseling in de wandelingen is en je elke kilometer weer voor verrassingen komt te staan. Vlakbij de Heilig Landstichting, de Groesbeekse Bossen en het spoorravijn wat je in Groesbeek brengt.

Of langs de rivier en oude Maasarmen van 15.00 jaar oud en historische plaatsen als Cuyk en Gennep. Constant het zicht op de rivier, dan weer in Limburg, dan weer in Brabant en met als waterbouwkundig hoogtepunt de Waalsprong waar wandelen je de kracht van het rivierwater laat zien maar waar ook de mens het water beteugelt.

Tenslotte mag de beroemdste Vierdaagse ter wereld niet vergeten worden, Hier moet je als wandelaar bij zijn geweest, voor de sfeer, de entourage en voor Nijmegen.

Wandelen buiten de binnenstad van Nijmegen op het Waalsprongpad

Nijmegen is meer dan de Vierdaagse

Landschappen rond Nijmegen

Wandelen in Nijmegen is genieten van vele landschappen. De omgeving van Nijmegen is zo’n 15.000 jaar geleden, in het Saalien, gevormd door het geweld van de natuurkrachten in de voorlaatste IJstijd. Hierdoor zijn de natuurgebieden rond Nijmegen ontstaan, elk uniek en elk met een eigen karakter. Zo ontstonden er zandige of lemige bergen, rivierduinen, (uiter)waarden met vruchtbare rivierklei en nog veel meer. Wat te zeggen van het stuwwallenlandschap bij de Duivelsberg, de uiterwaarden langs de Waal in de Gelderse Poort, de drassige gebieden bij de Bruuk, de vennen bij Overasselt en Hatert, de heidegebieden bij Mook en niet te vergeten het Maasheggenlandschap. Er zijn weinig plaatsen in Nederland, misschien dan op Arnhem na, die zoveel variëteit biedt aan landschappen als Nijmegen. Er is voor elk wat wils, de beslotenheid van de bossen, de weidsheid van het rivierenlandschap, de culturele mix van de binnenstad, het fruitlandschap van de Betuwe en de natuur rond de vennen en heides. En typisch voor Nijmegen is dat je zo vanuit de stad de natuur in loopt, naar de rivier de Waal, naar de hoogtes richting Berg en Dal en Groesbeek maar ook naar de Betuwe als je de Waal oversteekt.

Cultuur in Nijmegen

Nijmegen is de oudste stad van Nederland en al rond het begin van onze jaartelling werd Nijmegen dankzij de gunstige ligging een belangrijke uitvalsbasis voor het Romeinse leger. Er was zelfs een volledige stad rond het jaar 100 na Christus, Ulpia Noviomagus Batavorum. Niet alleen de Romeinen hebben een stempel gedrukt op de stad. Zo was Nijmegen de meest noordelijk gelegen verblijfplaats van Keizer Karel de Grote en hierdoor een bloeiende keizerstad. Het Romeinse Limespad, winnaar van de Mooiste van het Jaar 2018, loopt door de stad en volgt in Nederland de grens van het Romeinse Rijk. Zo loop je bij Nijmegen door het Valkhofpark en eindigt bij het Wylerbergmeer met daartussen grote hoogteverschillen. En door het Filosofendal me steile weiden en diepe dalen doet het bijna buitenlands aan. Al sinds de Romeinen naar ons land kwamen, werden er rond Nijmegen dakpannen gebakken, en een monument herinnert aan deze vroegere industrie. Maar ook nu gebeurt er van alles, zoals in het trendy industriecomplex bij Weurt en de van oudsher aanwezige initiatieven tot alternatieve woonvormen en woongemeenschappen. Er gebeurt van alles en dat maakt Nijmegen nu een interessante plaats om te verblijven, en natuurlijk om te wandelen.

De Nijmegenaar

Het Nijmegens is een apart taaltje, ik herken het uit duizenden maar praten is een lastiger verhaal. Zo betekent ‘nuilen’ in het Nijmegens ‘zeuren’ en wordt het bijvoorbeeld gebruikt als iemand niet snapt hoe het verkeer op het Keizer Karelplein werkt. En de taal van de Nijmegenaren heeft zelfs een woord voor rondslenteren of wandelen, ‘schuumen’. Hoe mooi kan het zijn, eigenlijk is het een vereiste in een wandelstad zoals Nijmegen die is.

Wandelen buiten de binnenstad van Nijmegen op het Waalsprongpad

Uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig

Op 27 september liep ik het Trolleypad uit de gids ‘Wandelen buiten de binnenstad van Arnhem’ van Gegarandeerd Onregelmatig. Het maken van deze gids stond al sinds 2006 op het verlanglijstje van Bart van der Mark, Arnhemmer in hart en nieren. Aan de hand van tien Arnhemse thema’s werden routes uitgezet waarvan ik vandaag over de hoofdlijn van de trolleybussennetwerk loop: lijn 1 van Velp naar Oosterbeek. Ik ontmoet Bart van der Mark op zijn kantoor in Arnhem. Het is het thuishonk van uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig. De kleine uitgeverij, gevormd door enthousiaste wandelaars en ontwerpers begon een aantal jaren geleden geheel tegen de stroom in met het uitgeven van wandelgidsen. Mooi vormgegeven wandelgidsen met originele thema’s en goede wandelingen. Ik heb van een plaatselijke bakker soesjes meegenomen voor Mark nadat hij mij uitgenodigd had voor een kop koffie op het kantoor.
Hij vertelt enthousiast en met een glimlach over zijn verleden, zijn wandelpassie en zijn uitgeversactiviteiten. Het lijkt een vrijgevochten man, gelauwerd in het bedrijfsleven en daarna gekozen voor minder hectiek en meer passie. Als ontwerper laat hij zien hoe een gids tot stand komt. Die blinken uit in prachtige foto’s, een verrassende vormgeving en met achtergrondverhalen die je normaal gesproken niet op internet tegenkomt. Maar bovenal gaan de wandelingen langs plekjes die je normaal gesproken niet bezoekt. Dat maakt deze wandelingen zo speciaal.
Na anderhalf uur kletsen, verlaat ik het pand. Als cadeau mag ik ook nog eens drie gidsen uitkiezen uit de hele serie gidsen die Gegarandeerd Onregelmatig heeft uitgegeven. Buiten het pand nog een fotomoment voor social media. De manier waarop Mark de foto maakt, zegt genoeg over hem. Liggend op het grind voor het statige pand zet hij mij op de foto. ‘Ja, zo krijg ik jou en het pand van ons het mooiste op de foto.’ Ik vervolg mijn pad over het Trolleypad richting Centraal Station en verder naar Oosterbeek.

Bart van der Mark van Gegarandeerd Onregelmatig

Wandelstad Arnhem

Arnhem had ik als wandelaar lang geleden aangedaan. Over het Veluwe streekpad en Maarten van Rossumpad loop je rond Arnhem en in mijn geval is dit in de jaren ’90 geweest. Natuurlijk, de glooiende hellingen, de uiterwaarden van de Rijn en park Sonsbeek zaten in mijn herinneringen. Tot ik gecharmeerd raakte van de gidsen van Gegarandeerd Onregelmatig. Hiervan liep ik acht wandelingen van Wandelen buiten de binnenstad van Eindhoven, de stad waar ik studeerde en die ik op een geheel andere manier leerde kennen. Maar ook Nijmegen, door iedereen genoemd als dé wandelstad van Nederland, niet alleen door de Nijmeegse Vierdaagse maar ook door de omgeving van deze oude stad. Op basis van de acht wandelingen over onder andere de Elyzeese Velden, de Waalsprong, Berg en Dal en de Duivelsberg kwam ik tot de voor de hand liggende conclusie dat Nijmegen inderdaad de wandelstad is waarvan ook iedereen zegt dat het dé wandelstad van Nederland is.
Tot ik de wandelingen van de gids Wandelen buiten de binnenstad van Arnhem ging wandelen. Over de landgoederen, parken, langs de trolleylijn, door de uiterwaarden van de Rijn, langs de sporen van de oorlog bij Oosterbeek en door het chique Klarendal. Zelfs door de eigenlijk lelijke vogelaarwijken Malburgen en Presikhaaf was het genieten. Na iedere wandeling nam de twijfel toe over mijn eerder standpunt van wat dé wandelstad van Nederland is. De twijfel nam nog meer toe na het bezoek aan Gegarandeerd Onregelmatig en na acht wandelingen ben ik eruit. Het is weliswaar met een nipte voorsprong maar toch: Arnhem is dé wandelstad van Nederland. Maar waarom dan?

Wandelen buiten de binnenstad van Arnhem over het Parkenpad bij Angerenstein

Arnhem en zijn omgeving

Arnhem, de groene stad

Een groot deel van het landelijke gebied van Arnhem kenmerkt zich door veel natuur. Arnhem staat al vanaf de 17e eeuw bekend staat als ‘Groene stad aan de Rijn of Parkstad’. En dat is niet gek, met zo’n drieëntwintig kleine en grote (stads)parken. Het meest bekende park van Arnhem is Park Sonsbeek en stamt uit de 19e eeuw. Het geeft het ‘groene karakter’ van de stad weer. Maar ook Nationaal Park Hoge Veluwe en Nationaal Park Veluwezoom met de Posbank liggen vlakbij. Het park kreeg in 1930 als eerste natuurgebied in Nederland de status van Nationaal Park. Maar Arnhem is door zijn ligging aan de Rijn en IJssel ook een rivierenlandschap. Bij veel steden komt groen op de tweede plaats na de stedelijkheid. Maar niet in Arnhem want groen is bij Arnhem de eerste natuur. Het groene karakter van Arnhem past zo natuurlijk bij de stad dat we het soms gewoon vergeten.

Bos, hei, uiterwaarden, landgoederen, parken en tuinen wisselen elkaar af en je vindt het in en rond Arnhem allemaal. De grote diversiteit aan landschappen is kenmerkend voor de regio Arnhem. En de stad wordt omringd door een enorm aanbod aan natuur. Niet voor niets werd Arnhem in 2009 uitgeroepen tot groenste stad van Europa. In het juryrapport wordt Arnhem geroemd om zijn groen: ‘De jury prees de veelzijdigheid van Arnhem en de afwisseling van de stadse allure, het dorpse in Elden en de natuur die overal in de stad waarneembaar is in de vorm van de koeien, de vele parken en de rivier. Arnhem is naar het oordeel van de jury een goed voorbeeld hoe je met een goede toepassing van groen een grote stad met 145.000 inwoners leefbaar houdt. Met name is in de stad ook te zien hoe een hechte samenwerking van stedenbouwkundigen, architecten en landschapsarchitecten tot de beste resultaten leidt.’

Dit vertaalt zich in de wandelingen rond  Arnhem. Het groen overheerst en je kunt bijna geen wandeling bedenken zonder dat je door een park, landgoed of bos loopt. En in Nijmegen? Ook daar is groen maar in veel mindere mate en minder prominent, je moet er meer naar zoeken en het is geen vanzelfsprekendheid.

Wandeling over het Landgoederenpad van de gids Wandelen buiten de binnenstad van Arnhem uit de gids van Gegarandeerd Onregelmatig bij de Groene Bedstee

De landgoederen en parken rond Arnhem

Het aantal parken en landgoederen in en rond Arnhem lijkt oneindig: landgoed Warnsborn, park Angerenstein, park Zypendaal, Mariëmdaal, park Sacré Coeur, park Sonsbeek, park Westerveld, park Hartenstein en ga zo nog maar even door. De ontwikkeling van Arnhem is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van het cultuurlandschap van de parken. Tot aan het eind van de 19e eeuw waren ze in bezit van rijke families. Deze verkochten de landgoederen, toen ze onrendabel werden, vaak aan de gemeente. Dat zijn nu de mooie parken van Arnhem. De parken in en om de stad zijn nagenoeg allemaal ontstaan als buitenplaats en vormen nu een basis voor al het groen in de stad Arnhem.
Het gebied rond Arnhem kenmerkt zich door een stuwwallenlandschap, er zijn stevige klimmetjes, vals plat en lange steile heuvels. De uitlopers van de stuwwal reiken tot in het hart van de stad en de groene heuvels reiken tot in de woonwijken. Zo’n 150.000 jaar geleden schoof honderden meters dik landijs vanuit het noorden grond voor zich uit. Bij Arnhem stopte het ijs en de vooruitgeschoven aarde werden de heuvels ten noorden van de stad. Langs de heuvels vormde de rivier de Rijn haar bedding. Het hoogteverschil tussen de Utrechtseweg (Bovenover) en de Rijn (Onderlangs) bedraagt twintig loodrechte meters. De stuwwalheuvels liggen als een halve maan – met namen als Mariëndaal, Gulden Bodem, Zijpendaal, Sonsbeek, Klarenbeek en Geitenkamp – rondom de stad. Achter de heuvels, iets verder naar het noorden, liggen de hoogvlaktes van de Lichtenbeek, Schaarsbergen en de Koningsheide. En allemaal een perfect decor voor het ontstaan van parken en landgoederen waar de gegoeden in het verleden een goede plek zagen om te verblijven en hun rijkdom te laten zien.

Wandelen buiten de binnenstad van Arnhem over het Parkenpad bij de grote waterval in Sonsbeek

De geschiedenis rond Arnhem, Arnhem de genoeglijkste

Arnhem beschikt over een rijk verleden en deels vertaalt zich dat in het aantal aangewezen rijksmonumenten van 580, en de gemeentelijke lijst bevat zelfs 850 beschermde monumenten. Tijdens het wandelen is de geschiedenis van Arnhem op vele manieren te lezen door deze monumentale gebouwen maar ook door de belangrijke momenten als de Slag om Arnhem. Dit was een belangrijke gebeurtenis in de rijke geschiedenis van Arnhem. Arnhem speelde een grote rol in de operatie Market Garden waarbij geallieerde troepen middels luchtlandingen bij de John Frostbrug arriveerden en de stad in september 1944 bevrijdden.

Maar ook verder terug in de historie was Arnhem prominent aanwezig. Het speelde een belangrijke rol in de 15e eeuw toen Maarten van Rossum hier ten strijde trok en uit deze tijd stamt ook de imposante Eusebiuskerk. Of zijn voorganger Karel van Gerle waarvan op de Jansplaats een beeld staat. De stad heeft veel aan hem te danken omdat Arnhem privileges en bescherming kreeg van deze veldheer. Hij kocht het Duivelshuis naast de Eusebiuskerk in 1518 en het pand heeft vier sluitstenen op de buitenmuur die een aardig idee geven van hoe Arnhem bekend stond. De teksten slaan op de hoofdsteden van de vier Gelderse kwartieren:
Nijmegen de oudste,
Roermond de stoutste of dapperste,
Zutphen de rijkste,
Arnhem de genoeglijkste.

Wandeling buiten de binnenstad van Arnhem over het Oorlogspad bij het beeld bij de Naald in Oosterbeek

Arnhem, van al het mooie van Nijmegen net iets meer

Nijmegen biedt veel moois aan natuurschoon, heide, vennen, bossen, parken, hellingen, rivieren in het rivierenlandschap en cultuur. En in Arnhem is het niet anders, alleen is het op grotere schaal. Het is al het mooie van Nijmegen maar dan net iets meer. Meer groen, meer parken, meer bos, meer hellingen en meer landgoederen. Dit vertaalt zich in de mogelijkheden tot wandelen ook al wordt Nijmegen van oudsher de wandelstad van Nederland genoemd. Dat Nijmegen bekend is als wandelstad met internationale allure heeft vooral te maken met de Vierdaagse. Vele landen hebben de Nijmeegse Vierdaagse als voorbeeld genomen. Maar wandelstad wordt je niet alleen door een de grootste Vierdaagse. Dat wordt je door de wandelmogelijkheden. In principe kun je overal wandelen maar juist de omgeving, de verscheidenheid aan landschappen, de historie en cultuur en van dit alles de omvang, bepalen of een stad de titel wandelstad verdient.

'Uit Nijmegen - ODW (Over De Waal)'

Wandelen in Arnhem is de top op wandelgebied in Nederland. Nijmegen wordt dé wandelstad genoemd, waarschijnlijk op basis van de Nijmeegse Vierdaagse en de talloze wandelevenementen die er elk jaar worden georganiseerd. De Arnhemmer en de Nijmegenaar zal er waarschijnlijk geen wedstrijd van maken, of toch? In het Ernums, het Arnems dialect, wordt Nijmegen ‘Over de Waal’ genoemd of zelfs ‘D’r uut’ genoemd. Het dialect heeft prachtige andere woorden. Misschien zeggen ze tegen mij ‘Das een GWK’tje (goed-wies-kapot)’ ten teken dat ik ze niet allemaal op een rijtje heb. Of  ‘Da ken mij de bal nie jeukù’ waarmee ze willen zeggen dat het hun allemaal niks doet. Of ben ik niet wijs, ‘Bi’j nie wies?’, of doe ik te bijdehand, ‘Hejé teveul bijdehandjes gegeten?’ Maar op basis van de feiten heeft Arnhem toch echt een voorsprong ten aanzien van wandelmogelijkheden, met een nipte voorsprong en met een kleine knipoog.

Wandeling buiten de binnenstad van Arnhem over het Oorlogspad bij de Grotkelder
KIJK OOK EENS NAAR MIJN EERDER BLOG OVER DE WANDELSTAD NIJMEGEN

KIJK HIER EENS NAAR EEN SELECTIE VAN MIJN WANDELINGEN IN ARNHEM EN NIJMEGEN

Buiten de binnenstad van Nijmegen

9 posts

Wandelen buiten de binnenstad van Arnhem

10 posts

Leave a Reply

Close Menu
CHOOSE YOUR LANGUAGE