Wandelen buiten de binnenstad van Dordrecht – Alles draait hier om molens – Wandelen tussen wereldberoemde molens van Kinderdijk

De wandeling uit de nieuwe gids van Gegarandeerd Onregelmatig ‘Wandelen buiten de binnenstad van Dordrecht’ gaat door het westelijke gedeelte van de Alblasserwaard, op het snijpunt van Noord, Lek en Nieuwe Maas. Je wandelt eerst langs de Noord in Alblasserdam, vervolgens in noordelijke en oostelijke richting naar en langs de molens van Kinderdijk (sinds 1997 Unesco-werelderfgoed) en langs het boezemwater van de Overwaard. De wandelroute buigt zuidelijk af naar de buurtschap Kortland om tenslotte via de zuidkant van Alblasserdam weer bij het begin terug te keren.

Geen Chinezen, geen Japanners, geen Amerikanen, wat een rust op een plek in Nederland die tot de toeristische toppers behoort: Kinderdijk. Het blijft een fantastische stukje Nederland, met water, ontelbare molens, riet en de mooiste luchten vandaag. De route heb ik van de spiksplinternieuwe gids Wandelen buiten de binnenstad van Dordrecht.  De wandeling Alles draait om Molens begint in het oude gedeelte van Alblasserdam en volgt de Noord waarna je snel de polder inloopt, en echt, Hollandser kon het niet.

In de geschiedenis van Alblasserdam heeft water een grote rol gespeeld. Naast de rivier de Alblas, waar Alblasserdam zijn naam aan ontleent, is de rivier De Noord van groot belang geweest voor de groei van Alblasserdam. Door de ligging aan deze rivier was Alblasserdam een gunstige vestigingsplaats voor industrie. De ligging aan het water bracht ook nadelen met zich mee; in de jaren tussen 1350 en 1821 liep de Alblasserwaard 32 keer onder water. Ook de watersnood van 1953 trof een gedeelte van Alblasserdam. De ontstaansgeschiedenis van Alblasserdam is nauw verbonden met het afdammen van de rivier de Alblas. De eerste afdamming vond plaats in 1277, op het grondgebied van het tegenwoordige Oud-Alblas. Rond 1280 vond de tweede afdamming plaats, met een nieuwe dam zo’n 50 meter ten oosten van de huidige locatie. In 1599 werd de dam verplaatst en vervangen door een schutsluis. Deze heeft tot 1997 gefunctioneerd en is toen – in het kader van dijkverzwaring en de teloorgang van beroepsvaart op de Alblas – wederom vervangen door een dam. Het is een heel godsdienstig dorp, dat deel uitmaakt van de Biblebelt, er zijn maar liefst zestien zestien kerken.

De Noord werd vroeger ook wel Oude Merwede genoemd is een getijrivier, de stromingsrichting is dan ook afhankelijk van het tij. De rivier ligt tussen de oostzijde van het eiland IJsselmonde en de westzijde van de Alblasserwaard. De Noord is een zeer druk bevaren scheepvaartroute die het rivierenkruispunt met de Beneden-Merwede en de Oude Maas bij Dordrecht verbindt met de noordzijde van Ridderkerk, waar de Lek en de Noord samenvloeien en de Nieuwe Maas vormen. De Noord is belangrijk voor de scheepvaart, vooral binnenvaartschepen tussen Rotterdam en het achterland maken gebruik van de rivier.

Door het krachtige binnenstromende water bij een dijkdoorbraak ontstond een kolkgat direct achter de doorgebroken dijk waarbij bodemmateriaal de polder in spoelde. Omdat het kolkgat vaak diep werd uitgeschuurd was het dichten van het gat zelf moeilijk. De gaten konden wel 15 tot 20 meter diep worden. Daarom werd de dijk meestal gerepareerd door een nieuwe dijk aan te leggen met een bocht buiten het diepe kolkgat om. Zo ontstonden de met water gevulde kolkgaten welke een wiel of een waal worden genoemd. Het Rijzenwiel aan de Oost Kinderdijk in Alblasserdam is zo net zoals de andere wielen als het Lammetjeswiel en Oosteromse Wiel ontstaan. Het meertje bij het Lammetjeswiel, dat ongeveer 200 bij 100 meter groot is, is een soort kolk die werd gevormd door een dijkdoorbraak in 1373 van de getijrivier de Noord, de verbinding tussen de Merwede en de Lek.

Over het ontstaan van de namen is weinig bekend. Een legende uit het grijze verleden vertelt iets over de naam van het Lammetjeswiel. Een lammetje van enkele weken oud had beschutting gezocht tegen het natuurgeweld achter een knotwilg. De dijk brak door en het binnen kolkende water nam het lammetje mee in de diepte van het Wiel. Een legende, dus of het verhaal op waarheid berust is niet bekend.

Drie hoge boezems zijn bij Kinderijk van belang: de Hooge Boezem van De Nederwaard voor de afwatering van de polders rond de Alblas, de Hooge Boezem van De Overwaard voor de afwatering van de polders rond de Giessen, en de Hooge Boezem van Nieuw-Lekkerland voor de afwatering van de polder van het dorp Nieuw-Lekkerland. De drie boezems liggen tussen dit dorp en Kinderdijk. De molens van Kinderdijk werden gebouwd om de afwatering van de Alblasserwaard te verbeteren. Dit gebied was in de 10e tot 13e eeuw ontgonnen. Via sloten en weteringen werd het water afgevoerd. In samenhang met de aanleg van deze hoge boezems werden in de 18e eeuw de Kinderdijkse molens geplaatst. In 1740 werden de acht molens behorende bij de Hooge Boezem van De Overwaard gebouwd, en in 1738 de acht molens behorende bij de Hooge Boezem van De Nederwaard. Deze molengangen vormen de grootste groep molens van Nederland.

De molens van Kinderdijk betreffen negentien molens in het noordwesten van de Alblasserwaard. Het gaat om boezemmolens, die twee molengangen vormen en een grote (ook internationale) toeristische trekpleister zijn. Sinds 1997 staan ze op de Werelderfgoedlijst van UNESCO en het gebied is tevens een beschermd dorpsgezicht. De molenrijen zijn alleen te voet of per fiets goed te bezichtigen. Twee molens zijn open voor publiek. De molens bij Kinderdijk zijn gebouwd vanaf het einde van de vijftiende eeuw, maar de huidige molens dateren bijna allemaal uit 1738 en 1740. De molens van Kinderdijk zijn gebouwd om het water uit de laaggelegen polder omhoog te pompen. Het zijn vrijwel allemaal grondzeilers. Onder in elke molen bevindt zich een scheprad, dat het water omhoog brengt, vaak met een hoogteverschil van 140 centimeter. Er staat tussen de molens van Kinderdijk ook één wipmolen, De Blokker.

Het tien kilometer lange riviertje de Alblas begint als de Graafstroom en tussen Bleskensgraaf en Oud-Alblas verandert de Graafstroom van naam en wordt de Alblas genoemd. Vroeger was de Alblas een druk bevaren rivier met voornamelijk schuiten die veevoer (zoals pulp) transporteerden. Boerderijen uit deze periode hebben daarom de voorgevel richting het water en niet richting de weg. Dit komt, omdat in de periode van bouwen de rivier de Alblas een belangrijkere transportroute was dan de weg. Vandaag de dag wordt de rivier alleen bevaren door recreatieschepen.