Trage Tocht Maliskamp – Wandelen over Wamberg, Engelenstede en het Vinkel

In een poging om een nieuwe Trage Tocht te ontwerpen, wandel ik vandaag met Rutgers Burgers een conceptroute voor de Trage Tocht Rosmalen/Maliskamp. De wandeling doet bijzondere gebieden aan: De Wamberg, Coudewater, Engelenstede en Het Vinkel. Tussen deze gebieden wandel je langs de Wambergse Beek en de Groote Wetering. Het is een redelijk onbekend wandelgebied maar onder de rook van Den Bosch loop je over mooie paden, oude landgoederen, aangelegde parkachtige bossen en ongerepte naaldbossen.

De conceptroute, deels bedacht door mij en deels aanvullend bedacht door Rutger Burgers, bood op een zonnige voorjaarsdag een geweldige start met de Mariagrot in Maliskamp, landgoed Coudewater en de Wamberg. Verder langs de Wambergse Beek richting Engelenstede, over kronkelende paadjes en langs vennetjes richting Het Vinkel. Hier was redelijk veel fietspad, wel over een mooie route, maar in het veld richting Grote Wetering hebben we alternatieven bedacht. Ook bij het Vinkel de fietspaden gemeden en langs de Grote Wetering en over lange eikenlanen richting Maliskamp gewandeld. Hierbij was het slot over de lange eikenlaan die vroeger naar de Wamberg liep, een mooi eind van een mooie wandeling die binnenkort op Wandelzoekpagina te vinden is. Over het kerkhof en langs de Bernadettekapel kom je uiteindelijk weer bij het beginpunt bij de kerk in Maliskamp: Trage Tocht Maliskamp, een onontdekt gebied in wandelland maar zeker de moeite waard.

Maliskamp wordt in de 16e eeuw voor het eerste genoemd als ‘meerlenscamp’. Halverwege de 19e eeuw waren er twee gehuchten: Maliekamp en Eikenburg. De bebouwing van Eikenburg is verdwenen, maar een bosrijk gebied, op de locatie van het voormalige gehucht, heeft de naam Eikenburg behouden. Maliekamp is in het begin van twintigste eeuw Maliskamp geworden. Na 1930 begon de ontwikkeling van Maliskamp tot woonwijk. In 1934 werd de Bernadetteparochie als derde parochie van Rosmalen opgericht en er kwam een eigen kerk, de Heilige Bernadettekerk.

Het landgoed Coudewater ligt de plaats Rosmalen waar in 1870 er een psychiatrische inrichting werd gevestigd. Het landgoed is ca. 87 ha. groot en omvat een monumentaal bomen- en gebouwenpark, een golfbaan, een hondentrainingsveld, landerijen en een natuurzwembad. Coudewater, ook Koudewater Couwater of Mariënwater genoemd, was een dubbelabdij van de orde der birgittinessen en birgittijnen. Het was het eerste klooster van deze orde in de Nederlanden en werd in 1434 gesticht door Milla de Kampen en Peter de Gorter. De laatste zou een visioen gehad hebben, waarin hij in een bijenkorf een uit bijenwas vervaardigd dubbelklooster en kapel ha’ opgericht. Ze stichtten op het landgoed een instelling voor de verpleging van psychiatrische patiënten die de naam Coudewater kreeg. Het landgoed met psychiatrisch ziekenhuis werd later onderdeel van GGZ Oost Brabant. Het is in 2019 bestemd voor allerlei activiteiten op het gebied van wonen en werken en zal worden verkocht aan een projectontwikkelingsbedrijf.

Op het landgoed staan verscheidene monumentale bomen zoals de drie platanen langs de villa, die gebouwd is in 1874, met een geschatte leeftijd van 140 jaar.

Wamberg is een buurtschap en bosrijk landgoed met kasteel bij Berlicum van ongeveer 182 ha groot. Er zijn speelhuizen, boerderijen, een tuinmanswoning en een koetshuis met een poort. Ook zijn er vijvers die onderling met elkaar in verbinding staan. Het gebied is in de tweede helft van de 14e eeuw ontgonnen. De Wambergse Hoeve of Grote Wamberg genoemd is de oudste boerderij en dateert uit de 14e eeuw. Aan de oostzijde van het terrein staat een schitterend bewaard gebleven speelhuis genaamd ‘Eikenlust’. Dit pand heette vroeger Nieuwe Wamberg en komt al voor in geschriften van 1370. In de 16e eeuw werd op De Wamberg een herenhuis gebouwd. In het huidig kasteel zijn daar nog sporen van terug te vinden. Tegen de hoeve is rond 1550 een koets- en jachthuis gebouwd. De toegangspoort is het enige recente onderdeel van de gebouwen, deze dateert van ongeveer 1900. Tegenwoordig is De Wamberg voor een gedeelte publiekelijk toegankelijk en zijn er wandelpaden aangelegd. Er staan enkele zeer fraaie oude bomen op het landgoed.

De Wambergse Beek is een beek die door de gemeenten ‘s-Hertogenbosch en Sint-Michielsgestel loopt en genoemd naar het landgoed met kasteeltje De Wamberg. De beek begint ten oosten van het dorp Berlicum wordt via een gemaal op de Aa geloosd vlak voor de Zandvang bij ‘s-Hertogenbosch. De beek is grotendeels vergraven, maar al voor 1850 was er ongeveer op deze plek een waterloop. Waterschap Aa en Maas laat het gezuiverde water van de rioolwaterzuiveringsinstallatie Dinther via de Hazelbergse Loop en de Leijgraaf naar de Wambergse Beek te laten stromen. Dit is gunstig voor de grondwaterstanden in de omgeving en landbouw en natuur profiteren hier weer van. Oorspronkelijk een moerassig heidegebied met vennen, werd het omstreeks het begin van de 20e eeuw ontgonnen, en de Grote Wetering werd gegraven om het gebied af te wateren. Aanvankelijk werd grove den aangeplant om stuthout voor de Limburgse mijnen te leveren. Het bos werd tijdens de Tweede Wereldoorlog goeddeels gerooid door de Duitsers, en later door de Engelse troepen die hier verbleven. Na de oorlog vond heraanplant plaats, waarbij onder meer ook Amerikaanse eik werd gepoot.

Engelenstede is een natuur- en recreatiegebied dat zich bevindt ten westen van de buurtschap Kaathoven en ten zuidwesten van Vinkel. Het bestaat uit gemengd bos, droge en vochtige heiderestanten, enkele poelen en waterlopen, en landbouwenclaves. De bossen worden afgewisseld door recreatieweiden, waardoor een mozaïekachtig geheel ontstaat. De naam ‘Engelenstede’ dankt het gebied aan een hoeve die omstreeks 1760 in dit gebied stond. De eigenaar heette Van Engelen en liet het beeld van een engel in de boerderij inmetselen.

De Groote Wetering loopt van het natuurgebied Maashorst richting ‘s-Hertogenbosch, waar hij via de Zandvang, ten noorden van bedrijventerrein De Brand, in de Aa uitmondt. Het laatste deel is een oorspronkelijk riviertje, dat de scheiding vormt tussen de gemeenten ‘s-Hertogenbosch en Sint-Michielsgestel. Het oostelijk deel is gegraven. De waterloop is vermoedelijk in de 13e eeuw gegraven door monniken uit Vinkel die tot de orde der Wilhelmieten behoorden en bindingen hadden met het klooster Baseldonk te ‘s-Hertogenbosch. Daarom werd de Grote Wetering vroeger ‘Monniksgraeve’ genoemd. In de huidige vorm dateert de Grote Wetering van het begin van de 20e eeuw, toen ze werd uitgegraven om het omringende moerasgebied te ontwateren. Langs de Grote Wetering is in het begin van de 21e eeuw een ecologische verbindingszone aangelegd.

Eikenburg, ook wel ‘Het Vinkel en De Eikenburg’ genoemd, is een natuurgebied en voormalig landgoed ten zuiden van Rosmalen, ten oosten van Maliskamp. Het is gelegen in de wijk Het Vinkel. De oppervlakte bedraagt 80 ha en bestaat naast het voormalige landgoedbos uit een ervan gescheiden bos dat eveneens ‘Het Vinkel’ heet en bestaat uit naaldhout en Amerikaanse eik. In het oosten van dit bos ligt een door brand ontstane open plek die zich tot een vlakte met dopheide, gagel, pijpestrootje en berk heeft ontwikkeld. Het landgoedbos is vernoemd naar het landgoed Eikenburg. Van het landhuis en bijbehorend gehucht is niets bewaard gebleven. In de jaren 60 van de 20e eeuw werd het opgeofferd ten behoeve van het bos, terwijl de nabijgelegen wijk Maliskamp de gelegenheid kreeg te groeien.

Bijna 20 jaar geleden besloot het toenmalige parochiebestuur om de Bernadettekerk te sluiten. Vele Maliskampers schrokken hiervan en waren het hier niet mee eens. Er volgde een jarenlange juridische strijd om behoud van de kerk en felle discussies over het hergebruik. Zo’n 250 Maliskampers beriepen zich op de erfdienstbaarheid, door grondverwerving hadden zij namelijk medezeggenschap  gekregen over de invulling van de grond waarop kerk, dierenpark en klooster staan. De Vereniging Behoud Bernadettekerk (VBB) heeft samen met alle wijkbewoners gezocht naar een nieuwe bestemming van het religieus erfgoed, dat deel uitmaakt van het hart van Maliskamp. Omdat er na de sluiting van de Bernadettekerk in de Maliskamp geen spirituele omgeving meer was in de directe nabijheid van de kerk is er een gedachteniskapel gerealiseerd op de begraafplaats bij de kerk, een plek om tot rust en bezinning te komen.