KIJK ROND BIJ
DE MAATSCHAPPIJ VAN WELDADIGHEID
De Maatschappij van Weldadigheid, Wortel-Kolonie en het Merkske
HET IS EEN MOOIE WANDELING IN HET GRENSGEBIED VAN NEDERLAND EN BELGIË. WORTELKOLONIE WERD BEGIN 19E EEUW ALS EEN NEDERLANDSE KOLONIE VAN WELDADIGHEID OPGERICHT. LANDLOPERS EN BEDELAARS WERDEN EERST VRIJWILLIG EN LATER GEDWONGEN AAN HET WERK GEZET OP DE VELDEN. VANUIT DE LANDLOPERSBOERDERIJ, NU BEZOEKERSCENTRUM, WERD HET OMLIGGENDE GEBIED ONTGONNEN TOT LANDBOUWGROND. HIER IS NOG STEEDS DE GEVANGENIS VAN WORTEL. JE LOOPT LANGS LANGE RECHTE BOMENLANEN EN TUSSENLIGGENDE VIERKANTE AKKERS, EEN BIJNA GEOMETRISCHE STRUCTUUR VAN HET LANDSCHAP. JE KOMT VIA EEN OUD VOETPAD BIJ KASTEEL HOOGSTRATEN. OP NEDERLANDS GRONDGEBIED SLINGERT DE WANDELING IN HET DAL VAN ‘T MERKSKE MET HET BEEKJE MEE DOOR EEN WAT RUIGER EN NOG STILLER NATUURGEBIED. DE WANDELING EINDIGT WEER BIJ DE WORTELKOLONIE. OP DE STATIGE DREVEN, ZOALS DE BOMENLANEN IN VLAANDEREN HETEN, ZIJN MOOIE DOORKIJKJES OP MOERASSIGE VELDEN EN LANDBOUWAKKERS.
De wandeling laat op Wortel-Kolonie de resten zien van de voormalige Maatschappij voor Welstand. Je wandelt op kaarsrechte dreven door het mooie landschap. Ontelbare eiken staan langs de lange lanen, reeën springen hoog door het gewas en weiland en akkerland wisselen af. Bij kasteel Hoogstraten wordt het landschap wat kleinschaliger en intiemer. In een grote boog ontmoet je het immense kasteel. De wandeling laat op de grens verderop het prachtige landschap zien van ‘t Merkske, een oud cultuurlandschap, onbedorven met vlonderpaden, doorkijkjes, het beekje en heel veel groen. Tenslotte loop je over de Castelreesche Heide weer naar de lange lanen van de Wortel-Kolonie en eindigt na het Bootjesven weer bij de Klapekster.
Wortel-Kolonie
In 1822 werd door Johannes van den Bosch en zijn Maatschappij van Weldadigheid de vijfde kolonie van weldadigheid gesticht in de Belgische plaats Wortel. De Maatschappij van Weldadigheid is een particuliere organisatie in de 19e eeuw die armoedige gezinnen, veelal uit de grote steden, wilde helpen om een eigen bestaan op te bouwen als boer. In de 20e eeuw werd het accent van de werkzaamheden verschoven van armoedebestrijding naar het beheer van cultuur- en bosgronden.
Wortel-Kolonie was eerst een vrije landbouwkolonie. Arme gezinnen woonden er in aparte boerderijtjes met een eigen stuk land dat ze moesten bewerken. Dat was niet eenvoudig voor mensen zonder ervaring. De grond was weinig vruchtbaar en er golden strenge regels. In 1870 koopt de staat België Wortel-Kolonie aan. Het wordt een onvrije ‘weldadigheidslandbouwkolonie’. Mannelijke landlopers en bedelaars worden er opgevangen en werken onder bewaking op het land en in werkhuizen. Stedenbouwkundige Victor Besme vormt het domein om. De landlopersboerderij stamt uit die tijd. Nu proeven kinderen er van het boerderijleven in De Bonte Beestenboel. In de Klapekster leer je meer over de natuur van Wortel-Kolonie. Er zijn geen landlopers meer in Wortel-Kolonie. Landbouwers bewerken de grond en sinds 1999 is de Kolonie een beschermd landschap.
Witte huizen met rode daken
Je ziet langs de hoofddreven de typische witte huizen met rode daken. Ze werden hier allemaal in dezelfde stijl gebouwd en fungeerden als woning voor het personeel. De woningen werden na 1993 gekocht door de stad Hoogstraten en in erfpacht gegeven aan de huidige bewoners. Zo was er een woning voor de allmoezenier en de directeur maar ook een school en een magazijn.
Kasteel van de Heren van Hoogstraten
De heerlijkheid Hoogstraten was een heerlijkheid die bestond uit de dorpen Hoogstraten, Wortel, Minderhout, Meer, Meerle en Meersel. Het kasteel is een circa 70 hectare omvattende kasteel met aanpalende gebouwen, weiden en landbouwgronden, ingeplant aan de oever van de Mark in de onmiddellijke omgeving van de oude heerbaan. De moerassige gronden rondom vormden een natuurlijke verdediging. Het kasteel zelf is omgeven door de oude slotgracht, het volledige domein ten noorden en ten oosten door de Mark, ten zuiden en ten westen door grachten. Een kaarsrechte dreef, voorheen zogenaamd Linden Dyk, voert van het kasteel naar de Sint-Catharinakerk. Het is momenteel in gebruik als Penitentiair Schoolcentrum (PSC).
De Mark en de beek in 't Merkske
De Mark (tot aan Breda meestal Bovenmark genoemd) is een beek en stroomafwaarts een rivier, die door de provincies Antwerpen (België) en Noord-Brabant stroomt. De Mark ontspringt bij de Zandvenheide in Koekhoven, een Belgisch gehuchtje bij Merksplas. Er bestaat enige discussie over de betekenis van de naam ‘Mark’. De oudere literatuur gaat ervan uit dat het woord ‘mark’ gebruikt is in de zin van ‘grens’ (denk aan ons woord ‘markeren’). De Mark zou de grensrivier zijn tussen zand en klei. Al rond 800 zou de Mark de staatkundige grens gevormd hebben tussen Neustrië en Austrasië of tussen de gouwen Rijen en Strijen. Als extra argument voor een oude grens worden twee versterkingen uit de Romeinse tijd aangevoerd, namelijk één bij de Bredase wijk Kesteren onder Prinsenbeek en één te Castelré tegen de Mark aan. Anderen denken dat een betere verklaring voor ‘mark’ moeras is, of rivier in moerassig gebied.
Merkske
Het Merkske is een kronkelend riviertje dat ontspringt als Noordermark in ‘het Moer’ in België. Aan Nederlandse zijde mondt het Merkske uit op de Mark. Het is een vergeten stukje Nederland en België. Het Merkske vormt namelijk de grens tussen Nederland en België waardoor de kronkelende rivier tot op heden grotendeels in takt is gebleven. Het riviertje stroomt grotendeels langs de grens en vormt dus de grens. Het Merkske is een van de mooiste beekdalen van Brabant. Door dat dit gebied vrijwel vergeten was is het ook heel goed gespaard gebleven. De beek kronkelt of meandert door het landschap. Door de combinatie met de kleinschalige landbouw is dit gebied gekenmerkt door de vele natuurlijke afscheidingen. In het beekdal wisselen kleine weilandjes, poelen, vennen, bosjes en bomenrijen elkaar af. Zo ontstaat een prachtig kleinschalig landschap. Het beekdal is erg fraai en gevarieerd en vooral beroemd om zijn beemden. Beemd is het Brabantse woord voor een vochtig hooilandje langs een beek. Het overstroomd ook in de winter bij hoge waterstanden.
Bezoekerscentrum De Klapekster
Bezoekerscentrum De Klapekster huist in de vroegere landloperboerderij, in het hart van Wortel-Kolonie. In het Jan Spannenburgmuseum – een eerbetoon aan een van de pioniers van de natuurbescherming in de Noorderkempen – kun je van alles leren over de fascinerende geschiedenis van het gebied en de talrijke natuurgebieden in de grensregio. Er lopen geregeld interessante thematentoonstellingen. De Klapekster is een ideale uitvalbasis voor de Trage Tocht Wortel-Kolonie.
Café in Holland op het gekste stukje Nederland
Café In Holland ligt geografisch gezien op het gekste stukje Nederland. In Castelre, aan het eind van een vijf kilometer lange tong die vanuit Nederland brutaal in België steekt om Hoogstraten een lik te geven. Waar de tong begint, halverwege Minderhout en Baarle-Nassau, is hij amper tweehonderd meter breed. De landengte van een Nederlands schiereiland in België. Zonder al te veel moeite zou je er vanuit België een golfbal over Nederland naar België kunnen meppen. De naam van het café maakt klip en klaar duidelijk in welk land het ligt, ook al staat de kenmerkende kerktoren van Hoogstraten op een steenworp voor het terras.