Trage Tocht Vianen-Hagestein – Wandelen door prachtig rivierenlandschap

Een stukje Nederland, rivierenland, waar je vaak overheen rijdt maar nooit ervaart hoe het er echt uitziet. De A2 bij Vianen is de verkeersader van Nederland waar dagelijks duizenden auto’s overheen razen. Daaronder ligt een prachtig rivierenlandschap met de Pontwaard en Vianense Waard waar je wel op afstand de auto’s ziet maar eigenlijk door een niemandsland loopt. Grazende koeien langs de Lek, oeverzwaluwen in de zandwanden langs de rivier en overal water. Vianen ligt in mijn herinnering toen ik er veertig jaar geleden wachtte in motel Van de Valk in Vianen tot ‘s morgens de file was opgelost en ik verder kon rijden. Het was nog geen snelweg, dubbelbaans en minder druk. Daarnaast bezoek je de prachtige plaats Vianen met prachtige gebouwen, een leuk marktplein, leuke verrassende winkeltjes en veel historie. Het oude raadhuis, de Hofpoort en de oude stadspoort en dat alles gelegen vlakbij de Lek in het rivierenland maken deze plaats bijzonder. Via de grootse stuw bij Hagestein loop je dit oude plaatsje in, op de kerktoren een kraai: de haan kraait, of de kraai …..

Routemaker en bedenker Rutger Burgers over deze route: ‘Vanaf de Lekbrug bij Vianen zie je het prachtige rivierlandschap van de Utrechtse Lek, maar er is niets leuker dan hier zelf te wandelen! Om te beginnen doen we een leuk ommetje binnen de stadsmuren van het oude Vianen. Eenmaal buiten de poort loop je binnen vijf minuten de Middelwaard in. We volgen de graskade langs de plas naar de zomerdijk aan de rivier. Dan gaat het stroomopwaarts, onder de hoge brug door. In de Pontswaard gaat de tocht pal langs de oever, zelfs even over een strandje. We komen uit bij de ophaalbrug over het Merwedekanaal, een historische scheepvaartverbinding tussen Utrecht en de Waal. Dan lopen we de Vianense Waard in, richting de Vreeswijkse kerktoren aan de overkant. Je kunt kiezen tussen de hoge grasdijk of een brede kade langs de oever. Links zie je de grote Beatrixsluizen in het Lekkanaal. Wij zetten echter koers op de zeker zo indrukwekkende Stuw bij Hagestein. Samen met de stuwen bij Driel en Amerongen zorgt deze voor een gecontroleerde watertoevoer naar het IJsselmeer. Bewonder ook even de vistrappen aan de zijkant van de stuw. De wandeling eindigt met een aardig paadje langs een voormalige zandafgraving. Tijd voor koffie of thee op het terras van De Ouwe Stal.’

Zo’n 3400 jaar geleden waren de eerste nederzettingen in het dorp Vianen, maar het dorpje werd vaak geteisterd door overstromingen waardoor de bewoners steeds weer ergens anders gingen wonen. Rond het jaar 1000 na Christus kwamen er pas definitieve nederzettingen. In 1336 gaf Willem van Duivenvoorde, de bouwheer van Vianen met zijn vrouw Heilwich van Vianen de eerste stadsrechten aan Vianen. De stad heeft verscheidene verdedigingswerken, zoals de stadsmuren en de Lekpoort. De stad Vianen heeft een kenmerkende opbouw en structuur. Ze heeft al van oudsher een enigszins vierkante aanleg en een kenmerkend stratenpatroon, waaraan in de loop der tijd geen of weinig veranderingen zijn aangebracht. De stad is gebouwd rond de haven en aangelegd als vestingstad, ter verdediging tegen vooral het naburige Utrecht. Kenmerkend zijn de stadsmuren, verdedigingswerken en kastelen.

Hoewel de ligging en de bouw anders doet vermoeden is de Hofpoort, ook wel bekend als de Bospoort, geen onderdeel van de stadsmuren en stadspoorten van Vianen. De poort is, samen met de waterpomp op het Hofplein, het laatste zichtbare restant van Kasteel Batestein. Het is de westelijke ingang tot het slot en is in de tweede helft van de 17e eeuw gebouwd in opdracht van Johan Wolfert van Brederode. De Heren van Vianen gebruikten deze poort als toegangsweg tot het Viaanse Bos waar de heren jaagden op verschillende soorten wild. De poort is gebouwd op de fundamenten van een onregelmatig Middeleeuws bouwwerk en is grotendeels gemaakt van baksteen.

De Jan Blankenbrug is een brug over de Lek bij Vianen opgenomen in de A2. De brug is vernoemd naar Jan Blanken (1755-1838), de eerste Inspecteur-Generaal van de Waterstaat. Zijn voorganger, de oude Lekbrug, werd in het kader van het Rijkswegenplan 1927 gebouwd als boogbrug in 1936. Het was een berucht punt dat hoog stond in de filelijsten. In 1999 is de nieuwe brug opgeleverd. De nieuwe brug heeft door de keuze van de draagconstructie een grotere doorvaarthoogte dan de oude boogbrug, met voordelen voor het scheepvaartverkeer, waaronder veel duwvaart. De oude Lekbrug is in 2021 gesloopt in verband met de hoge onderhoudskosten.

Het complex bestaat uit een stuw en een schutsluis en is voltooid in 1960. Het stuwcomplex Hagestein is een rijksmonument. De stuw bestaat uit twee vizierschuiven, boogvormige staalconstructie, die in het water hangen. Bij grote rivierwaterafvoer, en dat is pakweg 45 dagen per jaar, staan de bogen van de stuw omhoog, daarmee staat de stuw open en hoeft de scheepvaart geen gebruik te maken van de schutsluis. In de middenpijler van de stuw is een waterkrachtcentrale ingebouwd, die stroom kan leveren aan het elektriciteitsnet. De centrale maakt gebruik van het verschil in waterniveau, zoals dat boven en beneden de stuw bestaat.

De Vianense Waard heef zijn naam gekregen na de herinrichting tot natuur en recreatiegebied. Het gebied is gelegen ten Oosten van het Merwedekanaal in de uiterwaarden van de rivier de Lek tussen Vianen en de stuw bij Hagestein. Het ontstond als zandbank in de Lek en werd in de 19e eeuw door dammen toegevoegd aan het vasteland. In de Middelwaard ligt een grote recreatieplas en ook het oude riviergeultje de Kleine Lek. De recreatieplas was oorspronkelijk een zandwinplas voor de aanleg van de A2. Langs de Lek liggen zandstrandjes, wilgenvloedbosjes en rietlandjes.

Vanouds was er op deze plek sprake van een nederzetting Gasperden, ook wel Gasperde. Er is weinig bekend over deze nederzetting, behalve dat het is ontstaan op de hoge gronden bij het riviertje de Gaasp en dat het later in Hagestein is veranderd. Sinds 1510 is het dorp gezamenlijk bezit van de kapittels van de Dom en van Oud-Munster in Utrecht. Zij laten er in 1583 een nieuw slot bouwen, dat in 1855 is afgebroken. Hagestein is vooral bekend door de stuw in de Lek nabij deze plaats.