Het is de bakermat van het toerisme in Nederland, bevorderd door de ANWB. De Geul en de burcht zijn bekende publiekstrekkers en het publiek slentert door de straten van het mooie Limburgse plaatsje. Maar er is veel meer te zien. Als je even buiten het plaatsje bent, ontdek je veel meer. Zoals de echt slingerende Geul, drie kastelen, mooie vergezichten over het Limburgse heuvelland en ontelbare wegkruizen. De Kluis op de Schaelsberg is hierbij de topper met de prachtige kruisweg en het prachtige uitzicht over het dal van de Geul. De wandeling heeft veel te bieden aan natuurschoon met daarbij interessante plekken in het plaatsje zoals kasteel Oost, de Cauberg en de Mariagrot. Een aanrader om Valkenburg eens op een andere manier te verkennen.

Routemaker en bedenker Rob Wolfs over deze route: ‘We maken een mooie, gevarieerde wandeling in het Limburgse Heuvelland rond Valkenburg. Het Geulpark aan de rand van de bebouwing is een goed uitgangspunt om direct de weidsheid van het rivierdal te ervaren. Langs de Geul wordt geflaneerd en geen wonder, want de rivier kronkelt er lustig op los en het uitzicht op de kastelen Schaloen en Genhoes is betoverend. Beide kastelen halen het water uit de Geul voor de grachten, maar liggen er ver genoeg vanaf om geen last te hebben van de regelmatige overstromingen. Kasteel Genhoes met z’n robuuste toren dateert uit de late middeleeuwen en zien we alleen op afstand liggen, maar we volgen een imposante beukenlaan om het romantische Kasteel Schaloen, tegenwoordig hotel-restaurant. Tussen de velden vervolgt de route achter Oud-Valkenburg langs en we steken nog een keer het Geuldal over in de richting van de Schaelsberg. Dat wordt flink klimmen naar de bijzondere Kluis en Kruisweg en bovenop de berg hebben we een weids panorama over het heuvelland. Op het plateau is het genieten van de glooiende akkers en graslanden rondom de monumentale boerderij Euverem. We dalen weer af naar de Geul en komen bij het okergele Kasteel Oost, gebouwd in neoclassicistische stijl en omringd door tuinen in barokstijl. Langs de Geul wandelen we Valkenburg binnen, waar de bezienswaardigheden over elkaar heen buitelen. Om er maar een paar te noemen: de Walramstuw, Geulpoort, Lourdesgrot en natuurlijk zicht op de bekende Kasteelruïne die hoog boven de stad uittorent. We klimmen omhoog de stad uit en komen bij de Daelhemerberggroeve, een oude mergelgrot waar een steenkolenmijn is gereconstrueerd. Op het laatste deel van de wandeling maken we een lus door het Biebos, een fraai hellingbos met voornamelijk loofbomen. We hebben zicht op het gele mergel bij een voormalige kalkoven en lopen in een lange afdaling terug naar het Geulpark.’

Al vele duizenden jaren voor de christelijke jaartelling was er sprake van menselijke bewoning in de Geulvallei. Een deel van het centrum van Valkenburg geniet bescherming als rijksbeschermd gezicht Valkenburg. Binnen dit gebied, maar ook buiten het centrum, liggen een groot aantal rijksmonumenten. De meeste oudere gebouwen zijn opgetrokken uit lokaal gedolven mergelsteen, wat geleid heeft tot de zelfgekozen titel ‘Valkenburg Mergelstad’. Het stadscentrum van Valkenburg bestaat uit twee delen: de historische kern en het winkelgebied, de middeleeuwse kern van Valkenburg is maar klein. Rond het midden van de negentiende eeuw ontwikkelde zich een nieuwe bron van inkomsten in het tot dan toe voornamelijk agrarisch georiënteerde stadje: het toerisme. De opening van de spoorlijn Aken – Maastricht in 1853 met het station Valkenburg, het oudste nog in gebruik zijnde stationsgebouw van Nederland, was een belangrijke stap op weg naar ontsluiting van het tot dan toe betrekkelijk geïsoleerde gebied. Om de aanvankelijk voornamelijk welgestelde toeristen van informatie en vermaak te voorzien, werd in 1885 in Valkenburg de eerste VVV van Nederland opgericht.

De Lourdesgrot is een religieus monument dat gelegen is op de Cauberg en werd in de heuvelwand uitgehouwen in 1926. Het is een kopie van de originele Grot van Massabielle zoals die zich te Lourdes bevindt, inclusief altaar en preekstoel, die door Sjef Eijmael werd gemaakt. In 1929 werd in hardsteen een sacristie en een kiosk voor religieuze artikelen bijgebouwd naar ontwerp van architect Dils. De Lourdesgrot is tegen de mergelwand aan gebouwd en is opgetrokken in beton.

De Cauberg is vooral bekend uit de wielersport, de helling werd vele malen in het parcours van belangrijke kampioenschappen opgenomen. De voet van de helling bevindt zich vlak bij de Grendelpoort, een van de oorspronkelijk drie stadspoorten van Valkenburg. De naam Cauberg is mogelijk afgeleid van het Keltisch woord kadeir of calm, dat ‘hoogte’ of ‘heuvel’ betekent. De Cauberg speelde een belangrijke rol bij de ontwikkeling van het toerisme in Valkenburg. In 1898 werd er in het Rotspark een houten uitzichttoren gebouwd, een voorloper van de Wilhelminatoren, die in 1906 op de tegenoverliggende Heunsberg verrees.

Het hellingbos heeft een grote natuurhistorische en cultuurhistorische waarde, met een dichte begroeiing van loofbomen zoals eiken en beuken. Onder het Biebosch bevinden zich de restanten van wat waarschijnlijk de oudste mergelgroeve van Nederland is, de Vallenberggroeve, die van de 12e tot de 16e eeuw in gebruik was. Niet ver daarvandaan is de hoofdingang van de Sibbergroeve, de enige nog in bedrijf zijnde mergelgroeve in Limburg. In het bos bevindt zich tevens de kalkoven Biebosch, waar vroeger lokale mergel werd verbrand tot ongebluste kalk.

De Oorsprong is plaatselijk ook bekend onder de naam Hoog Oorsprong en Laag Oorsprong. Het is eigendom en wordt beheerd door het Geldersch Landschap & Kasteelen. Bovenop de stuwwal stond vroeger een landhuis. Dat is tijdens de slag om Arnhem in 1944 verloren gegaan. De contouren van het huis zijn in het landschap aangegeven.

De Groeve bij de Drie Beeldjes is een Limburgse mergelgroeve en geologisch monument in Nederlands Zuid-Limburg in de gemeente Valkenburg aan de Geul. Direct naast de groeve staat de beeldengroep Drie Beeldjes. Dit is een beeldengroep bij Oud-Valkenburg en het is een Calvariegroep die zich op een kruispunt van wandelwegen bevindt aan de rand van het Schaelsbergerbos. De Calvariegroep bestaat uit een houten kruis met Christus op een hardstenen niskapelletje voor de H. Rochus, geflankeerd door twee kapelletjes met beelden.

De legende verhaalt dat de kapelletjes hier geplaatst zijn in opdracht van de heer van kasteel Schaloen. Deze wilde met zijn paard de Geul oversteken maar werd daarin verhinderd door een boze geest: de Wilde Jager. De heer vroeg advies aan de kluizenaar van de Schaelsberg die hem adviseerde om aan de overzijde van de Geul in de bosrand beeldjes op te richten ter ere van Jezus, Maria en Johannes. De heer liet de beelden maken en kon nadat ze geplaatst waren in het vervolg ongehinderd de Geul oversteken.

Het kasteel is gelegen in de beemde van de rivier Geul vlak bij het dorp Oud-Valkenburg. De gracht rond het woonhuis wordt gevoed met water van de Molenbeek, een Geultak die in de 16e eeuw de hoofdtak van de Geul vormde. Aan het eind van een oprijlaan komt men bij een watermolen en vervolgens, via een poorthuis, op een plein waaraan het kasteel en de voorburcht zijn gelegen. De mergelstenen Schaloensmolen uit 1699 was oorspronkelijk een banmolen, maar doet tegenwoordig alleen dienst als demonstratiemolen. In de kasteeltuin heeft de plaatselijke IVN-vereniging een Limburgse heemtuin aangelegd, die voor het publiek toegankelijk is. Na de inkwartiering van Amerikaanse soldaten op het eind van de Tweede Wereldoorlog was het huis helemaal vernield van binnen. Na restauratie in 1956 was het hoofdgebouw weer geschikt voor bewoning. De voorburcht is opgetrokken uit baksteen met speklagen van mergel.

De geschiedenis van Genhoes gaat wel 1000 jaar terug, maar het huidige kasteel stamt in oorsprong uit de late middeleeuwen. Bijzonder aan het kasteel is de gaafheid van het gehele complex. Het bijna vierkante kasteelterrein met de uitspringende toren is omgeven door een gracht. Een stenen brug verbindt het kasteel met het voorburchtterrein. Hier liggen een bescheiden park en een moestuin met tuinmuren. Een monumentale poort sluit het kasteelterrein af. Van hier loopt een laan naar de kerk van Oud-Valkenburg. Dit kerkje heeft oude relaties met het kasteel.

De Kluis is gebouwd boven op de Schaelsberg, bijna aan de rand van het hellingbos Schaelsbergerbos. Naast de kluis bevindt zich een open terrein met hoge bomen waar al eeuwenlang openluchtmissen worden gehouden. Nabij de Kluis bevinden zich een kruisweg met de 14 staties in evenzovele nissen, deels in een cirkel rond een centraal ‘graf’. De Kluis is een plaats van bezinning en gebed, alsook doel van een pelgrimage ter ere van de heilige Leonardus van Noblat, en daarmede een bedevaartkluis.

Kasteel Oost is een kasteelachtig landhuis in een bocht van de rivier de Geul. Het kasteel, dat omgeven is door een formele tuin en een landschapstuin, is een rijksmomument en is tevens onderdeel van het Buitengoed Geul & Maas. Het okerkleurige, in mergel opgetrokken kasteel, bestaat uit een hoofdgebouw, twee zijvleugels, een vrijstaand koetshuis en enkele kleinere gebouwen. Het hoofdgebouw heeft een landhuisachtig uiterlijk en werd in de jaren 30 van de 19e eeuw in neoclassicistische stijl verbouwd.