Trage Tocht ‘s-Hertogenbosch – Stadse Tocht – Wandelen langs de zandplassen van Den Bosch

Een wandeling door mijn tweede plaats. Ik kom er veel en ken de stad goed. Toch kwam ik vandaag op plekjes die ik eerstens nog nooit gezien had en tweedens verrassend groen waren. Je loopt door de groene longen in de Brabantse hoofdstad, door Heinis over de Heinisdijk, langs de Aa waarna je weer in de binnenstad komt met de vestingwerken, de machtige Sint-Janskathedraal en de watertoren.

De Vestingwerken van ‘s-Hertogenbosch zijn een reeks van versterkingen van de stad die vanaf de twaalfde eeuw tot aan het eind van de negentiende eeuw dienst hebben gedaan. De Aa en de Dommel vormden vóór 1185 een delta gebied. Op een zandopeenhoping temidden van dit gebied, ter hoogte van de huidige markt, werd de stad Den Bosch gesticht. De stad dankt haar officiële naam aan “des hertogen bosch” het bos van hertog Hendrik I van Brabant. Hij was 26 jaar toen hij in 1196 Den Bosch stadsrechten en bijbehorende handelsprivileges verleende.

Tot driemaal toe is de ommuurde stad vergroot. Het steeds krachtiger wordende vuurgeschut maakte het noodzakelijk om de vestingmuren te versterken. In eerste instantie gebeurde dat niet systematisch. Sinds 1518 werd alle aarde die door het graven, uitdiepen of verbreden van de stadsgrachten of de binnenwateren vrijkwam, gebruikt om achter tegen de muren wallen op te werpen, deze te verbreden of op te hogen.

Het IJzeren Kind, genoemd naar de baggermachine die het groef, is een klein meer in ‘s-Hertogenbosch. Het maakt deel uit van wat ook de ‘IJzeren familie’ rond ‘s-Hertogenbosch wordt genoemd. Het meer ligt aan de rand van Hintham. Het IJzeren Kind is een zandafgraving en dus geen natuurlijk meer. Het zand dat hier werd afgegraven is gebruikt om de wijk Hintham Zuid te bouwen. In het gat van 200 m breed dat achterbleef staat tegenwoordig het grondwater. De oppervlakte van het meer is ongeveer 0,03 km². De andere leden van de Bossche IJzeren familie zijn : IJzeren Man, IJzeren Vrouw en IJzeren Bos .

De Heinis is een natuurgebied in ‘s-Hertogenbosch. De Heinis is een van de weinig overgebleven stukjes winterdijk van de Maas. Ook bij Bruggen, Rosmalen, zijn er nog stukjes winterdijk te zien. De oude dijk liep helemaal door naar Orthen. Door de komst van de A2 is de dijk doorsneden. De dijk is in de 14e eeuw aangelegd.

Het gebied is ongeveer 28 hectare groot en is eigendom van Brabants Landschap. Projectontwikkelaar Jacques Stienstra had het eerst aangekocht van de gemeente en wilde er een bedrijvenpark van maken. Wegens veel protesten is dat niet doorgegaan. Deze affaire was in het begin van de jaren 80.

Het gebied heeft vaak last gehad van overstromingen. De wielen die er nu nog zijn, zijn er de stille getuigen van. De wielen waren er ook al bij het Beleg van ‘s-Hertogenbosch. Het is bekend dat er in ieder geval een wiel is gedempt. Tegenwoordig ligt de Heinis helemaal ingeklemd tussen de opkomende industrie en de verschillende wijken van ‘s-Hertogenbosch. Dit maakt de Heinis een uniek stukje ‘s-Hertogenbosch. Een stukje natuur, midden in de stad.

Fort Orthen is het jongste fort bij ‘s Hertogenbosch. Samen met Fort Crèvecoeur moest het de vestingstad vanuit het noorden verdedigen. Het fort vervulde echter nooit een grote rol van betekenis bij gevechten. Vandaag is het fort hersteld en huren kunstenaars er atelierruimtes. Daarnaast is het de thuishaven van het Orthens archief van heemkundekring de Orthense Schaar.

Er is een groot verschil tussen Fort Orthen en Fort Crèvecoeur: terwijl Crèvecoeur militair heel belangrijk was in de Tachtigjarige Oorlog, had Fort Orthen nooit echt een functie in een gevechtssituatie. Hoewel de bouw ervan bijna 40 jaar eerder stond gepland, werd Fort Orthen rond 1630 daadwerkelijk gebouwd. Pas na het Beleg van ‘s-Hertogenbosch dus. Het fort in Den Bosch is nu helemaal vernieuwd en bestaat uit een vierkant gebouwd met een gracht. Daarom heen vind je twee hoornwerken, twee halfbastion met tussenin een courtine, een ravelijn en nog een extra gracht. Ook zijn er twee batterijen en een gemetseld kruitmagazijn.