Een wandeling door het rivierengebied, verfrissend, afwisselend en met veel zicht op water: Bijland, de Oude Waal, het Pannerdens Kanaal en de Waal. En ook daar waar geen water is, zie je de sporen van de rivieren die hier in het landschap zijn achtergelaten. Grote waarden waar klei wordt gewonnen en waar oude rivierarmen nu voor prachtige natuur zorgen. Hier loop je over een prachtig oud pad dwars door de Driedorpenpolder langs de graanvelden. Ik loop in de Gelderse Poort waar de rivieren ons land binnenkomen. Een aangename wandeling die ik heb ondernomen vanuit het pontje Heen en Weer vanuit Millingen. Aangekomen aan de overkant van de Waal zit je meteen op de route van de Trage Tocht. Het pontje zelf is al een belevenis als je met de boot tussen de rivierreuzen vaart. Het rivierenlandschap blijft mij boeien, de openheid, afwisseling, het leven op het water en de vergezichten.

Routemaker en bedenker Rob Wolfs over deze route: ‘We maken een mooie wandeling in het Gelderse rivierenlandschap tussen Pannerden en Herwen. Vanaf het fraaie dorpsplein in Pannerden met Martinuskerk en kolossale kastanjeboom lopen we al snel over de Rijndijk en dalen af naar de uiterwaarden langs het Pannerdensch Kanaal. Een kanaal, dat begin 18e eeuw werd aangelegd als verdedigingslinie tegen de Fransen en pas later verbonden met de Rijn. Het is heerlijk struinen over de dijk, dwars door de uiterwaarden of pal langs het water met zicht op de boten op het water en op Fort Pannerden aan de overkant. Verderop passeren we in de Kijfwaard twee steenfabrieken die nog volop in werking zijn en zien we de Pannerdense Kop, waar rivier en kanaal splitsen. Bij het veer Pannerden-Millingen kunnen we heen en weer naar de horeca aan de overkant van de Rijn. Volgt een flink stuk langs de grote recreatieplas De Bijland, begin 20e eeuw ontstaan, toen hier de eerste grootschalige zandwinning van Nederland plaatsvond. De plas staat in open verbinding met de rivier. Ook hier zoeken we ons eigen pad door het gras of langs het water. Richting Herwen kunnen we kiezen voor de veilige gebaande weg of voor een meer spannende ongebaande variant met de trekpont over de Oude Waal. De route schampt de rand van Herwen en het laatste deel van de wandeling loopt over gras tussen de velden langs de Drie Dorpen Polder terug naar Pannerden.’

Rond het jaar 1000 treffen we voor het eerst de naam Pannerden aan, dat dan een nederzettinkje is rondom een versterkt huis, waarschijnlijk de ‘Heukelumshof’, later ook wel bekend als het Kasteel Byland. Pannerden ligt in het Rijnstrangengebied. Dit gebied met grienden, water- en moerasvegetaties, wilgenbosjes en natte graslanden maakt deel uit van het natuurreservaat De Gelderse Poort. De Gelderse Poort omvat zowel oude rivierarmen, grienden en kolken, als uiterwaarden. Belangrijke gebeurtenissen in de twintigste eeuw zijn de overstroming van 1926 en de Tweede Wereldoorlog. Onder beide gebeurtenissen heeft Pannerden flink geleden. De plaats Pannerden was vroeger niet meer dan een eilandje waarop een paar fabrieken stonden. De werknemers kregen een huis van het bedrijf. Die huizen stonden op datzelfde eilandje (Pannerden). Door verdere bebouwing is het zo gegroeid dat het één geheel, één dorp is geworden.

Het kanaal ligt tussen Doornenburg en Angeren en verbindt de Nederrijn met het Bijlandsch Kanaal. Het Pannerdensch Kanaal werd tussen 1701 en 1709 gegraven, aanvankelijk als verdedigingslinie zonder verbinding met Rijn en Waal. Pas 20 oktober 1706 werden de doorgravingen te Arnhem aanbesteed met als doel de watertoevoer naar de IJssel en de Nederrijn veilig te stellen. Naast een economisch voordeel (de loop van de Nederrijn werd verkort), had de aanleg van het kanaal vooral een strategisch belang omdat het de aanvoer van water voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie betrof. Het kanaal is tegenwoordig ook voor de scheepvaart van groot belang. Er passeren tegen de 20.000 binnenvaartschepen per jaar.

De Gelderse Poort ligt aan het begin van de Nederlandse rivierdelta. Het is een grensoverschrijdend natuurgebied is vernoemd naar de plek waar de Rijn zich door een tijdens de ijstijd gevormde stuwwal heen werkt en zich begint te splitsen. Er moet ruimte worden gegeven aan natuurlijke processen zodat ooibossen en tegelijkertijd dient bij hoogwater water opgeslagen te kunnen worden, zodat niet al het water gelijktijdig hoeft te stromen. De uiterwaarden zijn daardoor uitgediept. Veel klei is uitgegraven, polders zijn aan de natuur overgegeven en kunnen bij hoog debiet water opslaan. Oude geulen zijn weer opengemaakt zodat naast de vaargeul de natuurlijke werking van de rivier weer plaatsvindt. De natuur krijgt daarmee een stevige impuls en bevers, dassen, otters en lepelaars leven nu in de Gelderse Poort.

De Oude Waal is naast de Oude Rijn een van de twee oude rivierlopen van de Waal die nog te herkennen zijn. Het is nu een meer bij de plaats Herwen.

Aerdt is een oud dijkdorp, want vroeger boog de Rijn bij Lobith af naar het noorden en stroomde dan langs Aerdt. De Nederlands Hervormde Kerk zie je al van ver liggen en steekt parmantig boven de overige bebouwing van het dorp uit.

De Bijland is met een oppervlakte van ruim 300 hectare één van de grootste waterrecreatiegebieden van de provincie Gelderland. De waterplas staat in open verbinding met het Bijlandsch Kanaal (Rijn). De Bijland is niet alleen van betekenis voor de recreatie, de waterplas is eveneens belangrijkvoor de overwintering van watervogels.

Rijkswaterstaat heeft in 2014 bij Pannerden een nieuw regelwerk gebouwd. Het ligt vlakbij het dorp Pannerden en bij het splitsingspunt van de Waal en het Pannerdens Kanaal. Bij hoogwater verdeelt deze betonnen constructie het water vanuit de Rijn over de beide riviertakken. Dit is belangrijk omdat te veel water in een van de riviertakken tot overstromingen kan leiden. Ingrijpen op deze plek in de waterhuishouding heeft grote invloed op de rest van het rivierengebied. Het is een betonnen constructie van 175 meter breed met staanders van vijf meter hoog. Tussen de betonnen staanders kunnen met een hijskraan betonnen balken worden geplaatst van één bij vijf meter. Hierdoor wordt de hoeveelheid water die bij hoogwater er doorheen kan stromen, geregeld.

Na de ingebruikname in het najaar van 2016 bleek de ketting waarmee de pont van de ene oever naar de andere te trekken is problemen op te leveren. Door het gewicht van 60 meter ijzer was het ding met geen mogelijkheid van zijn plaats te krijgen. De ketting kwam daarnaast steeds vast te zitten in het slib op de bodem. De ketting is vervangen door een lichtgewicht nylon band, die niet de bodem en het slib raakt. Nu kun je hier genieten van dit stukje Oude Waal.