Een heerlijk rustige ochtendwandeling op het ruime landgoed waar de ene laan nog meer verrast dan de andere. Maar ook het statige landhuis met bijgebouwen, de verscholen weilanden en de overal kronkelende Kleine en Grote Beerze maken deze wandeling tot een topper. Niet voor niets wordt dit landgoed vaak het mooiste van Brabant genoemd. Bijna geheel onverhard, prachtige bomen en heel veel stilte en rust. De wandeling is onlangs opgenomen in de nieuwe gids van Gegarandeerd Onregelmatig Wandelen in Peel en Kempen. En voor mij is dit de mooiste wandeling uit de gids, een echte aanrader.

Routemaker en bedenker Rob Wolfs over deze route: ‘We maken een prachtige wandeling over het uitgestrekte en waterrijke particuliere landgoed Baest tussen Oirschot en Middelbeers in Brabant. De Kleine en Groote Beerze kronkelen er lustig op los in tegenstelling tot het kaarsrechte Omleidingskanaal. Het landgoed kent een geschiedenis van zo’n 800 jaar. Het is ontstaan in de 12e eeuw door de abdij van Berne en tegenwoordig eigendom van een stichting van de familie van de Mortel. We starten onze wandeling bij de natuurbegraafplaats en Huis te Baest. Het statige landhuis en de gerestaureerde bijgebouwen vormen een idyllische, van oorsprong middeleeuwse nederzetting, omgeven door een historische tuin. We moeten ons tevreden stellen met een blik over de heg. We lopen door afwisselend bos met graslanden, lange eiken- en beukenlanen in een stiltegebied. De slingerpaden langs de Kleine en Groote Beerze met oude en nieuwe, herstelde meanders over diverse bruggetjes zijn een waar wandelgenot. In 1928 werd het Wilhelminakanaal aangelegd, waardoor het landgoed in tweeën werd gedeeld. Maar ook aan de noordkant, waar het landgoed beheerd wordt door Brabants Landschap, worden we verrast door de kronkelende beek. Na oversteek van de Beerze over een fraaie hangbrug lopen we over lange eikenlanen naar de Kapel van de Heilige Eik. De kapel met statieweg geven een bijzonder karakter aan dit deel van het landgoed. We keren langs het Omleidingskanaal, ooit gegraven om het overtollige water af te voeren, terug naar het zuidelijke deel voor een laatste slinger over het landgoed.’

Landgoed Baest is gelegen tussen Spoordonk en Middelbeers in de gemeente Oirschot. Het is particulier bezit en bestaat uit afwisselend naald- en loofbos met in het centrum een complex van akker- en weidegronden. Hier bevinden zich ook de gebouwen van het landgoed. Baest wordt voor het eerst genoemd in een akte uit 1225. Het goed was destijds in handen van de Abdij van Berne, die het waarschijnlijk deed ontginnen in de tweede helft van de 12e eeuw. Het Huis te Baest, brandde in de eerste helft van de 16e eeuw af, maar werd op de middeleeuwse fundamenten opnieuw opgebouwd in 1549. In de 18e eeuw is het in classicistische stijl vernieuwd. Bij het landhuis bevindt zich een fraaie tuin. Op het landgoed staan veel monumentale bomen, waaronder een zomereik van 500 jaar oud, en een vijftal eiken voor het huis te Baest aangeplant in 1790. Buiten de kern ligt een landschap wat doorsneden wordt door eeuwenoude lanen. Landgoed de Baest is in 1997 uitgeroepen tot het mooiste en meest monumentale van de Brabantse landgoederen en om die reden toen is onderscheiden met de Brabantse Monumentenprijs.

De eerste plannen voor een kanaal dat Tilburg en Eindhoven met de Maas verbindt, dateren uit 1794, maar het duurde tot 1910 tot werd begonnen met het graven. De Tilburgse textielindustrie, inmiddels gemechaniseerd met behulp van stoom, zocht mogelijkheden voor kolenaanvoer en afvoer van de producten. De toenmalige wegen leenden zich slecht voor aan- en afvoer van respectievelijk kolen en textiel, en de Tilburgse industriële lobby ging onverkort door. Begin 20e eeuw werden de plannen uiteindelijk concreet en op 16 september 1916 meerde het eerste schip in Tilburg aan; het duurde echter tot 1923 voordat het kanaal voltooid werd. Het kanaal heeft zijn nut bewezen vanwege de groei van het binnenvaartverkeer.

Ter wille van de waterafvoer is het omleidingskanaal gegraven. Het is de bedoeling dat bij zware regenval meer water naar het Omleidingskanaal wordt geleid. Daar houden de stuwen in het kanaal het regenwater tegen zodat het in de ondergrond kan wegzakken. Om dat beter en langer te kunnen doen, zij twee extra stuwen geplaatst.

De naam Beerze werd al in 1545 gebruikt door keizer Karel V en is vermoedelijk afgeleid van berne (bron) of barne (branden). Barne verwijst naar de aanwezigheid van veen (turf), dat vroeger dienstdeed als brandstof voor de kachel. Het veen werd gevormd in de laaggelegen gebieden rond de beek. De Groote Beerze stroomt langs het landhuis de Baest om een paar honderd meter ten noorden daarvan samen te komen met de Kleine Beerze, waarna de stroom zich als Beerze voortzet. Dat de twee beken zo mooi door landgoed Baest meanderen, is vooral te danken aan de in 2018 overleden heer Jan-Hein van de Mortel, vorige eigenaar van het landgoed. Hij heeft het kanaliseren van de beken weten tegen te houden. Rond 1970 werd er een omleidingskanaal aangelegd waardoor de Beerze mochten blijven kronkelen in de bossen.

De Kapel van de Heilige Eik is een bedevaartsoord ten westen van Oirschot in het dal van de Beerze, ten noorden van landgoed Baest. De legende is omstreeks 1610 opgetekend door Petrus Vladeraccus, een toenmalig katholiek geloofsijveraar. De legende luidt dat een paar herders ‘twee eeuwen voordien’ een Mariabeeldje op de oever van de Beerze vonden en dit in een eik plaatsten, waarna ze in aanbidding neervielen. Bewoners van Middelbeers namen het beeld mee en plaatsten het in hun kerk, maar de volgende ochtend was het beeld weer op de oorspronkelijke plaats aanwezig. De inwoners van Oirschot kwamen nu om het beeld te vereren, en er waren bij de eerste bezoekers al diverse mensen die op wonderbaarlijke wijze van hun koortsen genazen.

De vondst van het beeldje werd op 24 juni 1406 gedateerd, wat de feestdag is van Johannes de Doper. Het beeldje zou in de Mariakerk zijn geplaatst, en in 1463 werd daar de Onze-Lieve-Vrouwebroederschap opgericht. Jaarlijks werd nu een bedevaart georganiseerd waaraan ook een priester en een acoliet deelnamen die in een boerenkar erheen werden gereden. Deze namen het miraculeuze beeldje met zich mee naar de Heilige Eik. Er volgde dan een Mis die door velen werd bijgewoond. Na enige tijd heeft men ter plaatse een houten kapelletje neergezet, dat echter in de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog werd verwoest. Het beeld werd echter in veiligheid gebracht, eerst in de Sint-Petruskerk te Oirschot en later in ‘s-Hertogenbosch. Toch bleven de mensen deze plaats bezoeken. Er werd een bakstenen gebouwtje opgetrokken dat echter te klein was voor een altaar en ook de grote toeloop niet aankon. In 1854 werd de huidige kapel gebouwd op de fundamenten van de oude.