Trage Tocht Kanne – Wandelen over de flanken van de Sint Pietersberg

De wandeling is in één woord prachtig. Op de rand van Nederland, langs het prachtige en ooit sterkste fort van Europa, geschutkoepels die als UFO’s uit het landschap steken, de uitzichten over het Maasdal, de grotten in de mergel, waterstaatkundige hoogstandjes bij de sluizen van Maas en Canal van Lanaye, het prachtige kasteel Neercanne, de riviertje de Jeker, de flanken van de Sint Pietersberg steilranden en de typisch Belgische woningbouw in Lanaye. Het is een aaneenschakeling van hoogtepunten en een mooie afsluiter van een week wandelen in Zuid-Limburg.

Routemaker en bedenker van deze wandeling Rutger Burgers: ‘Het aandeel Nederland in deze wandeling ten zuiden van Maastricht is bescheiden, want we beginnen en eindigen deze verrassende tocht in het Belgische Kanne. Vanuit het dorp lopen we over de markante brug het Albertkanaal over en sta je met verbazing te kijken hoe de krijtheuvels tot op de kanaalbodem zijn doorgraven. Aan de overzijde verruilen we Limburg voor het Franstalige Luik. Wat volgt is een stukje militaire geschiedenis. Je betreedt het terrein van reusachtige Fort Eben-Emael, dat door de Belgen vlak voor de Tweede Wereldoorlog werd gebouwd. Je doorkruist het enorme terrein en even later sta je met verwondering aan de rand van de hoge mergelwand te kijken naar de Maas, het kanaal en het sluizencomplex van Ternaaien. Een mooi pad langs krijtrotsen en groeven brengt ons naar de brug over het kanaal. Even later lopen we door het charmante dorp Lanaye en langs de oevers van de Maas. Aan de andere kant van de gemoderniseerde sluizen klimmen we weer het mergelmassief op. Via de flanken van de Sint Pietersberg en door het dal van de Jeker komen we uit bij het chique Chateau Neercanne en dalen we af naar ons eindpunt net over de grens.’

Kanne ligt aan het riviertje de Jeker in het dal tussen het Plateau van Caestert, de Sint-Pietersberg, en de Muizenberg. Het dorp wordt sinds de jaren 1930 in tweeën gedeeld door het Albertkanaal. Het gedeelte aan de noordoostelijke kant van het kanaal heet Neerkanne; het zuidwestelijke deel heet Opkanne. De taalgrens en de grens tussen de twee landsdelen loopt hier dwars door de plaats. De naam Kanne verscheen voor het eerst in 965 in schriftelijke documenten, en wel als Cannes. Wellicht heeft de naam betrekking op zoiets als bakaarde.

Het Albertkanaal verbindt Luik met Antwerpen via steden zoals Genk, Hasselt, Geel en Herentals, en de Maas met de Schelde. In 1920 besloot de Belgische regering verschillende kanaalprojecten te realiseren waaronder het Albertkanaal. Het kanaal werd met de hand gegraven tussen 1930 en 1939. Tijdens de viering van het 100-jarige bestaan van België gaf koning Albert I op 31 mei 1930 symbolisch de eerste spadesteek voor het kanaal dat zijn naam zou dragen.

Fort Eben-Emael is een voormalig Belgisch militair verdedigingswerk dat deel uitmaakte van de buitenste oostelijk gelegen fortengordel rond Luik. Dit uniek gelegen en uitstekend bewapend sperfort, met 17 ondergronds met elkaar verbonden bunkers beschouwde men destijds als onneembaar. De praktijk toonde dat de hoge Belgische verwachtingen van het fort onterecht waren en op 10 mei 1940 slaagden 86 goed geoefende Duitse het fort uit te schakelen. Het fort is uitgegraven ineen mergheuvel en heeft een grondplan van 750 meter en een hoogte van 950 meter. Het heeft een uitgebreid gangenstelsel van5 kilometer lengte. De bewapening van het fort met een vuurkracht van 2 ton munitie per minuut was voor die tijd superieur te noemen en was te vergelijken met een slagschip.

Ternaaien, of Lanaye, is gelegen op een langgerekt schiereiland dat wordt omgeven door de Maas en het Albertkanaal. De breedte van deze strook land bedraagt slechts enkele honderden meters. De plaats heeft zwaar geleden in de 2e W.O. waaronder de Sint Remigiuskerk. Vlakbij bevinent zich in de Sint Pietersberg verschillende ondergrondse kalksteengroeves en de Verloren Vallei, een oude dagbouwgroeve.

Ter hoogte van Klein-Ternaaien bevinden zich vier sluizen die een hoogteverschil van 15 meter overbruggen zodat ook grotere schepen van de Maas naar het Albertkanaal en omgekeerd kunnen varen. Het Kanaal van Ternaaien vormt de verbinding tussen beide waterwegen. Voor de bouw van het sluizencomplex was het niet eenvoudig om van de Maas op het Albertkanaal te komen en sprak men van de Stop van Ternaaien. Bij de sluizen is het Albertkanaal dwars door de Sint-Pietersberg heen aangelegd met de Doorsteek van Caestert. De grootste van de vier sluizen, die gebouwd is in 2015, geeft doorgang aan schepen van 9000 ton, heeft de afmetingen van 225 meter in lengte, 25 meter in breedte en een diepgang van 13,68 meter.

De Duivelsgrot of Wijngaardgroeve is een klein gangenstelsel in de Sint-Pietersberg en bevindt aan de zijde van het dal van de Jeker. De groeve werd ontgonnen voor de winning van kalksteenblokken. De helling waarin de groeve ligt wordt de Poppelsberg genoemd en hier komt het geel zonneroosje voor.

Het dal van de Jeker is in duizenden jaren door de beek uitgesleten. De Jeker was vóór 1930 een van de visrijkste rivieren van Nederland. Door lozingen van de suikerbietenindustrie en door rioollozingen, kwam hier een einde aan. Door de aanleg van het Albertkanaal en de bemaling door de ENCI is het Jekerdal ernstig verdroogd. Nu wordt door natuurherstel de waterkwaliteit verbeterd en de droogte tegengegaan, de bever komt er zelfs weer voor.

Het was gedurende de Koude Oorlog een geheim hoofdkwartier en verbindingscentrum van de NAVO en een doolhof van gangen. De zwaarbeveiligde bunker met het ondergrondse hoofdkwartier was gevestigd in een voormalige mergelgroeve in de Cannerberg vlakbij het kasteel Neercanne. In 1955 werd door de NAVO een interim-oorlogshoofdkwartier in de groeve gevestigd: ‘a temporary site to be used only in war’. Vanaf 17 februari 1956 kreeg het hoofdkwartier de status ‘ultrageheim’ omdat het vanaf dat moment bij Koninklijk Besluit geplaatst werd onder de Wet op de Staatgeheimen. Uiteindelijk verlieten de militairen de bunker in 1993 en werd gesloten.

Het 17e-eeuws barokkasteel in het Jekerdal is gebouwd op de oorspronkelijke locatie van Romeinse verdedigingswerken. Alle gebouwen, inclusief de wellicht nog tot het vorige kasteel behorende terrasmuren, zijn grotendeels uit mergelsteen opgetrokken. De terrassentuin is vanaf 1990 geleidelijk in oude glorie hersteld. Zowel het terras op kasteelniveau als dat op straatniveau zijn in moderne Franse stijl ingericht met buxus- en taxushagen, grasperken, kiezelpaden, tuinvazen en zitbanken. Château Neercanne heeft een eigen wijngaard, waar rode wijn wordt geproduceerd. De mergelgangen achter het kasteel doen dienst als wijnkelder en wijnproeverij.