Grenswandeling Mariahof – Grenzeloos wandelen door natuurgebied De Luysen

Wandelen houdt niet op bij een landsgrens. Wandelpaden werden vroeger gebruikt om tabak, boter en eieren te smokkelen en zandwegen waren oude verbindingswegen tussen grotere plaatsen. Het is vaak een niemandsland met kronkelende grenzen die zijn ontstaan door historische, staatkundige of landschappelijke motieven. Maar des te interessanter zijn deze grensgebieden, zeker om een mooie wandeling te maken. Ik ontwierp vijftien mooie wandelingen, met een groot percentage onverhard en door landschappelijk mooie en gevarieerde gebieden op de grens van Noord-Brabant en België. Van Kessenich bij de Limburgse grens tot aan Huybergen aan de grens met Zeeland. Vandaag de eerste in de serie van vijftien: grenswandeling Mariahof in het grensoverschrijdend natuurgebied Kempen Broek. Grenzeloos wandelen!

Uit een serie van vijftien grenswandelingen op de grens van Noord-Brabant en België maak ik vandaag een eerste wandeling ten zuidwesten van het Nederlandse Stramproy en ten westen van het Belgische Molenbeersel. De wandeling start bij de Mariahoeve, een voormalige boerderij en nu ingericht als natuureducatief centrum. Middenin in een gebied dat een vakantieoord voor hengelaars was, loop je in het grensoverschrijdend natuurgebied Kempenbroek. Ik loop om de plassen Grote Luysvijver en Grote Mariahofvijver waar nu de natuur haar gang weer mag gaan. Bij een aantal vogelhutten kun je de rijkdom aan vogels spotten. Het is het nat overloopgebied gevoed door de Abeek, even verder loop je dan ook langs deze mooie beek. De beek heeft nu vlakke oevers en ik spot een heuse beverburcht aan de overkant van de beek. Het is tevens de grens met Nederland met verderop de Broekmolen, een watermolen die weer in oude stijl gerestaureerd is. Even wordt het gebied opener en door boerenland en soms op rand van de bosrand loop ik op de Grensweg naar een klein bosgebied met de bijzondere naam Fluppe Böske. Het open gebied maakt hierna via kleine landbouwperceel die vaak nat zijn, plaats voor dichtere bossen, het Bosreservaat Grootbroek. Lange natte lanen met de Lossing die erdoor heen stroomt en overal beversporen. Knaagresten en werkelijk honderden glijgoten waar de bever het water in glijdt. Het geeft hier op de grens aan Belgische kant een mysterieus beeld met dode berken, overdadige mosgroei en natte sloten. Langzaam loop je op de rand van het bos terug naar de Mariahoeve en rond je deze prachtige grenswandeling af.

Het Mariahof was van oorsprong een boerderij, gebouwd tussen 1800 en 1814. Later werd het een vakantieoord voor hengelaars. In 2005 werd de boerderij door de Belgische staat overgenomen. Er is nu een natuurcentrum in gevestigd en ligt centraal in het grensoverschrijdend natuurcomplex Kempenbroek. Er is een klein natuureducatief centrum, een vergaderruimte voor natuurverenigingen en het gebouw is het startpunt voor wandelingen in het gebied.

De Luysen is een natuurgebied in de Belgische gemeente Bocholt, dat bestaat uit een complex van visvijvers van 40 ha, en aansluitend een moerassig bosgebied. De vijvers worden gevoed door de Abeek. Het gebied is eigendom van Natuurpunt. De naam van het gebied is afkomstig van het luys-kruyd, en dit betrof dan riet, rietgras of lisdodde. De visvijvers van De Luysen en het nabijgelegen Mariahof, deels ook gebruikt als zwemvijver, werden in 1996 aangekocht door Natuurpunt en heringericht. Sindsdien vormen ze, samen met het omringende moerasgebied, een belangrijk rustpunt voor watervogels. Er werden ook twee vogelkijkhutten ingericht.

Oorspronkelijk was het een doorstroommoeras, een laagte waarin de Abeek uitkwam en die ongeveer 1 km breed was. Vanaf 1865 werd geprobeerd dit broekgebied droog te maken door de Abeek zuidwaarts te verleggen en ontwateringskanalen, Lossing en later de Neerbroeklossing, door het gebied te graven. De werken werden uitgevoerd door de Banque générale pour favoriser l’Agriculture et les Travaux Publics, maar deze bank ging failliet. In 1877 werd de watering Het Grootbroek opgericht, waarin de gronden werden ondergebracht. Omdat de Lossing geen afdoende afwatering teweegbracht werd, parallel eraan en noordelijk daarvan, een tweede ontwateringskanaal, de Neerbroeklossing, gegraven. Er werd loofhout aangeplant en er werden vier hoeven gebouwd. Na 1956 werd op grote schaal ontgonnen en vanaf 1971 werd sterk ontwaterd, waarbij 70% van dit gebied werd omgezet in maisakkers en dergelijke. In het kerngebied werden, vanaf 1955, de meeste hoeven verlaten en ook de hooilanden werden niet meer gebruikt. Enkel het Mariahof bleef bestaan.

Het bestaat uit elzenbroekbos en wilgenstruwelen. Daarnaast zijn er ook open moerassen, natte graslanden, eikenbossen en enkele heiderestanten. Elzenbroekbossen en wilgenstruwelen zijn zeldzaam in Vlaanderen.

De Abeek, vroeger ook Molenbeek genoemd, is een zijrivier van de Maas en ontspringt op het Kempens Plateau op een hoogte van ongeveer 80 m. De bron ligt in Wijshagen op de Donderslagse Heide, onderdeel van een groot militair schietterrein. Op de Abeek staan en stonden een aantal watermolens waaronder de Broekmolen. Oorspronkelijk vloeide de Abeek noordoostelijk door Nederlands-Limburg naar de Maas in Neer. In 1870 werd een kunstmatige waterloop gegraven, destijds Lossing genaamd, van het Stamprooierbroek via Kinrooi naar de Maas in Ophoven om de moerasgebieden in het grensgebied met Nederland, tussen Bocholt en Molenbeersel te ontwateren.

De Broekmolen is een watermolen op de Abeek, gelegen aan de Grensweg in de buurtschap Heyeroth bij Stramproy. De molen is een onderslagmolen die wordt gevoed door de Abeek en behoort tot een landgoed waarop ook een grote boerderij is gelegen. De molen is in verval geraakt maar in 2015 is er door een klein groepje vrijwilligers begonnen om de molen weer in oude staat te herstellen. Inmiddels is het dak weer water- en winddicht en zijn van diverse aandrijf-rondsels de staven vervangen. Ook is het rechter maalkoppel gevlakt, gebild en voorzien van een nieuwe steenbus. Door deze werkzaamheden is het rechter maalkoppel weer draai- en maalvaardig.

De Lossing, vroeger ook Émissaire, of het Afleidingskanaal van de Abeek is een uitwateringskanaal. Aan de landsgrens ging de Vlakte van Bocholt oorspronkelijk over in een uitgestrekt moeras. In 1865 werden de gemeenten verplicht om hun gemeenschappelijke woeste grond te ontginnen en geschikt te maken voor landbouw of bosbouw. Gezien de gemeentebesturen wegens onvoldoende financiële middelen geen initiatief namen om de moerassen droog te leggen werd het gebied verkocht aan de Banque générale pour favoriser l’Agriculture et les Travaux Publics, die het zou droogleggen. De Lossing werd gegraven in 1865 en moest drie laagtes afwateren: die van de Tungelroyse Beek, Abeek en Itterbeek. De nieuwe watergang lag beneden deze rivieren en zorgde in deze gebieden dus voor een grotere afvoer.

Het Grootbroek is een natuurgebied ten westen van Molenbeerse en in eigendom van het Agentschap voor Natuur en Bos. Van oorsprong is dit gebied een doorstroommoeras van de Abeek. Omstreeks 1870 werd de Lossing gegraven die ook dit gebied moest ontwateren. Er werd bos aangeplant, en sinds 1998 wordt het gebied beheerd als bosreservaat. Hierbij wordt de ontwikkeling van het bos de vrije loop gelaten. Het westelijk deel van het reservaat omvat vooral elzenbroekbos, en het oostelijk deel is eiken-elzenbos. Ook zijn er heiderestanten en moerasgebieden.

In De Luysen hebben bevers zich al langere tijd gevestigd, er is zelfs een tweede burcht aangetroffen. Ook in de Vallei van de Abeek lijkt de bever intussen een mooi thuis gevonden te hebben. De bevers komen van de Maasplassengebied bij Thorn en Stevensweert waar drie families met in totaal elf dieren waren uitgezet. Minimaal vier dieren uit deze groep verlieten het uitzetgebied en vestigden zich in het Mariahof. Naar schatting leven er ongeveer 25 tot 30 dieren in het Kempen-Broek.