Trage Tocht Haaksbergen – Wandelen langs de Buurserbeek

Het is zo’n wandeling die typisch is voor Twente. Je wandelt in een rustig gebied vol met afwisseling. Hier domineert de landbouw nog niet en zie je nog overblijfselen van kleine keuterboertjes en alleen hier en daar een grotere extensiever bedrijf. Gevolg is dat het gebied zijn oude vormen en waardes heeft behouden met mooie lange onverharde zandwegen, rustige verharde weggetjes waar je niemand op ziet en daartussen natte natuurgebieden zoals het Haaksbergerveen het landgoed Lankheet. In de maand van het Onverharde Pad is de wandeling vandaag een voorbeeld hoe het zou moeten. Bijna op het eind van de wandeling is de Oostendorper Watermolen een prachtige tussenstop. De molen met drie schepraderen geeft aan hoe machtig de molenaar was, de tarwe die werd gemalen zorgde voor brood en bier, toen en nu nog van levensbelang.

Bedenker en routemaker Rob Wolfs over deze wandeling: ‘We maken een mooie wandeling in Twente aan de zuidkant van Haaksbergen. Vanaf de Lankheterbrug lopen we over het graspad langs de Buurserbeek. We kunnen het ons nauwelijks meer voorstellen, maar tot halverwege de 19e eeuw transporteerden hier schepen, die ‘potten’ werden genoemd, diverse handelswaar. De beek was de levensader voor het ontstaan van Haaksbergen. Pas vanaf de tweede helft van de 20e eeuw werden de oevers van de Buurserbeek populair recreatiegebied. We komen al snel in landgoed Het Lankheet, een groot bosrijk gebied afgewisseld met heide, vennen, hoogveen, historische boerderijen, hooilanden en oude essen. Het landgoed heeft een geschiedenis die 800 jaar teruggaat. Opvallend zijn de vele natte delen in het bos en het licht heuvelachtige karakter van sommige stukken. Over de lange Veenrietweg en de Hanebulterweg vervolgen we onze tocht door het halfopen Twentse boerenland met de mooie naam Hollenbergerveld. We keren terug naar de Buurserbeek. Op het laatste deel wandelen we opnieuw langs de beek die geflankeerd wordt door hoogopgaand geboomte. De beek is niet kaarsrecht, maar heeft verschillende flauwe bochten, zodat het perspectief aangenaam wisselt. De prachtige Oostendorper Watermolen is het toefje op de pudding.’

De Schipbeek is een zijrivier van de IJssel die ontspringt in Duitsland en stroomt door het zuiden van Twente en het noorden van de Achterhoek. Het riviertje werd vanaf de late middeleeuwen gekanaliseerd. Het gehele traject van de Schipbeek is nu aangewezen als ecologische verbindingszone. Vanaf de grens staat de beek bekend als Buurserbeek. De beek loopt ten zuiden van Haaksbergen en passeert bij Rietmolen de grens tussen de provincies Overijssel en Gelderland. Bij Haaksbergen passeert de beek de Oostendorper watermolen, ook wel Grevemölle genoemd. Dit is de oudste dubbele watermolen van Nederland, de inbedrijfstelling was in 1548. De Buurserbeek-Schipbeek bestaat voor een groot deel uit vergraven en aan elkaar gekoppelde beeklopen. Tot 1404 stroomde de Buurserbeek door Haaksbergen, daarna werd ze op initiatief van de stad Deventer ten behoeve van het transport over water verlegd naar het zuiden. In de 19e eeuw werd de Schipbeek veel gebruikt voor het vervoer van textiel vanuit Twente naar blekerijen in Haarlem. Dit gebeurde door het gebruik van zo’n 20-30 zompen op de route, een oud scheepstype dat vooral werd gebruikt ten oosten van de IJssel.

De Buurserbeek is recentelijk opnieuw ingericht en is het natuurlijke karakter van de beek hersteld. De ooit gekanaliseerde beek meandert nu weer door het landschap. De steile onnatuurlijke oevers zijn vriendelijk gemaakt voor plant en dier en veel stuwen zijn vervangen door cascades van stenen. Vanwege de herinrichting van de beek en het herstel van de vloeiweiden, is het kunstwerk Vloeiland gemaakt. Meerder vloeiweidensystemen worden hier uitgebeeld die door de eeuwen heen door boeren en beheerders op de zandgronden van Nederland zijn bedacht en bediend Het educatieve kunstwerk wordt ook gebruikt in lesprogramma’s van het basisonderwijs in Haaksbergen.

Het Lankheet is een landgoed ten zuiden van Haaksbergen. Het familiegoed is ca. 500 hectare groot en kent een afwisseling van bos, landbouw, heide en vennen en rietfilters. De Buurserbeek loopt door het gebied. In de omgeving van het landgoed bevindt zich de Oostendorper watermolen waar vroeger olie, meel en papier werd gemaakt. De grondstoffen hiervoor werden over de beek aangevoerd. Op het landgoed bevonden zich vroeger vloeiweiden. Na 1999 is geprobeerd het vloeiweidensysteem te herstellen. Het landgoed is daartoe gedeeltelijk omgevormd tot waterpark. Er wordt wetenschappelijk onderzoek verricht op het gebied van waterbeheer door onder meer het Waterschap Rijn en IJssel en Universiteit Wageningen. Door de waterzuivering en herstel van de beekjes en vloeivelden hoopt men de oude beekbegeleidende natuur terug te laten keren. Het gezuiverde water wordt ook gebruikt om door wateronttrekking verdroogde broekbossen te herstellen en stroomt uiteindelijk terug naar de Buurserbeek.

Het Haaksbergerveen is een deelgebied in het Buurserzand & Haaksbergerveen. Het is een hoogveenachtig natuurgebied van circa 500 hectare in het grensgebied van de Nederlandse provincie Overijssel en Duitsland. Het maakt deel uit van de restanten van een uitgestrekt hoogveengebied in de grensstreek tussen Duitsland en Nederland. In het kader van de Ecologische hoofdstructuur tracht men deze natuurgebieden beter op elkaar te laten aansluiten. Het Staatsbosbeheer streeft naar herstel van het hoogveen. Er zijn goed functionerende dammen en dijkjes aangelegd om hoge en stabiele waterpeilen te bereiken en het weglekken van water uit het gebied te voorkomen. In grote delen is al een begin van herstel te zien, doordat oude veenpakketten in een soort drijftillen zijn veranderd.

De Oostendorper watermolen is een dubbele, door water aangedreven molen met 3 onderslagraderen aan de Buurserbeek ten zuiden van Haaksbergen. De funderingen bestaan uit Bentheimer zandsteen. De watermolen werd in opdracht van Karel V gebouwd en kwam in 1548 gereed. De molen is in de eeuwen daarna vaak gerestaureerd. Als afsluiting van de restauratie in 1988, werd de molen officieel in gebruik gesteld door de toenmalige minister Winsemius. De molen werd gebruikt voor olie en koren. Tussen de beide molengebouwtjes bevindt zich een aalkorf, een soort houten gang met lattenbodem. Kleine aaltjes konden door de openingen in de bodem ontsnappen en grote palingen niet.