Trage Tocht Frederiksoord – Wandelen in eerste Kolonie van Weldadigheid

De wandeling is een mix van halfopen landschappen, uitgestrekte ontginningen en koloniale architectuur en daarbij het verhaal van de Kolonie van Weldadigheid. Men wilde de armen uit de stad een nieuw bestaan geven door als landsarbeiders aan de slag te gaan op het platteland. Het was een tijd waarin de economische en sociale omstandigheden uitermate slecht waren. En dit verhaal van armoedebestrijding begon in 1918 in Frederiksoord. Wat nu rest is een prachtig landgoed met herinneringen aan deze tijd. Je wandelt over het landgoed, eerst in het Sterrenbos, later door uitgestrekte weilanden, akkers en bossen. Je doet Wilhelminaoord aan en loopt over verrassende paadjes langs het Nijensleekerveld en heerlijkheid de Eese. En onderweg zie je overblijfselen van de kolonie in de vorm van huisjes, een postkantoor, een school en een tuin. Een bezoek na afloop in Museum de Proefkolonie is echt de moeite waard, bovendien kun je hier nagenieten van de wandeling met een bokbier of koffie.

Bedenker en routemaker Rob Wolfs over de wandeling: ‘We maken een mooie wandeling vanuit Koloniedorp Frederiksoord over de landgoederen Frederiksoord-Wilhelminaoord en Heerlijkheid De Eese. De route begint in het Sterrebos en loopt verder over een smal paadje en over brede eikenlanen tussen de velden. Op de rand van bos en boerenland. Onderweg passeren we bijzondere gebouwen die herinneren aan de tijd van de Koloniën. We komen langs een bamboekwekerij en vervolgen onze tocht langs water en een groot vergrast heideveld. In de omgeving van het Nijensleekerveld hebben we uitgestrekte vergezichten over het lege Drentse land. De akkers zijn hier omzoomd door heggetjes en eikenbomen. We passeren de rand van Wilhelminaoord langs de Vaartweg en via het Sterrebos keren we terug naar Frederiksoord. We combineren deze wandeling met een bezoek aan museum De Koloniehof. Hier wordt het fascinerende verhaal van de Maatschappij van Weldadigheid verteld, opgericht om de stedelijke paupers in de 19e eeuw zicht op een beter bestaan te bieden in de speciaal opgerichte landbouwkoloniën.’

De Kolonie van Weldadigheid had ten doel een einde te maken aan de armoede. De Maatschappij van Weldadigheid koopt vanaf 1818 grote, onontgonnen stukken land op. Daar worden in zeven jaar tijd zeven Koloniën van Weldadigheid opgericht: vijf in de Noordelijke Nederlanden en  twee in de Zuidelijke Nederlanden, wat nu de Belgische Kempen zijn. Er worden uit het hele land  mensen en families in armoede naar deze gebieden gestuurd. Om aan landbouw te doen, school te lopen en discipline aan te leren. Landlopers, bedelaars en ook weeskinderen worden gedwongen opgenomen. Men geloofde dat de armoede, een groot maatschappelijk probleem die tijd, aan te pakken maar ook geloofde men in de maakbaarheid van de mens en het landschap. Enkele uit deze organisatie voortgekomen Koloniën van Weldadigheid zijn in 2021 opgenomen in de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Voor de kolonisten betekende plaatsing in de zogenaamde vrije kolonies een geweldige ingreep in hun leven. Velen werden vanuit de grote stad ‘overgeplant’ in een voor hen vreemde omgeving als het Drentse platteland. Sommigen wisten zich goed te redden, maar anderen keerden weer graag terug naar de plaats van herkomst.

Oprichter Johannes van den Bosch ging voortvarend aan de slag. Op 25 augustus 1818 – één week na de aankoop van het landgoed Westerbeeksloot door de Maatschappij – legde hij de eerste steen voor de eerste kolonistenwoning in Frederiksoord. Op 29 oktober 1818 arriveerden de eerste gezinnen in de kolonie, die vooralsnog als ‘proefkolonie’ zal fungeren. In het totaal zijn 52 gezinnen uit alle delen van het land ‘uitverkoren’ om mee te doen aan het experiment van Johannes van den Bosch. Na vierenhalf jaar woonden er nog 42 gezinnen onder de hoede van de Maatschappij van Weldadigheid. Een groot deel van hen is er tot hun dood blijven wonen.

De dokterswoning werd in 1915 in Art Nouveaustijl gebouwd en is karakteristiek voor het voorzieningenniveau van de Maatschappij. In het koetshuis stonden het paard en de koets van de dokter. Al in 1827 werd er voor de bewoners een ziekenfonds opgericht. Elke kolonist, ook de kinderen, droegen één cent per week aan dit fonds af.

Voor zover bekend is in het Sterrebos bij Frederiksoord de enige Natte Kom in Nederland gelegen. Het is een drinkplaats voor het wild.

In de Koloniewinkels konden de kolonisten alles kopen wat ze nodig hadden, behalve sterke drank. Door het invoeren van een eigen munt, kon men alcohol buiten het gebied houden en alcohol was dan ook niet te koop.

De mandenmakerij annex weverij werd in 1900 gebouwd nadat de oude fabriek was afgebrand. Het voorzag in de behoefte om kolonisten die niet in staat waren zwaar landarbeid te verrichten, ander werk aan te bieden en ze voor te bereiden op een succesvolle terugkeer in de maatschappij.

De hoeve is gebouwd in 1913 ter vervanging van een door brand verwoeste boerderij uit 1864. De naam was eerst ‘Hoeve De Dankbaarheid’ totdat bleek dat de anonieme gift voor de bouw afkomstig was van Prinses Marianne. De kleine kavels van de kolonisten werden hier samengevoegd tot een groot landbouwkavel om grootschaligere landbouw mogelijk te maken.

Dit kleine terrein bestaat uit een afwisseling van natte en droge heide en bos. Af en toe wordt er een stukje heide geplagd of gemaaid om voldoende jonge dophei in het terrein te houden en het gebied is in trek als rustplaats voor doortrekkende vogels. Er grazen enkele koeien en een paar heideschapen.

Sterrebossen kwamen in de 18e eeuw in zwang en werden aangelegd als wandelbos bij een belangrijke woning. Het hout was voor masten, gebinten, timmer- en brandhout. Daarnaast had het bos een jachtfunctie, vanuit het centrum, de kom, kon het wild op de acht lanen goed worden bejaagd.

Het museum De Koloniehof is een herinneringsmuseum gewijd aan het werk van de Maatschappij van Weldadigheid, die in de eerste helft van de 19e eeuw in het kader van de armoedebestrijding diverse kolonies in het toenmalige Verenigd Koninkrijk der Nederlanden stichtte. Het museum is in 1993 opgericht ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan van de Maatschappij van Weldadigheid. In het museum wordt de geschiedenis van het ontstaan van de kolonies in Drenthe en Overijssel en het leven van de kolonisten getoond.