Streekpad Noardlike Fryske Wâlden – Drogeham-Buitenpost – Wandelen naar de Twijzelermieden

De wandeling laat een prachtig stukje Friesland zien, en in deze wandeling veel variatie. Hier mogen zandwegen nog zandwegen zijn en mogen onverharde paden nog onverharde paden zijn. Het valt in het gebied waar de ruilverkaveling niet heeft toegeslagen. Mooie zandwegen die kronkelen langs bossages en onverharde paden langs bosranden. Daartussen mooie plaatsjes als Kootstertille, Jistrum en Veenklooster. En het moet gezegd, de Friese kerken met hun kerkhoven zijn echt de mooiste van ons land. Het middenstuk wordt gevormd door de Twijzelermieden en is het absolute hoogtepunt van de wandeling. Mooie vergezichten over het natte gebied en ver om je heen geen huis te bekennen. Na Veenklooster volgen meer verharde wegen maar nooit hinderlijk, mooi landelijk gelegen en met nauwelijks verkeer. Het statige Fogelsanghstate net na Veenklooster in het mooie bosgebied richting Buitenpost. Al met al een gebied in Nederland om te koesteren, zeker op wandel- en onverhard gebied.

Het streekpad doet Kootstertille aan. De naam is afgeleid van Cottum dat weer komt van keuterboeren, ofwel ’koters’. De route gaat verder over het Langpaed, een kerkpad aangelegd in 1833 op grondgebied van de Hervormde Kerk. Het pad had echter geen goede naam, het zou er volgens de verhalen spoken.

De plaatsnaam is samengesteld uit de woorden droog en ham, die ‘zonder water’ respectievelijk ‘aangeslibd land gelegen in een bocht van een waterloop’ als betekenis hebben. Het dorp is gelegen op een zandkop, waardoor het dorp vroeger bij overstromingen droge voeten hield. Het belangrijkste evenement in Drogeham is de ‘Gondelvaart op Wielen’ dat elk jaar in september wordt gehouden en waar duizenden bezoekers op afkomen.

Met de aanleg van het kanaal is begonnen in de jaren dertig van de twintigste eeuw. Het Friese deel daarvan is in 1955 vernoemd naar Prinses Margriet, het Groningse deel heet sinds 1938 Van Starkenborghkanaal. De laatste gedeelten van het Prinses Margrietkanaal zijn pas na de Tweede Wereldoorlog nieuw gegraven.

Het komdorp Kootstertille pas officieel pas sinds 1959. Daarvóór was het een gedeelte van het dorp of beter de streek Koten (of Kooten), het gedeelte dat in het zuiden lag bij een hoge, beweegbare brug over het Kolonelsdiep, een stuk van het Prinses Margrietkanaal. Een tille is een brug en Koten is eeuwenlang een agrarisch wegdorp geweest en gebleven. Kootstertille heeft het moederdorp in de 20ste eeuw helemaal overvleugeld.

De naam Eestrum wordt in verband gebracht met ‘es’ en heem, woonplaats bij de Eest, en verwijst daarmee naar de hoge zandgronden rond het Bergumermeer, die al vroeg werden bewoond. Het eigenlijke esdorp zelf is echter veel jonger en dateert op zijn laatst van begin 13e eeuw. Toen verrees namelijk een dorpskerk (later de hervormde kerk) bij het akkercomplex de Geesten. In de loop der tijd breidde de bebouwing zich uit met lintbebouwing langs de wegen, waardoor Eestrum steeds meer het karakter van een wegdorp kreeg. De Nederlands-hervormde kerk dateert uit de 13e eeuw. Het is een gebouwtje in romaanse stijl met gotische vensters en romanogotische meloengewelven. Opvallend zijn de hagioscopen in de oostelijke travee van het schip. Deze kleine vensters worden ook wel leprozenruitjes genoemd.

De plaats werd in 13e eeuw vermeld als Twislum. In 1395 werd het vermeld als Opwysel, in 1441 als in Up-twyzel, in 1718 als Twysel en 1899 als Twijel en Optwijzel. De  plaatsnaam  Opwysel verwijst naar een tweesprong waarbij het is ontstaan. Optwizel is nog steeds een straatnaam in het dorp. Het dorp bestond lang uit drie kleine kernen die in een lint waren gelegen, deze worden Twijzelerburen, Wedzeburen en Kerkeburen geduid. Op het eind van de 19e eeuw en in de twintigste eeuw groeide drie kernen echt aan elkaar vast.

Vroeger liepen bewoners over een pad naar Twijzel. Vooral in het donker was dit een hachelijke onderneming en alleen bij volle maan werd er in het dorp vergaderd. Dwars door de weilanden, met een bootje over de miedsloot met daarbij onderweg bepaalde vaste herkenningspunten. Een daarvan was een rijtje van negen geknotte bomen die in de volksmond ‘De njoggen alde mantsjes’ hadden gekregen. Die oude bomen staan er nu niet meer, maar blijven doorleven in de naam van dit pad. Een meester, Van der Bij, heeft een tekening op het pad gemaakt en ter nagedachtenis aan hem zijn er weer negen nieuwe knotwilgen aangeplant.

Het gebied werd in de Nieuwe Steentijd al bewoon door hunebedbouwers, er zijn resten van vuurstenen werktuien en potscherven gevonden. Later ontstond door een stijgende zeespiegel een uitgestrekt veenmoeras met broekbos en werd het te nat voor bewoning. Toen tijdens de vroege Middeleeuwen de Lauwerszee steeds verder doorbrak , ontstond hier een afwisseling van een getijdengebied en hoogveenmoeras. Duizend jaar geleden trokken hier de eerste bewoners via de veenriviertjes het gebied in. Ze groeven sloten en greppels voor ontwatering. Steeds verder gebied in ontstonden zo lange kavels landbouwgrond. En die structuur is er nog steeds en op de hogere zandruggen ontstonden dorpen als Twijzel. Het is nu een walhalla voor weidevogels en voor wandelaars.

Het dorp is een typisch brinkdorp, met een grote wijde brink, waaromheen de vier belangrijkste bezienswaardigheden en het beschermde dorpsgezicht waaronder Agrarisch museum De Brink te zien zijn. Het dorp heeft nooit een kerk gehad, maar de ontwikkeling hangt wel samen met de stichting van een klooster. Het is ontstaan bij een kruising van wegen van en naar Kollum, Oudwoude, Kollumerzwaag, Buitenpost en Twijzel. Het klooster was alleen bedoeld voor adellijke jonkvrouwen. Het klooster is in 1579 verlaten en het jaar erop in bezit genomen door de Staten van Friesland. In 1644 kwamen de restanten van de gebouwen en de landerijen in het bezit van de familie Van Fogelsangh. Op deze plaats groeide in de loop der jaren de huidige Fogelsanghstate.

De Poel is een mooi voorbeeld van een echte pingo. De grote ronde vijver ontstond in de laatste ijstijd toen de grond hier bevroren was. Het grondwater groeide tot dikke klonten ijs die de aarde omhoog drukten. Toen het klimaat weer warmer werd smolt het ijs, zodat er ronde vijvers ontstonden met een hoge aardwal er omheen.

De Fogelsanghstate is een van oorsprong 17e-eeuwse state en vormt de kern van het gelijknamige landgoed van 180 hectare. Het werd omstreeks 1650 gesticht door Dirck Fogelsangh nabij de voormalige locatie van het premonstratenzer klooster Mons Oliveti, de Olijfberg, dat in 1580 opgeheven werd. In de 18e en 19e eeuw is de state herhaaldelijk verbouwd waardoor de Fogelsanghstate zijn huidige neoclassistische uiterlijk kreeg. Het park van de state werd door Gerrit Vlaskamp in Engelse landschapsstijl aangelegd naar een ontwerp van Lucas Pieters Roodbaard. Zowel de state met haar originele 18e-eeuwse interieur als het bijbehorende koetshuis met koetsen en het park is opengesteld voor bezoekers. Het park werd ooit het meest noordelijke bos van Nederland genoemd en is een idee van tuinarchitect Roodbaard. Onder een van de heuvels bevindt zich een ijskelder, waarin het ijs uit een vijver bewaard bleef om zomers te kunnen gebruiken. Roodbaard ontwierp het klassieke park met kronkelpaden, grillige vijverpartijen, een hertenkamp, een hermitage en een theehuis.

Buitenpost zou als noordelijke satellietnederzetting van Lutkepost zijn ontstaan. In 1388 werd Post genoemd, waarschijnlijk duidend op de twee kernen tezamen, gelegen bij een brug. Deze brug was niet meer dan een vastgelegen brede plank over de sloot; zo’n eenvoudige brug werd een post genoemd. Lutkepost was tot 1945 een zelfstandig dorp. De eerste zelfstandige vermelding van Buitenpost is in 1418 als Uetpost. In 1480 werd het vermeld als Butapost en in 1558 als Butenpost. Het eerste deel van de eerste vermelding, ‘Uet’ duidt op het feit dat het buitenwaarts was gelegen terwijl het latere ‘buta’ verwijst naar het feit dat het ten noorden is gelegen, richting de zee. Langzamerhand vestigden zich er in Buitenpost leden van voorname Friese families, rouwborden in de oude kerk van Buitenpost herinneren daaraan. In de 19e eeuw begon Buitenpost voordeel te trekken uit de ligging tussen Groningen en Leeuwarden en de plaats werd een pleisterplaats voor de postwagens.