Skip to main content
search

Ommetje Halder – Langs landgoederen aan de Dommel

KIJK ROND OP

LANDGOED HAANWIJK

Sint-Michielsgestel, de Dommel en de Essche Stroom

IK WANDEL MET ANNELIES AARTS DEZE WANDELTOCHT DIE IN HET TEKEN STAAT VAN DE DOMMEL EN DE ESSCHE STROOM. VIA LANDGOED ZEGENWERP EN LANDGOED HAANWIJK LOOP JE LANGS DE MEANDERENDE BEEK WAAR OOK DASSEN LEVEN EN WAAR OP KORTE AFSTAND EEN GROTE AFWISSELING IS AAN VERSCHILLENDE SOORTEN LANDSCHAPPEN ZOALS BOS, WEIDENS EN STATIGE LANEN. TENSLOTTE KOM JE NOG LANGS DE WATERKRACHTCENTRALE IN DE DOMMEL MET EEN VIJZELTURBINE, HUIZE ZEGENWERP EN KASTEEL NIEUW-HERLAER EN HET UIT 1649 STAMMENDE HUIS HAANWIJK.

In een ontmoeting met Annelies Aarts maakte ik een wandeling rond Sint-Michielsgestel: het Ommetje Halder. Ik weet iets van wandelen, Annelies weet iets over de huid en huidverzorging. En dat bracht ons samen in een mooie rondwandeling rond het Brabantse plaatsje Sint-Michielsgestel, of Gèssel in het Brabants. Veel gemeenschappelijke dingen besproken, over het leven, over onrecht, over zaken doen, over de gezondheidszorg, over wandelen, over buiten zijn en over het de baas zijn over je eigen agenda. Over maar weinig dingen waren we het oneens, over geluk en pech in het leven. Een bijzonder prettig wandelgezelschap, dezelfde wandeltred en vooral beide de liefde voor wandelen.

Landgoed Zegenwerp

Zegenwerp is een landgoed van 70 ha dat zich bevindt ten zuiden van de kom van de Nederlandse plaats Sint-Michielsgestel en dat toebehoort aan de stichting Het Brabants Landschap. Het landgoed bevindt zich op de westoever van de Dommel. Het is een oud adellijk landgoed, dat in 1809 gekocht is door Baron Willem Arnold Alting Lamoraal van Geusau, die burgemeester was van Sint-Michielsgestel. In 1828 verkocht hij het weer. Huize Zegenwerp is een eenvoudig landhuis uit het eind van de 18e eeuw met een fronton en ramen in Empirestijl. De huidige situatie is omstreeks 1850 ontstaan, toen het landgoed werd getransformeerd naar de Engelse landschapsstijl. Daarbij werden de natuurlijke hoogteverschillen versterkt, die ontstonden omdat het gebied op een dekzandrug gelegen was. In een uitgestoven laagte werd een ronde vijver gegraven. De Dommel is hier in de jaren 50 gekanaliseerd. Om vissen migratiemogelijkheden te geven is in 2006 een 960 meter lange vispassage aangelegd. De passage functioneert voor stroomminnende vissen als kopvoorn en rivierprik, als soorten in stilstaand water als bittervoorn.

Een ommetje Halder met Annelies Aarts langs de visloop

Landgoed Haanwijk

Haanwijk is ongeveer 110 hectare groot en bevat onder meer een landhuis, een bakhuisje, een veerhuis en boerderijen. Diverse gebouwen staan op de Rijksmonumentenlijst. Daarnaast kent Haanwijk parkbossen met eeuwenoude bomen, historische dijkjes en de kenmerken van een beekdallandschap. Het kasteeltje in Haanwijk stamt deels uit 1649, en deels uit de 18e eeuw. Karakteristiek is het oude torentje. Volgens een tekening van J. de Grave (1643-1712) bestond het gebouw uit twee haaks op elkaar staande vleugels. De huidige ingang dateert van 1834. De bij het huis aansluitende boerderij stamt uit de 18e eeuw. Het nabijgelegen bakhuisje is mogelijk eveneens 18e-eeuws en werd in 1960 hersteld. Langs de Dommel staat een oud veerhuis, bekend als ‘t Vaantje.

Een ommetje Halder met Annelies Aarts bij landgoed Haanwijk

Essche Stroom

De Esschestroom, ook Essche Stroom geschreven en Run genoemd (niet te verwarren met de Run bij Veldhoven) is een riviertje van ongeveer 7 km. Zij wordt pal ten oosten van Oisterwijk gevormd uit de Voorste Stroom en de Achterste Stroom, neemt iets verder de Rosep, de Nemer en even voor Esch de Kleine Aa op, stroomt langs Esch en mondt bij Halder uit in de Dommel. De Esschestroom werd vroeger Dieze genoemd. Het riviertje werd in 1965 gekanaliseerd. Veel meanders en kolken die als wateropvang dienstdeden werden toen gedempt. Momenteel zijn en worden weer een aantal meanders aangelegd in de rivier. Het Klockwiel werd gedempt met de vuilnis uit het dorp. Het riviertje stond vroeger bekend als de ‘vuile stroom’ , omdat de fabrieken uit de buurt er hun afval op loosden. Voor de jaren zeventig kleurde het water van de Essche Stroom paars, blauw of groen, vooral door de lozingen van leerlooierijen in Tilburg. Dat kun je je nu bijna niet meer voorstellen, gelukkig is er veel veranderd in 50 jaar.

Een ommetje Halder met Annelies Aarts langs de Essche Stroom

Nieuw Herlaer

Nieuw-Herlaar is een kasteel te Sint-Michielsgestel en werd gebouwd na dat van Oud-Herlaar, waarvan het een leengoed was. Het werd voor het eerst vermeld op 17 november 1381 als Nijeherlaer. Nieuw-Herlaar ligt op de noordoever van de Dommel, honderd meter van de buurtschap Halder, waarmee het verbonden is via een brug over de Dommel. Verder van de rivier en vierhonderd meter ten noorden van het kasteel ligt jachtslot Haanwijk. Het eind-veertiende-eeuwse kasteel lag oorspronkelijk achter de nog bestaande traptoren die in de vijftiende eeuw gebouwd is. Aan de voorkant van de toren lag een plein, omringd door een muur met schietgaten. Hier lag ook een versterkt poortgebouw met ophaalbrug. Het geheel was door grachten omgeven. In 1621 werd Nieuw-Herlaar vermeld als: ‘Nyent-Herlaer, ‘t hoff tot nyent-Herlaer met zijn bijvanghe, gelijck als daer gelegen is allom tusschen de dommele aldaer vloeyende.’

Een ommetje Halder met Annelies Aarts bij landgoed Halder aan de Dommel

De Dommel

De Dommel is deels een beek en wordt verder stroomafwaarts een kleine rivier. De Dommel begint in België ten zuiden van Peer in de moerassen en vennen van de Donderslagse Heide. De Dommel stroomt nog voor een deel in oude kronkels door de zandgronden van de streken Kempen en Meierij en de plaatsen Valkenswaard, Eindhoven, Son en Breugel, Sint-Oedenrode, Liempde Boxtel, Sint-Michielsgestel en ’s-Hertogenbosch.

Een ommetje Halder met Annelies Aarts bij schroef van Archimedes in de Dommel

Leave a Reply

Close Menu
CHOOSE YOUR LANGUAGE