Lopen langs de Linies – Heusden – Wandelen over oude zeedijk

De wandeling is een hernieuwde kennismaking met stukken over het Biesboschpad, het Maaspad, het Pelgrimspad en de Zuiderwaterlinie. En de laatste is een van de thema’s van de wandelgids Lopen langs de Linies. In deze wandelgids staan 13 dagwandelingen rondom uiteenlopende waterlinies die samen een goed beeld geven van de verdediging van Nederland. Bijzonder zijn de Elshoutse Wielen langs de Elshoutse Zeedijk. De dijk beschermde het achterland na de enorme Sint Elizabethsvloed. Ze kronkelt door het landschap hoog boven de omringende weilanden. Zelfs een beverburcht met de typische glijgoten van deze dieren is bij een van de wielen te zien. Over de dijk langs de Bergsche Maas keer je terug naar vesting Heusden die alleen al een wandeling waard is. Oude huizen, mooie molens en kleine steegjes sieren deze vestingstad.

Routemakers Rutger Burgers en Rob Wolfs over deze route: ‘Een wandeling met uiteenlopende gezichten van de Brabantse Zuiderwaterlinie. Van de ene kant zien we een fraai gerestaureerde vestingstad met wallen, standerdmolens, torens en leuke paadjes. Daarnaast kleurt het open landschap langs de Bergsche Maas deze route. We beginnen met een lusje om en in de vesting. Vanaf de wal betreden we twee van de negen bastions. In de vestinggracht zien we de ravelijnen die extra bescherming moesten bieden. Na een koffiestop (tip: buiten de route aan de Botermarkt) wandelen we de via Oud-Heusden het stadje uit. Het moet gezegd: de twee kilometer langs de Vestingstraat en de Polderweg zijn naar om te lopen, even de kiezen op elkaar. De Kooilaan die daarna komt is een verademing: steeds rechtdoor de rust tegemoet. Aan weerszijden zien we natte graslanden. Bedenk dat dit land onder water kon worden gezet! We lopen langs de oude eendenkooi en bereiken na dik twee kilometer de Elshoutse Zeedijk. Deze slingerende, hoog gelegen dijk moest het achterland beschermen tegen overstromingen van de Maas. Dit was niet altijd succesvol: diverse wielen getuigen van dijkdoorbraken. Vlak voor buurtschap Doeveren passeren we een oude sluis met schans. De sluis was binnen de Zuiderwaterlinie van strategische betekenis. Bij oorlogsdreiging liet men het Maaswater via de sluis de omringende polders inlopen. Voorbij Doeveren wandelen we enkele kilometers langs de Bergsche Maas terug richting Heusden. Vanaf de dijk heb je weidse uitzichten alom, onderlangs loop je heerlijk door het gras. We sluiten het tochtje af met een ommetje door de vesting en over de groene wallen. In het centrum vinden we pittoreske straten en smalle steegjes met monumentale panden.’

De stadje Heusden ontwikkelde zich in de buurt van het Kasteel Heusden. De vesting is volgens het Oud-Nederlands vestingstelsel aangelegd, met wallen en bastions van aarde omgeven door brede grachten. De vesting doorstond vele tegenslagen zoals een belegering van de Spanjaarden en in de 2e W.O. bliezen de Duitsers het stadhuis en twee kerktorens op. En meerdere keren werd de stad getroffen door de pest en grote branden. Met een grootscheepse restauratie is vanaf 1968 twintig jaar lang gewerkt aan de oude stijl van de vestingstad. Meerdere stadspoorten, verschillende kerken, het Gouverneurshuis en de Bolwerken, het zijn allemaal pareltjes die het bezoeken waard zijn.

Het pad over de Zeedijk kronkelt door het verder perfect rechtlijnig landschap. Langs de Zeedijk herinneren vele wielen aan dijkdoorbraken. De Elshoutse Wielen, sluisjes en de Zeedijk liggen tussen Heusden, Doeveren, Elshout en Waalwijk. De dijk werd ooit gebouwd vanwege de vloed van 1421; die richtte veel schade aan. In de eeuwen erna beschermde de dijk de mensen tegen het opkomende water van de Maas en Baardwijkse Overlaat. Eind 16e eeuw werd Heusden een frontiervesting van de Republiek der Nederlanden. De Zeedijk werd een onderdeel van de Stelling van Heusden. Hij zorgde dus niet alleen voor droge voeten, maar verdedigde ons ook tegen de vijand.

De Bergsche Maas is een gegraven rivier in Noord-Brabant die de voortzetting van de Maas vormt en stroomafwaarts van naam verandert in de Amer. De Bergsche Maas is ontstaan toen in 1904 de Maas vanaf Well in westelijke richting in gekanaliseerde vorm werd voortgezet. De Bergsche Maas, die het historische Land van Heusden in tweeën deelde, is gedeeltelijk door een nog oudere Maasbedding, van voor 1273, gegraven. Daar waar de loop van de Bergsche Maas afweek van de oorspronkelijke bedding is een drietal waterlopen overgebleven die bekendstaan als Oude Maasje. Dit werd gedaan om ingrijpende veranderingen in de waterafvoer van de omringende polders, die van oudsher afwateren in het Oude Maasje, te voorkomen.

Tot 1923 behoorde Doeveren bij de gemeente Drongelen, Haagoort, Gansoijen en Doeveren, vanaf 1923 bij de toen vergrote gemeente Eethen. Probleem was dat het van de rest van de gemeente gescheiden was door de Bergsche Maas. Vanaf 1973 behoorde Doeveren bij de gemeente Heusden. Sindsdien vormde de Bergsche Maas ook de gemeentegrens.