Grenswandeling Lommel – Grenzeloos wandelen over de Lommelse Sahara

Ik ontwierp vijftien mooie wandelingen, met een groot percentage onverhard en door landschappelijk mooie en gevarieerde gebieden op de grens van Noord-Brabant en België. Van Kessenich bij de Limburgse grens tot aan Huybergen aan de grens met Zeeland. Vandaag de derde in de serie van vijftien: grenswandeling Lommel in het grensoverschrijdend natuurgebied de Lommelse Sahara.

We maken vandaag een grenswandeling vanuit het bij Luijksgestel net over de grens gelegen Lommel, vol afwisseling en nagenoeg geheel onverhard. Lommel staat bekend om de winning van het zilverzand. Toevallig ontdekte men het toen in 1845 het Kempens Kanaal werd gegraven. Men stootte op een laag prachtig wit zand, kwartszand of zilverzand en bekend om de uitzonderlijk fijne korrel. Het is uitermate geschikt om glas van te maken en in Lommel verscheen dan ook al snel een glasfabriek. Er ontstonden plassen en een lokale zinkfabriek zorgde er vervolgens nog eens voor dat al het groen verdween. Dat was toen, nu is de zinkfabriek gesaneerd en is de verzanding gestopt door naaldbomen aan te planten. De Lommelse Sahara met stuifzandgebieden en plassen die overbleven wordt tot de allermooiste plekjes van Vlaanderen gerekend. In de aanloop lopen we eerst door bossen aan de flanken van Lommel. We volgen een kronkelend pad dat parallel loopt aan de beek Klagloop. Ineens doemt het Kanaal van Bocholt naar Herentals voor ons op, een natuurlijke barrière die ook tijdens Operatie Market Garden voor oponthoud zorgde. De kazematten herinneren aan de hevige strijd die hier woedde. Noordelijk van het kanaal ligt de Bleekerheide en via een speciaal aangelegde voetgangersbrug bereiken we dit gebied. We lopen over uitgestrekte heidevelden en bossen, de uitlopers van het Venakkerbos en Stevensbergen. Over brede zandwegen lopen we even in Nederland, de markante grenspalen markeren de grens. Eerst afwisselend tussen heide, bos en open velden en daarna via een mooi op hoogte liggend en kronkelend pad keren we weer terug naar de voetgangersbrug over het kanaal. We zijn dan weer in België. Bij de Lommelse Sahara kun je het gebied ook op hoogte bekijken vanaf de speciaal aangelegde uitkijktoren. Langs de waterplassen mag je struinen en je eigen weg bepalen, daarna slingeren we over de paden  tenslotte terug bij de parkeerplaats aan de rand van Lommel.

De naam Lommel komt van Loemelo, ‘loem’ betekent vochtig, moerassig en ‘lo’ is woud of bos. Na veel getouwtrek tijdens de Belgische Opstand bleef Lommel onder Belgisch bewind. Hoewel Nederland dit stukje Meierij als voormalig deel van Staats-Brabant terugeiste, had het stadsbestuur van Lommel zijn trouw al aan de Belgische regering gezworen. Op 19 april 1839 werden dan uiteindelijk de definitieve vredesverdragen ondertekend door België en Nederland. In de 2e W.O. werd er zwaar gevochten en een spil in Operatie Market Garden. Nadat een brug werd veroverd, kon men doorstoten naar Nederland. Het is inmiddels een economisch belangrijke stad in Vlaanderen.

Het Kanaal Bocholt-Herentals verbindt de Zuid-Willemsvaart met het Albertkanaal en is een van de zeven Kempische kanalen tussen de Maas en de Schelde. Het kanaal is ook bekend als het startpunt van Operatie Market Garden, het geallieerde offensief dat de Bevrijding van Nederland inzette. Het kanaal Bocholt-Herentals krijgt meer een recreatieve rol door het stijgende aantal plezierboten op de binnenvaart in België en Nederland. Het kanaal met zijn directe omgeving ter hoogte van Lommel en Mol, met inbegrip van de sluizencomplexen, is beschermd dorpsgezicht.

Het natuurreservaat ten noordwesten van Lommel vormt een van de laatst overgebleven heidegebieden in de uitgestrekte gemeente en bevindt zich enkele kilometers ten noorden van het centrum. Het gebied ligt ingeklemd tussen de Nederlandse grens en het Kanaal Bocholt-Herentals. De met struikheide begroeide vlakte wordt voor het grootste deel omzoomd door bossen met grove den, die werden aangelegd om stuthout voor de mijnen te leveren. Deze heidegebieden werden in vroegere tijden gemeenschappelijk gebruikt om de koeien en schapen te laten grazen. Om te voorkomen dat verschillende grassoorten de nieuwe heideplantjes overwoekeren, worden ook nu weer schapen ingezet om de percelen te begrazen. In het gebied komt de klapekster voor en ten zuiden van dit gebied kan men met een lange houten voetbrug over het kanaal naar de Lommelse Sahara gaan.

In het Venakkerbos ligt het hoogste punt van Noord-Brabant. De 44 meter hoge top van dit bos ligt in een idyllische omgeving waarbij heiden, zand en bos elkaar afwisselen. De hoogte vergeleken met de rest van Noord-Brabant is te danken aan een langzaam oplopen van het terrein in de richting van het Kempens Plateau, wat hier nog vele kilometers vandaan ligt. Het staat bekend als een rijk reptielengebied: men vindt er de gladde slang en de levendbarende hagedis. De gemeentebossen behoren tot de gemeente Luyksgestel.

Het zand- en duinlandschap behoort tot het bosgebied Bosland, een groot bosrijk gebied in Vlaanderen. In het midden van het stuifzandgebied ligt een meer en rondom vindt je naaldbossen. De plas ontstond door zandwinning tussen 1920 en 1925 en zorgde de uitwaseming van een vroegere zinkfabriek er tussen 1902 en 1940 voor dat alle groene beplanting verdween. Het resultaat was 350 hectare dor landschap bedekt met wit zand. Om het verzanden te stoppen, werden na de Tweede Wereldoorlog naaldbossen aangelegd. Met behulp van hagen van sprokkelhout werd het proces van complete verzanding voorkomen. Hierdoor werd het zandgebied in omvang tot de huidige 193 hectare teruggedrongen. Tegenwoordig staat het gebied bekend om de talloze watervogels en de exotische verwilderde zwarte zwanen. De Lommelse Sahara werd in 2005 uitgeroepen tot een van de Allermooiste plekjes van Vlaanderen.

Op 1 april 2015 werd in de Sahara een uitkijktoren geopend met een hoogte van 30 meter. Deze indrukwekkende constructie beschikt over drie platforms die je een wijde blik op de omgeving bieden. De inspiratie voor de look van de uitkijktoren haalden de ontwerpers uit het glooiende lijnenspel van de zandduinen in de Sahara. Dit lijnenspel heeft geleid tot een opmerkelijke materiaalkeuze voor de gevel, touw. De ontwerper: ‘Touw heeft een natuurlijke kleur en uitstraling, maar is tegelijk soepel en relatief zwaar, waardoor het zal gaan doorhangen. Door het afwisselend strak en los om de toren te wikkelen ontstaan de kenmerkende lijnen van de Sahara. Bij het beklimmen van de trap kijkt de bezoeker tussen de touwen door naar het landschap.’

De sierlijke voetgangersbrug over het kanaal Bocholt-Herentals vormt een unieke verbinding tussen twee natuurgebieden: de Lommelse Sahara en Blekerheide. De S-vormige uitvoering met een fraaie combinatie tussen staal en hout, opgehangen aan twee stalen pylonen, laten de voetgangersbrug bijna helemaal opgaan in het omliggende groen. De voetgangersbrug is gemaakt naar een ontwerp van architect W. Grauwner.