Biesboschpad – Raamsdonk-Waspik – Wandelen langs de Donge

De wandeling gaat over het spiksplinternieuwe streekpad Biesboschpad dat morgen officieel wordt geopend. Zowel de kerk in Raamsdonk als de kerk in Waspik steken hoog boven het dorp uit en laten zien hoe groot de invloed van het katholieke geloof hier was. Pompeus, groots en met veel opsmuk staan ze midden in het dorp. Hiertussen het prachtig dijkje langs de Donge, heen en terug via ‘s Gravenmoer. Ik heb heel wat in Brabant gewandeld en ik denk dat het een van de mooiste dijkjes is in het Brabantse land. Het kronkelt prachtig langs de slingerende Donge, met veel groen in een verder open landschap. Geweldig.

In de gemeente Raamsdonk ontwikkelden zich twee kernen: Raamsdonk-dorp en Raamsdonksveer. Raamsdonk-dorp ontwikkelde zich als een op de landbouw gericht dorp, terwijl Raamsdonksveer, gelegen op de oever van het Oude Maasje, later de Bergsche Maas, zich meer ontwikkelde als een plaats van vissers, schippers, dijk- en polderwerkers  en griendwerkers. Raamsdonk werd grotendeels verwoest tijdens de Sint-Elisabetsvloed. Het dorp werd een paar honderd meter zuidelijker weer opgebouwd, de kerk staat daarom nu geïsoleerd buiten het dorp.

De Donge is een typische laaglandbeek. Een dergelijke beek heeft geen duidelijke bron maar ontstaat doordat grond- en regenwater zich vanuit een groter gebied geleidelijk aan clusteren tot een beek. Voor de Donge betreft dit het grensgebied tussen Alphen en Baarle-Nassau. De bovenloop ligt in natuurgebieden, dan volgt het stedelijk gebied van Tilburg waar de bovenloop afwatert op het Wilhelminakanaal. De benedenloop is gescheiden van de bovenloop en voert langs gemengd gebied met oude industrie, vanaf Dongen tot aan de uitmonding in de Amer. In de buurt van Geertruidenberg en Raamsdonksveer, waar de rivier breder is dan in de rest van het stroomgebied, wordt de rivier voornamelijk gebruikt voor industrie, al is die de laatste jaren wel erg uitgedund. Zo was de Dongecentrale gelegen aan de Donge.  Bij ’s Gravenmoer is bij de Donge slapende dijk aangelegd om  het dorp voor overstromingen te behoeden.

De Langstraatspoorlijn was een spoorlijn in Noord-Brabant die liep door de Langstraat, van Lage Zwaluwe via Waalwijk naar ‘s-Hertogenbosch. De bijnaam Halvezolenlijntje verwijst naar het vervoer van benodigdheden voor de schoenfabrieken in de streek. Er was tijdens de aanleg rekening gehouden met het in een later stadium dubbelsporig maken van de lijn. De spoorlijn werd in delen geopend tussen 1886 en 1890 en was volledig gefinancierd met koloniale winsten uit Nederlands-Indië. Over de spoorverbinding werden voornamelijk leer en aanverwante artikelen van en naar de Langstraat vervoerd. Tussen Raamsdonk en Waalwijk is een asfaltweg aangelegd die fungeert als fiets- en voetpad. Het pad kreeg als straatnaam Halvezolenpad.

De naam van het dorp is afgeleid van ‘moer’, een veengebied dat in dit geval eigendom was van de graaf van Holland. ‘s Gravenmoer wordt voor het eerst vermeld in 1293. Het is ontstaan als veenkolonie en hoorde oorspronkelijk bij het Graafschap Holland dat een gedeelte van het gebied ten zuiden van de rivier de Maas in bezit had. Samen met Roosendaal wordt ‘s Gravenmoer genoemd als oudste veenkolonie van Nederland. Er lag een turfvaart, die echter in de loop van de 15e eeuw verzandde, waarna in de 16e eeuw de ‘s-Gravenmoerse Vaart werd gegraven. Van het begin af aan was ‘s Gravenmoer een schippersplaats, waar gehandeld werd in turf, stro en rijshout. Uiteindelijk kwam aan de turfwinning en later ook aan de scheepvaart een einde. In 1950 werd de haven gedempt. In 1421 werd het dorp tijdens de Sint-Elisabethsvloed zwaar getroffen.

‘s Gravenmoer is een van de weinige plaatsen in westelijk Noord-Brabant die nog veengebied aan de oppervlakte kent, omdat de plaats, in tegenstelling tot meer noordelijk gelegen plaatsen, niet zodanig overstroomd is dat er zich een kleilaag op het veen heeft gevormd. Daarom bleek de grond geschikt voor tuinbouw. Het slagenlandschap, volgens welk principe het veen werd ontgonnen, is hier en daar te herkennen.

De naam Waspik komt van ‘Waes’, wat moerassig land betekent, en ‘pik’, wat een vooruitstekend stuk land betekent. De dorpen Waspik, Raamsdonk en Capelle ontstonden omstreeks de 12e en 13e eeuw. Ze waren gelegen op een zandrug die door moerassig gebied liep: De Langstraat. In het moerassige land was de turfwinning een belangrijke bestaansbron. Door de Sint-Elisabethsvloed van 1421 werd de Grote Waard, waar Waspik toe behoorde, vernietigd. Ook het kerkje van Waspik verdween. De huidige Achterste Dijk is een behouden restant van de dijk die het toen gedeeltelijk begeven heeft. Enige tijd na de vloed werd Waspik gebouwd op een iets zuidelijker gelegen plaats, en ook de kerk werd herbouwd. De turfwinning werd weer ter hand genomen en de turfschuiten brachten de turf naar Holland. Omstreeks 1950 vond ten zuiden van Waspik de ruilverkaveling ‘Het Eendenest’ plaats, waarbij het kleinschalige moerassige landschap ten zuiden van Waspik voor het overgrote deel teloor ging om voor grootschalige percelen plaats te maken.