Wandelen door volksbuurten – Arnhem

Deze lijnwandeling start bij een halte van lijn 7 van de trolleybus aan de Fonteinkruidstraat in het zuidwesten op de Linkeroever van de Rijn. De volksbuurtverkenner boft omdat de stad van het Openluchtmuseum ook een aantal museumwoningen ‘in het veld’ bevat. En maar liefst vijf daarvan liggen op de route. Controleer de website voor openingstijden. Via het westelijke deel kruisen we de Nijmeegseweg naar het oostelijke deel van Malburgen. Een typische grootschalige wijk uit de jaren ’50, helemaal in de stijl van de wederopbouw. Via de John Frostbrug verder in noordelijke richting naar de rechteroever. De Van Verschuerbuurt in Het Arnhemse Broek is een juweeltje. Vroege sociale woningbouw aan een hofje, dat alleen via drie poorten bereikbaar is. Verder richting noorden via het Spijkerkwartier. Bij het Station Arnhem Velperpoort onder het spoor door. De zuidzijde van Klarendal bevat voor de volksbuurtverkenner juweeltjes van sociale woningbouw uit het begin van de vorige eeuw. Aan de noordzijde van Klarendal het iconische complex ’Onder de Linden’ en het tuindorp Mussenbuurt. Tenslotte bereiken we Geitenkamp. Stijgen en dalen. Dit tuindorp is fraai ingepast in het heuvelachtige landschap. Een groen woongebied met de nodige hofjes en pleintjes. De lijnwandeling eindigt in het noorden bij een halte van de trolleybus op het Marktplein van Geitenkamp. Hét centrum van deze wijk met de nodige winkeltjes. Markante architectuur voor de pleinbebouwing. Een soort verwijzing naar een kasteel. Bedoeld om de robuustheid van de arbeidersparadijs te accentueren?

De grootschalige staduitbreiding op de linkeroever van de Rijn tegenover de historische binnenstad startte kort voor de 2e Wereldoorlog met de annexatie van Malburgen door Arnhem. Op de Hazelaarstraat 69 is een museumwoning, die in 1938 gebouwd is. Operatie Market Garden stagneerde hier met onder meer als droevig resultaat dat Nederland de hongerwinter inging. In de jaren ’50 een nieuwe start met grootschalige woningbouw volgens alle principes van de wederopbouw. Inmiddels is de herstructurering volop gaande.

Ruim de helft van alle woningen in dit typische wederopbouwgebied is in handen van woningcorporaties. Van oudsher daarom veel portieketage-, galerijflat- en rijtjeswoningen. In vaste stempels, die zich steeds herhalen. Daarbij ruim baan voor voorzieningen zoals winkelstrips, kerken, scholen en groen. Inmiddels is volop gerenoveerd, zijn woningen vervangen of toegevoegd zoals fraaie woontorens aan de Rijn. De ruimtelijke samenhang laat te wensen over. Op Zilverschoonstraat 30 is een museumwoning. Je waant je weer in de jaren ’50.

Het absolute juweeltje van de oostelijk van de Arnhemse binnenstad gelegen wijk Het Arnhemse Broek is de Van Verschuerbuurt. Opgeleverd in 1912 en daarmee behorend tot de allervroegste sociale woningbouw na invoering van de Woningwet van 1901. Een ‘harde’ buitenring met beneden- en bovenwoningen. Een drietal poorten geeft toegang tot het domein van de arbeiders. Een prachtig en lieftallig hofje. Let op de fraaie detailleringen en het zorgvuldige kleurgebruik.

De naam van de wijk is afgeleid van middeleeuwse opslagloodsen, spijkers of spiekers genaamd. Al ruim voor de Vestingwet van 1874 sloopte Arnhem vestingwerken en breidde buiten de historische binnenstad uit. Het Spijkerkwartier dateert van vὁór de Woningwet van 1901. Desondanks veel sociale en daarmee gemêleerde voorraad door inbreiding en functiewijzigingen. Langs de hoofdroutes van oorsprong monumentale herenhuizen. In de levendige zijstraatjes een diversiteit aan woningtypen en pleintjes. Op Spijkerstraat 185 is een museumwoning.

Klarendal dateert uit de 19^e eeuw. Een wijk voor de werkende klasse met erbarmelijke woonsituaties. De in 1853 opgerichte ‘Vereeniging tot het verschaffen van geschikte woningen aan de arbeidersklasse’ bood enig soelaas: éénkamerwoningen van 25 m². Het gezamenlijke toilet stond buiten. Vanaf begin vorige eeuw zorgde de Woningwet voor betere woonomstandigheden. Aan de Catharijnestraat 28 is een museumwoning, die in 1866 gebouwd is. Inmiddels zit de wijk in de lift. Aan de zuidzijde bij station Velperpoort veel reuring en creatieve ondernemers met name in het modesegment.

Complex ‘Onder de Linden’ is ruim een eeuw geleden opgeleverd. De evenwijdig gesitueerde Voorbrood- en Borgardijnstraat zijn alleen via hoge poorten aan de straateinden toegankelijk. In elke markante poort vier voordeuren voor de woningen boven de poort. Op Borgardijnstraat 3 is een museumwoning (1921). De Mussenbuurt is een fraai tuindorp: in de volksmond het ‘rode dorp’ vanwege de helderrode dakpannen.

In 1917 kocht de gemeente Arnhem het gebied rondom de boerderijen De Schuttersberg en De Geitenkamp, gelegen aan de noordrand van de stad. Een klassiek en ook grootschalig tuindorp. Door het heuvelachtige terrein volgen de straten de natuurlijke hoogtelijnen. Dit levert een voor Nederland unieke terrasvormige structuur op. Een echte volksbuurt met van oorsprong veel voorzieningen. Het Marktplein is het kloppende hart. Deze volksbuurt kende een sterke sociale cohesie. Tegenwoordig zijn er uitdagingen om de leefbaarheid op peil te houden.