Vier elementen – Wandeling langs Kraaijenbergse Plassen – Beers

Vanaf het door ontgrondingen geïsoleerde Linden zie ik achter de Maasdijk de Mookerheide liggen. In 1574 vond daar de Slag op de Mookerheide plaats tussen het Spaanse leger en huurtroepen van Hendrik van Nassau. De kans is groot dat de strijdende soldaten in de verte een gebied zagen wat grotendeels uit water bestond. Behalve de stromende Maas, in een tijd dat de Kraayenberg nog een kleine verhoging in een verder laag gelegen gebied was, stroomde bij hoog water de Maas binnendijks in de Beerse Overlaat richting Den Bosch. Men noemde het gebied de Beerse Maas, alsof het een gewone rivier betrof. Tot 1942 moest de plaatselijke bevolking leven met het hoog water. Nu rest alleen nog een monument aan de ellende die dit gebied hierdoor had: ’Geen beter bate dan de kost, die ons van overlast verlost.’ Vanaf 1968 wordt in dit gebied op grote schaal zand en grind gewonnen. De Kraaijenberg heeft plaats gemaakt voor de Kraaijenbergse Plassen.

De Grieken waren ervan overtuigd dat alles was opgebouwd uit de vier elementen aarde, water, lucht en vuur. Ik loop door het tegelijk aangetaste maar ook nieuwe ontstane landschap en ervaar de elementen. Aarde die met tonnen tegelijk wordt opgezogen uit de plassen en door boten wordt afgevoerd naar nieuwbouwprojecten. Water wat is ontstaan door de ontgrondingen en nieuwe mogelijkheden geeft voor recreatie en natuur. Lucht die onheilspellend boven me hangt en de dreigende wolken voort jaagt. Vuur van de zon tenslotte als altijd aanwezige warmtebron en leverancier van energie De Grieken zouden zich zeker in dit landschap thuisgevoeld hebben.

’Aarde was het zwaarste element en zat dus ook het laagst.’

AARDE – Vanuit het plaatsje Linden zie ik in de verte richting plassen de grote zandzuigers liggen. Het kleine plaatsje ligt inmiddels ingeklemd tussen de Maas en de nieuw ontstane plassen en is alleen via een noodbrug te bereiken. De zandzuiger in de verte lijkt op een drijvende fabriek die via lange slurfen Nederland van zand en grind voorziet. Vanaf de start van de ontgrondingen is tot nu toe zo’n 30 miljoen ton beton- en metselzand afgezet. Ik loop langs de oever van de plassen en kan me de hoeveelheid zand die hier is afgevoerd nauwelijks voorstellen. De Griekse godin van de aarde Demeter zou zich hier achter haar oren krabben. Voordat de zandwinningen begonnen, heerste zij hier over het land. Met landbouw verdienden de plaatselijke boeren hier de kost. Zand heeft hier echter plaats moeten maken voor water. Tegelijk zijn wel nieuwe mogelijkheden ontstaan. Even verderop waar de plassen tot bijna aan de Maasdijk reiken, zijn mogelijkheden voor watersport, vissport en kamperen ontstaan.

’Water was het element dat naar evenwicht streefde dat net boven dat van de aarde gelegen was.’

WATER – Door het nieuwe ontstane natuurgebied lopend, worden de grote zandzuigers in de verte aan het oog onttrokken door houtwallen, poelen, inhammen en bossages. Waar de plassen rond Linden een recreatieve functie hebben, hebben de noordwestelijke plassen een natuurontwikkelingsfunctie. Hier sieren de namen van de twee plassen Gat van Geluk en Ganzenorgel. Ik wandel langs een dichte begroeï ng van moeras- en oeverplanten. Hier is een ideaal leefgebied ontstaan voor vogels, amfibiën en voor vele insecten. Galloway-runderen, Exmoor-pony’s en Konikpaarden hebben hier hun leefgebied en door hun grazen is een gevarieerd landschap ontstaan. Ingrepen in de natuur lijken op voorhand het landschap voorgoed te ontsieren of af te breken. Hier wordt echter het tegendeel bewezen. Nieuwe natuur ontstaan, weliswaar door mensenhanden gevormd maar niet minder mooi. Ik wandel het nieuwe natuurgebied uit en kom langs boerderijen. Nog net niet opgeslokt door het enorme plassengebied staan her boerenschuren en grazende koeien aan de oevers van de plassen. In de verte liggen binnenvaartschepen te wachten op de lading zand die door de zandzuigers uit de diepte wordt gehaald. De Griekse god van het water Poseidon reed vaak in een kar getrokken door zeepaarden over het water. Deze temperamentvolle zeegod was snel geïrriteerd en boos en stuurde soms verschrikkelijke monsters uit de diepte om de mensen te plagen. Bij de aanblik van de zandzuiger met zijn onheilspellende geluid van motoren en pompen is de overeenkomst snel gemaakt. Poseidon zou zeker een toepasselijke naam zijn geweest voor dit gevaarte.

Lucht had een evenwichtsplaats die zich daar weer boven bevond.’

LUCHT – Boven me razen de wolken voorbij alsof ze te laat zijn voor een afspraak. Dit schouwspel boven de plassen in een decor van water en vogels die stoeien met de wind en het geluid van pompen en motoren, is tegelijkertijd mooi maar ook onheilspellend. De regen klettert op me neer en ik zoek beschutting onder mijn capuchon. Hier heerst de Griekse godin Hera. Zij laat zich gelden als godin van de lucht en stormen. Op de noodbrug die is aangelegd om bij het plaatsje Linden te komen, heb ik een mooi overzicht over het gedeelte van het plassengebied waar nog volop zand wordt gewonnen. Dit gedeelte is nog verboden gebied vanwege koude stromen en afkalvende oevers. In de toekomst is hier een groot recreatieterrein gepland met een camping en vakantiehuisjes. Het is maar goed dat lucht het meest veranderlijke element is en de lucht klaart gelukkig dan ook snel weer op. De laaghangende najaarszon geeft weer een beetje kleur aan de omgeving.

’Vuur streefde naar een nog hogere evenwichtsplaats en dit kwam tot uiting door het stijgen van de vlammen.’

VUUR – Ik nader het startpunt en sluit het rondje Kraaijenbergse Plassen bijna af. Links en rechts water met rijen bomen langs die met hun voeten tot in de plassen reiken. Zij hebben nog net toestemming om te mogen blijven staan. De god Hephaistos van het vuur doet vanuit de hemel zijn werk en de schaarse zonnestralen van de laaghangende najaarszon weerkaatsen op het water. Het is een nogal opmerkelijke god die in tegenstelling tot de meeste Griekse goden spuuglelijk was. Vreemd dan zo’n lelijke god kleurt geeft aan de omgeving. Ik zie in het water een samenvatting van de vier elementen aarde, water, lucht en vuur. Land heeft hier plaats gemaakt voor water wat door de wind wordt opgestuwd en de schaarse zonnestralen die dansen op de rimpeling van het water.