Verkennen van volksbuurten – Tilburg

Het karakter van veel Tilburgse woonwijken voert terug op het ontstaan eind 19^e eeuw als textielstad. Veel van oorsprong armoedige arbeiderswoningen in rommelig ogende buurten, waar weinig stedenbouwkundige sturing plaatsvond. Niet voor niets is de bijnaam voor de inwoners kruikenzeikers. Urine werd in kruiken opgehaald en gebruikt om wol te wassen en te verven. Daarnaast veel herinneringen aan het katholieke verleden: straatnamen, kerken, kloosters en Mariabeelden. Voor de huidige ongeveer 230.000 inwoners telt Tilburg zo’n 106.000 woningen. Van elke drie woningen wordt er één door woningcorporaties verhuurd. Gelegen in kleinere woonbuurten en blokken in het bestaande stedelijke weefsel rondom de binnenstad. Tot aan grotere woongebieden uit de wederopbouwperiode verder van het centrum. Zoals West waar het universiteitsterrein met haar gebruikers een volledig nieuwe dynamiek aan de stad en haar openbare ruimtes geeft.

De naam Besterd betekende ‘woest’ of ‘onherbergzaam’. Het gebied net ten noorden van het spoor en centrum van textielstad Tilburg kwam eind 19^e eeuw tot ontwikkeling. De sociale woningbouw betreft een keur aan invullingen binnen het relatief ongestructureerde wegenpatroon. Grote variatie. Van vooroorlogse sociale huurwoningen tot invulplannen uit de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw. Het Clarissenhof bevat grotendeels sociale woningbouw en combineert wonen met een intieme en fraai vormgegeven woonomgeving. Let op de fraaie verbindingsroutes met togen als verwijzing naar de kloostergang.

Begin vorige eeuw ontwikkelde Tilburg zich als textielstad. Met als gevolg een grote vraag naar arbeiderswoningen. De sociale woningbouw rondom het Rozenplein in het hart van de Loven dateert van rond 1920. Specifiek bedoeld voor leden van de arbeiderspartij en spoorwegpersoneel. De woningen zijn inmiddels gerenoveerd. Daardoor goed herkenbaar aan de witte gevels met markante blankhouten voordeuren en rode daken. Naast de voordeuren spreuken in Tilburgs dialect. Zeer pittig voor alle niet Tilburgers. Bedoeld om bij te dragen aan identiteit en cultuurhistorische waarden.

Deze juist oostelijk van de binnenstad van Tilburg gelegen wijk heeft iets meer grandeur. De naam is afgeleid van de Italiaanse stad Tivoli, bekend om zijn parken en watervallen. Deze naam werd in de 19e eeuw vaak gebruikt voor herbergen en villa’s om een sfeer van schoonheid en luxe te suggereren. Het Carré is een pareltje: een voormalig ziekenhuis dat omgebouwd is tot een culturele broedplaats. Met daarbij sociale woningbouw in een parkachtige omgeving.

De Piushaven sluit aan de het Wilhelminakanaal. Deze loopt dwars door de provincie Noord-Brabant en sluit op het landelijke waterwegennet aan. Vanaf de opening in 1923 tot in de jaren ’50 van de vorige eeuw had de Piushaven een belangrijke rol voor overslag van goederen voor de textielindustrie. Vanaf het jaar 2000 vindt transformatie plaats naar wonen, kleinschalige bedrijvigheid en recreëren. Met behoud van historisch erfgoed. Er wordt bewust een menging nagestreefd van sociale huurwoningen, middeldure huur en koopwoningen.

Twee markante sociale woonbuurten. Ten eerste het bejaardenhuis uit 1950 van de Tilburgse architect Jos Bedeaux aan de Ringbaan-Zuid. In traditionele bouwstijl met fraaie binnenhoven aan de zuidzijde. Inmiddels aan de noordzijde nieuwe seniorenhuisvesting met minstens even zorgvuldig vormgegeven woonstraatjes. Ten tweede de sociale woningbouw rondom het Merodeplein. Gebouwd als tuindorp rond 1923. Helaas rond 1990 compleet vervangen door nieuwbouw in zakelijke stijl. Het enige dat bleef is het Mariabeeld op het Merodeplein. Geplaatst door buurtbewoners tijdens de 2e Wereldoorlog om bescherming van de wijk af te smeken.

De Zeeheldenbuurt weerspiegelt de historie van de sociale woningbouw in Oud Zuid. Een tuindorp uit het begin van de vorige eeuw. Met de Gerardus Majellakerk als spiritueel hart. Passend bij de zeer katholieke wortels van Tilburg. Kenmerkend zijn de hoekoplossingen. Het duidelijkste in de van Speijkstraat. Kruisingen van wegen vormen door voordeuren in zijgevels in combinatie met symmetrie meteen kleine pleintjes. Tenminste als bewoners hun zijtuin zelf niet opvullen met eigen bouwsels. Net zo kenmerkend voor deze volksbuurt is natuurlijk dat bewoners bij zonneschijn hun voortuin als verlengde woonkamer benutten. Ideaal voor een praatje met buren of passanten.

De Missionarissen van het Heilig Hart bouwden hun klooster in 1890 aan de Bredaseweg. De naam van de wijk verwijst naar dit ‘logo’ op hun zwarte habijt. De Schildersbuurt rond het Rubensplein is een echt tuindorp van een eeuw geleden. Goed om hier het verschil te observeren tussen de visie op renovatie van vier decennia geleden versus die in recente tijden. Destijds verdween het oorspronkelijke karakter volledig. Woningen zijn volledig getransformeerd met onder meer gestucte buitengevels. Niets herinnert nog aan de vroegere uitstraling. De recente renovaties richten zich natuurlijk op modernisering van de woningen. Maar met behoud van het oorspronkelijke karakter.

De Tilburg University speelt een centrale rol in de ontwikkeling van West. Met name door haar campus en omliggende gebieden zoals het Kenniskwartier. De onderwijsgebouwen zijn ingebed in de woongebieden. Echte wederopbouw. Veel studentenhuisvesting zoals zogenaamde Sterflats ofwel Verbs. Evenwijdig aan het spoor portieketagewoningen van corporaties in het zogenaamde Pronto bouwsysteem. Prefab woningen van kort na de 2^e Wereldoorlog, bedoeld om goed, goedkoop en snel te bouwen. Haaks hierop straatjes met eengezinswoningen, ook in het Pronto bouwsysteem. Daarnaast rommelig gesitueerde blokjes met garageboxen.