Trage Tocht Zutphen aan de IJssel – (Stadse Tocht) – Wandelen in en om de middeleeuwse stad Zutphen

Routemaker en bedenker van de wandeling Rob Wolfs over deze route: ‘We maken een mooie gevarieerde wandeling in en om de middeleeuwse stad Zutphen, ontstaan aan de samenvloeiing van Berkel en IJssel. Op het eerste deel van deze stadse tocht steken we de brug over de IJssel over naar de Tichelbeeksewaard, waar we een mooi ommetje over voetpaden door de uiterwaard maken met prachtig uitzicht op de brede rivier, de IJsselkade en de imposante brug. Terug aan de andere kant genieten we volop van de nieuwe, fraai vormgegeven promenade langs het water. Langs het strategisch opgestelde kanon en de kleine haven vervolgen we onze rivierwandeling door de brede uiterwaarden. Hier is het lekker struinen langs de IJssel. Via groene gangen en zoveel mogelijk over voetpaden volgen we de randen van de Zuidwijken. Verrassend zijn de onverharde paadjes langs de Vierakkerse Laak en het bospaadje op het Bijeneiland in de wijk Helbergen. Langs de Vijver, ontstaan door zandwinning voor de stadsuitbreiding, is het een oase van rust. We lopen parallel aan de Jan Heijenkstraat langs een wadi, waar het water van de huizen op een natuurlijke manier gefilterd wordt. Bijzonder zijn de nieuwe klinkerpaden rondom het Lunette-eiland, waar ooit midden in de stad een jeugdgevangenis stond. Langs de Berkel en watertoren lopen we naar het centrum, waar we een flinke slinger maken langs de mooiste bezienswaardigheden. Zoals de Berkelruïne, stadsmuur, Sint Walburgiskerk, Drogenapstoren, Ruitershofje en Bornehof, Maar ook Zaadmarkt en Houtmarkt met de vele horecagelegenheden zijn niet te versmaden’

De wandeling laat zien dat een stadswandeling veel groen kan bieden. Zeker in Zutphen waar je door groene stroken door de stad loopt. Met daarbij het toetje de prachtige oude binnenstad van de Hanzestad en het flaneren over de IJsselkade maakt deze wandeling een waardige stadswandeling. Veel afwisseling, cultuur, historie, natuur en groen.

Zutphen wordt ook wel Torenstad genoemd vanwege zijn grote, historische gebouwen die het beeld bepalen van de stad. Zutphen groeide ongeveer 1000 jaar geleden rond een stenen grafelijke hof en een klein kerkje daar waar de IJssel en Berkel samenvloeien. De naam Zutphen komt hier vandaan want de plek aan twee goed bevaarbare rivieren op een heuvel midden in de drassige veengronden noemde men Zuidvenne, wat Zutphen betekent. Rond 1190 kreeg Zutphen stadsrechten van Graaf Otto I van Gelre en in de veertiende eeuw werd de stad geheel ommuurd. De Hanzetijd bracht voor  Zutphen grote rijkdom. Over zee en over de IJssel vervoerden de inwoners van Zutphen voornamelijk haring, boter en bier en namen ze wijn mee terug. Zutphen heeft een dus rijke historie en als je er rondwandelt zie je nu grote koopmanshuizen, pakhuizen en delen van stadsmuren.

De rivier de Berkel ontspringt in Duitsland en stroomt in Nederland door de Achterhoek en mondt bij Zutphen in de IJssel. Tot eind 19e eeuw was de Berkel een levendig riviertje dat een belangrijke rol speelde in het alledaagse leven in de aanliggende plaatsen. De Berkel werd bevaren met berkelzompen, kleine vrachtschepen met een geringe diepgang. Men is bij het temmen van de Berkel rigoureus te werk gegaan en na de kanalisatie had de Berkel op sommige plaatsen het karakter van een afwateringskanaal. In 2004 zijn oude meanders doorgebroken waarmee oude meanders weer in de loop van de rivier voor meer natuur zorgen.

Eind 19e eeuw wordt aan de Lunettestraat de Jeugdgevangenis gebouwd. Rijksarchitect J.F. Metzelaar ontwierp voor dit terrein een gevangenis met oorspronkelijk 45 à 50 cellen en rondom het terrein werd door de gemeente begonnen met de aanleg van een van de eerste woonwijken buiten de stadsmuren. In 2017 is de gevangenis op een aantal dienstwoningen na gesloopt om plaats te maken voor nieuwe woningen.

De aftakking van de Rijn die tussen 1500 en 2000 jaar geleden is ontstaan na een natuurlijke wijziging van de rivierloop wordt wel gezien als de mooiste rivier van Nederland. De IJssel bij Deventer is altijd al een flessenhals geweest, bij hoogwater lopen hier kades en uiterwaarden onder. In verband met de klimaatverandering wordt in het kader van het project Ruimte voor de rivier door onder andere het graven van nevengeulen de capaciteit van de IJssel vergroot. En ook door het project Rivier in de Stad wordt gewerkt aan een betere verbinding tussen de Zutphense binnenstad, de IJssel en de Hoven. Het doel is een mooie en waterveilige stad met als belangrijk onderdeel de waterkering langs de IJsselkade die de stad beschermt tegen overstromingen.

De Berkelpoort is een waterpoort en onderdeel van de Zutphense stadsmuur en gelegen aan de oostelijke rand van het stadscentrum, over de kleine rivier de Berkel. De poort werd in de 14e eeuw gebouwd om de twee nederzettingen aan beide zijden van de Berkel met elkaar te verbinden. Oorspronkelijk waren er twee waterpoorten die samen met de stadsmuur een vesting rond de stad vormden. De andere waterpoort, die zich bevond zich ter hoogte van de Berkelpoortstraat, is in 1774 gesloopt. De poort is voorzien van twee torentjes, de zogenaamde Arkeltorens. Duidelijk zijn nog te zien de sleuven in de muur waar vroeger de valhekken in zaten om hiermee de stad af te kunnen sluiten. Je kunt de 700 jaar oude ruïne nu van bovenaf bekijken doordat er een cortensteel trap is geplaatst. Het ontwerp van de nieuwe trap is zo ontworpen dat het lijkt alsof het een onderdeel is van de stadsmuur.

De Walburgiskerk wordt ook wel de Walburgkerk genoemd en dateert uit de 11e eeuw. De huidige kerk dateert voor het grootste deel uit de eerste helft van 13e eeuw en sinds de 16e eeuw heeft de kerk het uiterlijk zoals het er nu uitziet. De toren heeft een hoogte van 76 meter, maar was tot 1600 117 meter hoog. Tussen 1561 en 1564 werd de Librije aan het kerkgebouw toegevoegd. Dit is de oudste openbare bibliotheek van Nederland en een van de twee overgebleven kettingbibliotheken in Europa. Bijzonder is de in het verlengde van het koor liggende veelhoekige Mariakapel, die in de 14de eeuw gebouwd werd. De kapel staat ook wel bekend als Raadskapel, aangezien deze in latere tijd gereserveerd werd voor het stadsbestuur.

De Drogenapstoren, oorspronkelijk de Saltpoort of zoutpoort genaamd, is gebouwd in 1444-1446 als stadspoort van Zutphen. Van 1888 tot 1927 was de toren in gebruik als watertoren. Er werd een watertank van 180 m³ in de bestaande toren gebouwd. Na 1927 besloot het bestuur van Zutphen tot de bouw van een nieuwe watertoren ter vervanging van het reservoir in de Drogenapstoren. Hij heeft maar kort als stadspoort dienstgedaan want hij werd in 1465 dichtgemetseld. Sindsdien draagt hij de naam Drogenapstoren, vernoemd naar Tonis Drogenap. De straatmuzikant Tonis woonde in Zutphen rond 1555 en vernoemde de toren naar zichzelf. Drogenap was zijn bijnaam en waarschijnlijk werd hij zo genoemd omdat hij nogal veel dronk. Een nap is een soort drinkbeker. Een andere theorie is dat hij zo werd genoemd omdat hij heel arm was. In 1999 werd besloten bij de toren een standbeeld van Drogenap op te richten. Kunstenaar Oscar Rambonnet koos ervoor om niet de figuur zelf, maar alleen diens kleding in brons weer te geven. Omdat de sculptuur hol is en aan de achterzijde open, kan nu iedereen – letterlijk – in de huid van Drogenap kruipen.