Trage Tocht Rhenen – Wandelen over de Grebbeberg en Laarsenberg

Rob Wolfs over zijn route: ‘Grebbeberg en Laarsenberg We maken een échte bergwandeling. Eerst lopen we onderlangs met mooie vergezichten over de Nederrijn en de Betuwe. Dan volgt de eerste beklimming van de Grebbeberg met 200 traptreden omhoog. Het bos op de Grebbeberg bestaat voornamelijk uit eiken. Met een hoogteverschil van 50 meter hebben we nu bovenop de steilrand sensationeel uitzicht over het natuurgebied de Blauwe Kamer. De steilrand is ontstaan doordat de rivier duizenden jaren zand en grind van de stuwwal heeft weggespoeld. De Grebbeberg heeft al sinds eeuwen een strategische ligging. Dat zien we aan de ringwalburcht uit de vroege middeleeuwen. Ook in de Tweede Wereldoorlog is op deze plek zwaar gevochten. Dan steken we over naar het natuurgebied de Laarsenberg, afwisselend loof- en naaldbos, een aantal eikenhakhoutbosjes, mooie graanakkers en graften op de voormalige enggronden van Rhenen. Tot ver in de 19e eeuw waren de hellingen nog hoofdzakelijk begroeid met hei. Inmiddels is een groot deel van de Laarsenberg begroeid met bos. We wandelen door het bos en over glooiende paden tussen de velden. Op het laatste deel van de wandeling keren we weer terug naar de Grebbeberg. Eerst onderlangs met uitzicht op het Valleikanaal dat in de Nederrijn uitmondt. Nog een keer 200 trappen op en dan langs de steilrand terug richting Rhenen’

Na een periode van veel rugpijn weer heerlijk kunnen wandelen op de Grebbeberg. De glooiende landschappen aan de noordflank en de steile hellingen aan de zuidkant richting Blauwe Kamer en de Rijn vormen een prachtig decor voor een hele mooie wandeling met als tussenstop de militaire Erebegraafplaats.

De Grebbeberg is een 52 meter hoog en vormt zuidoostelijke punt vormt van de Utrechtse Heuvelrug. Door zijn strategische ligging met zicht op de Nederrijn en op de Betuwe is deze heuvel historisch van groot belang. In de 18e eeuw werd vanaf hier de Grebbelinie aangelegd. De heuvel is vooral bekend door de Slag om de Grebbeberg in mei 1940. Op de Grebbeberg bevonden zich al vroeg fortificaties. De ringwal met droge gracht, de zogenaamde Heimenberg, stamt vermoedelijk uit de zevende eeuw en werd meerdere malen hersteld. De oorspronkelijke functie is niet duidelijk; het kan om een verdedigingswerk van de Friezen tegen de Franken gaan, maar ook andersom. Na 1620 had de in ballingschap levende Winterkoning, Frederik V van de Palts, hier zijn jachtterrein, waar hij op een plateau boven de Rijn, de zogenaamde Koningstafel, jachtfeesten hield.

De Grebbeberg was oorspronkelijk bedekt met plantages van eikenhakhout. Aangezien de plantages hun bestemming verloren heeft zich een opgaand eikenbos kunnen ontwikkelen. In 2002 is de Grebbeberg verbonden met het natuurgebied Blauwe Kamer in de uiterwaarden. Hierdoor kunnen de daar vrijlevende kuddes Konikpaarden en Gallowayrunderen bij hoogwater de veiligheid van de berg opzoeken. De naam Grebbeberg is afgeleid van de Bisschop Davidsgrift of Grebbe, een historisch kanaal en voorloper van het Valleikanaal dat aan de voet van de Grebbeberg uitkwam in de Nederrijn. Het noordelijk deel van de Grebbeberg heet Laarsenberg en wordt vaak als aparte heuvel gezien.

De Blauwe Kamer is een rivieroeverreservaat aan de noordelijke oever va de Nederrijn tussen Rhenen en Wageningen. Het maakt deel uit van de ecologische hoofdstructuur van Nederland. Het gebied bevindt zich op het voormalige terrein van steenfabriek De Blauwe Kamer. De restanten van het complex, waaronder de schoorsteen, zijn in het natuurgebied te vinden. Het gebied ontleent zijn naam aan een voormalige hofstede die al op een kaart van 1636 voorkomt. Het was toen een aanzienlijk huis. Daarna was er een boerderij genaamd ‘Blauwe Kamer’, en nog later een steenfabriek met dezelfde naam die tot 1975 bakstenen produceerde. Door veranderende productiewijzen kwam een einde aan deze en vele andere kleine steenfabrieken. De uiterwaard kreeg een nieuwe bestemming; middels natuurontwikkeling zijn de voorwaarden geschapen om weer een natuurlijke rivieroever te laten bestaan. Bij de herinrichting van de Blauwe Kamer, zijn de oude strangen en geulen uitgegraven en is de zomerdijk doorgestoken. Door de kracht van het water wordt er soms grond weggeslagen en soms vindt er afzetting plaats.

Het militair ereveld Grebbeberg bij Rhenen is de eerste oorlogsbegraafplaats van Nederland. Hier liggen alleen militairen begraven. Deze begraafplaats op de Grebbeberg is de laatste rustplaats van meer dan 400 Nederlandse militairen die in mei 1940 sneuvelden in de strijd om het zuidelijkste gedeelte van de Grebbelinie. Zij zijn begraven in de grond die zij met hun leven hebben verdedigd. Na de overgave werden de Nederlandse en Duitse slachtoffers op de plaats van het strijdtoneel begraven. Na de oorlog werden de stoffelijke resten van de Duitse militairen overgebracht en herbegraven op de begraafplaats voor Duitse gesneuvelden in Ysselsteyn (Limburg). Sinds 1946 worden op de Grebbeberg regelmatig militairen herbegraven die elders in Nederland in die meidagen zijn gesneuveld en in familiegraven lagen begraven. Het ereveld telt nu ruim 850 graven.

De Laarsenberg of Laarschenberg is een 48 meter hoog en ligt ten oosten van Rhenen. Het maakt ook deel uit van de stuwwal Utrechtse Heuvelrug. Ten zuidoosten ligt de Grebbeberg en op de heuvel ligt onder andere Ouwehands Dierenpark. Het omvat een afwisselend landschap van bossen, graanakkers en graften. Dit is een knik of mini-terras op een helling, meestal begroeid met struikgewassen. Enkele loopgraven en kazematten die in de bossen liggen herinneren nog aan de gevechten waarbij Nederland zich in 1940 verdedigde tegen een Duitse Overmacht.

Het Valleikanaal is een ongeveer 40 km lang waarvan de naam is ontleend aan de Gelderse Vallei, waar het kanaal in noordelijke richting doorheen stroomt. Het doel van het kanaal is de afwatering van diezelfde vallei en dus het voorkomen van wateroverlast. Het Valleikanaal in zijn huidige vorm werd aangelegd in de periode 1935-1941 in het kader van de werkverschaffing. Dit was deels ter versterking van de Grebbelinie, deels ter verbetering van de afwatering van de Gelderse Vallei. Delen van het kanaal bestaan echter al veel langer. Het stuk tussen Rhenen en Veenendaal werd bijvoorbeeld al in de middeleeuwen gegraven en is sindsdien bekend onder de naam Bisschop Davidsgrift of kortweg Grift.