Trage Tocht Middelbeers – Wandelen tussen Kleine en Groote Beerze

Je wandelt vanuit Middelsbeers naar de Kleine Beerze en over brede onverharde paden naar het Molenbroek. Je komt langs de Kuikseindse Heide en iets verder bij de rand van de uitgestrekte Landschotse Heide. Nu zijn de grote vennen hier opgedroogd, ook het Wit Hollandven waar je langs loopt. Door boerenland kom je uiteindelijk bij de Groote Beerze in de Aardbossen, een lange, smalle strook loofbos met een beek vol haarspeldbochten en stroomversnellingen. Bij terugkomst in Middelbeers zie je het 15e- eeuwse Oude Kerkje, tegenwoordig expositieruimte.

Het is niet de mooiste Trage Tocht maar enkele hoogtepunten laten toch een mooi stukje landschap ten zuiden van Middelbeers zien. De Kleine en Grote Beerze stromen rustig naar het noorden. En de uitkijktoren bij de Landschotse Heide biedt mooi uitzichten over het Wit Hollandven, op een stralend zonnige maar nog een beetje een koude dag. Trage Tocht Middelbeers, klein maar fijn.

Middelbeers is een voornamelijk agrarisch dorp en is omsloten door agrarisch grondgebruik. Het oude dorp is het grootste van de drie Beerzen, Oost, West- en Middelbeers. Het bestaat uit een toelopende pleinachtige straat, de Doornboomstraat, waar nog een dorpspomp staat. Een zijstraat hiervan voert naar beide kerken, de pastorie en de Vesthoeve. Het Oude Kerkje van Middelbeers werd in 1927 buiten gebruik gesteld en wordt vooral gebruikt voor exposities en andere culturele doeleinden. Daarnaast wordt de Oude Kerk bij bijzondere gelegenheden nog voor de eredienst gebruikt. Ten westen van het dorp stroomt de Groote Beerze en ten oosten de Kleine Beerze.

De naam Beerze werd al in 1545 gebruikt door keizer Karel V en is vermoedelijk afgeleid van berne (bron) of barne (branden). Barne verwijst naar de aanwezigheid van veen of turf, dat vroeger dienstdeed als brandstof voor de kachel. Het veen werd gevormd in de laaggelegen gebieden rond de beek. In tegenstelling tot de (Groote) Beerze loopt de Kleine Beerze voornamelijk door agrarisch gebied en is dan ook vrijwel geheel gekanaliseerd. Bijna alle Brabantse beken werden in de 20ste eeuw gekanaliseerd, ook de Kleine Beerze en men beseft dat dit een grote fout was. De natuur ging er door achteruit en er kon minder water geborgen. Nu gaat men hermeanderen waardoor de gebieden zich weer kunnen ontwikkelen. De Kleine Beerze tussen Middelbeers en Vessem wordt de komende jaren opnieuw ingericht. De beek loopt nu in een vrij rechte lijn door het landschap en zal binnen dit project omgevormd worden naar een meer natuurlijke en meanderende beek. Ook in de aangrenzende natuurgebieden Spekdonken en Molenbroek worden maatregelen getroffen om de natuurwaarden te verhogen.

De Landschotse Heide is een natuurgebied van 239 ha ten zuiden van Middelbeers en ten oosten van Westelbeers. Het is eigendom van het Brabants Landschap. Het wordt ook wel ‘Het Wit-Holland genoemd naar het bekendste meer van de vier vennen die daar liggen. Het Wit-Holland is ook het meer waar men ‘s winters schaatst als dat kan. Het gebied bestaat uit vochtige heide met daarin een aantal grote vennen: Keienhurk, Berkven, Wit Holland Ven, Scherpven, en Kromven. Deze vennen zijn rijk aan watervogels. De Landschotse Heide heeft nog een rol gespeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op Welschap werden toen door de Duitse bezetter bommenrichters opgeleid die op de Landschotse Heide moesten oefenen in het bombarderen van schepen. Er werd daartoe een schijnhaven aangelegd en ook werden er schijnboten gebouwd. Deze bestonden uit aarden ruggen van 50 m lang en 7 m breed, met daarop een soort van houten kajuit. Een aantal van deze aarden wallen liggen er nog steeds. Ook de bunker, van waaruit waarnemingen werden verricht, is er nog te vinden. Vaak werden er betonnen bommen gebruikt die door een rookpatroon aangaven waar ze neervielen. Na de bevrijding is een groot deel van de heide ontgonnen. De boeren gebruikten de betonnen bommen om hun erf mee op te sieren.

Door daling van de grondwaterstand en ontginning van het gebied dat eeuwen geleden nog vele grote en kleine meertjes op de heide kende, zijn vele vennetjes verdwenen. Natuurbescherming heeft een groot aantal vennetjes met zorg in stand gehouden waaronder het Wit Hollandven. Er is een uitkijktoren gerealiseerd waardoor je schitterende vergezichten over de heide en het ven hebt.

De Aardbossen is een rijk natuurgebied dat wordt doorkruist door de Groote Beerze. De smalle strook bos loopt langs de eeuwenoude beek. Je ziet de oude natuurlijke kronkelende loop van de beek met echte meandervorming. In het kader van een natuurherstelproject zijn oude meanders hersteld, is een oude vuilstort gesaneerd, is het waterpeil verhoogd door een stuw en zijn er vistrappen aangelegd.

Omstreeks 1960 werd een groot deel van het stroomdal van de Grote Beerze sterk aangetast door kanalisatie van de beek, een lot wat deze stroomopwaarts tot tegenaan Middelbeers trof. Vanaf 2005 is men met beekherstel begonnen ter hoogte van het Beersbroek, waarbij een meanderende loop werd uitgegraven. Hier werd ook een overstromingsgebied aangelegd. Het beekdal van deze beek is door de EU aangewezen als een zeer waardevol natuurgebied. Het maakt onderdeel uit van Kempenland-West, een uniek gebied van beken en heide. Men probeert de variatie in landschappen te behouden en te beschermen alsook dier- en plantensoorten waterranonkel en de kleine modderkruiper. Om ervoor te zorgen dat het gebied beter water kan opnemen en vasthouden, krijgt de Groote Beerze een natuurlijkere loop, vergelijkbaar met de situatie vóór 1973.

De Oude Sint-Willibrorduskerk of kortweg Het Oude Kerkje is het gaaf bewaard gebleven baksteengotische dorpskerkje van Middelbeers dat stamt uit de 15e eeuw. De kerk is omringd door een oude begraafplaats die omgeven is door een muurtje dat in de oorspronkelijke staat is hersteld. Honderd meter verderop ligt aan de overzijde van de straat de nieuwe Sint-Willibrorduskerk. Naar verluidt liep er een onderaardse gang van de kerk naar een nabijgelegen huisje. Tijdens de beeldenstorm zouden in deze gang de kerkschatten bewaard zijn. In 1939 wilde men de kerk ombouwen tot gemeentehuis, maar toen brak de Tweede Wereldoorlog uit, waardoor de hiervoor vereiste ingrijpende verbouwing niet is uitgevoerd. Pas in 1961 werd het kerkje gerestaureerd, evenals de muur van de begraafplaats. Ook de meeste neogotische veranderingen zijn toen verwijderd. Pas in 1977 kreeg de kerk een nieuwe bestemming. De Stichting Het Oude Kerkje organiseert er nu tentoonstellingen en concerten, terwijl er in het kerkje ook bruiloften, jubilea en dergelijke worden gehouden.