(Verkenning voor) Trage Tocht Megen – Wandelen door de Maasuiterwaarden vanuit vestingstadje Megen

Een verkenning voor een mogelijke Trage Tochtdie start in het kleine vestingplaatsje Megen dat omringd is door de Maas en haar uiterwaarden. We verlaten het plaatsje met het stratenpatroon van ‘kinderkopjes’ over de Maasdijk richting veerpont Megen-Appeltern en lopen dicht langs de Maas naar het Westen, stroomafwaarts. Een volgend veerpontje van de Stichting Maasveren van Megen naar Maasbommel doemt op langs de hier zeer slingerende Maas. Door het uiterwaardengebied gaat de route verder richting het Burgemeester Deelenkanaal met aan de overkant het plaatsje Macharen. In een grote lus lopen we terug naar Megen over de hier verder van de Maas gelegen Maasdijk. Soms door begroeïng, dan weer met zicht op de Maas doen we weer even het plaatsje Megen aan maar lopen dan weer snel stroomopwaarts langs de Maas over de Diedensche Uiterdijk richting Dieden. De Maas volgend zien we het uitgestrekte uiterwaardengebied dat bij hoog water als buffer dient. Hier zijn echter teveel barricades die een ronde ten oosten van Megen bemoeilijken. Een onduidelijk pad langs de Maas, ontgrondingen en plannen voor Ruimte voor de Rivier doet ons besluiten om terug te keren naar Megen en dit gedeelte in ieder geval te laten vervallen.

De verkenning bestond naast het gedeelte door de oude stadskern van Megen uit twee lussen rond Megen, een ten oosten van Megen langs de Maas, het Burgemeester Delenkanaal en de Maasdijk. Deze lus is mooi en goed te belopen, enige belemmering is dat een gedeelte langs het kanaal niet toegankelijk is. De westlus is niet aan te bevelen en zal niet in de route worden opgenomen. Er wordt komende tijd nog een variant verkend richting Oss langs de Hertogswetering en het kanaal. Later meer. Daarnaast was het op de zonovergoten dag mooi om bekende plekjes in Megen aan de heren Rob Wolfs en Rutger Burgers te laten zien. Daarnaast bijpraten over wandelend Nederland en plannen maken voor de toekomst.

Megen wordt vaak ook geduid als dorp maar het is echt een stad. Het ligt aan de Maas tegenover de Gelderse plaatsen Maasbommel en Appeltern, waarmee het door veerdiensten is verbonden. Eeuwenlang was vestingstad Megen als zelfstandig graafschap dat geen deel van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was. Pas in 1800 ging Megen weer echt onderdeel uitmaken van Brabant, en later, in 1814, ook van het Koninkrijk der Nederlanden. De plaatsnaam ‘Megen’ is waarschijnlijk afgeleid van het Romaanse woord ‘Magus’, wat veld, plaats of stad betekent. Het zou echter ook van het Keltische woord Magos kunnen komen, wat ‘doorwaadbare plaats’ betekent. Het stadje bezit nog het authentieke stratenplan voorzien van een plaveisel van kinderkopjes, met oude woonhuizen, het is dan ook een beschermd dorpsgezicht.

Megen bezit nog twee kloosters, die nog steeds bewoond worden. Een met nonnen, een met broeders. De kloosters zijn een herinnering aan de tijd dat het graafschap Megen een toevluchtsoord was voor religieuze vluchtelingen. Tussen 1648 en 1653 bouwden de minderbroeders franciscanen in Megen een klooster, nadat ze uit Den Bosch waren verdreven. In 1689 was de kerk af. Nog steeds wonen, bidden en werken er broeders in deze gebouwen. Ook de zusters clarissen uit Boxtel zochten hun toevlucht in Megen. Zij vonden een mooie plek om hun klooster te bouwen: op de plek waar ooit het kasteel had gestaan dat door de brand van 1581 in een ruïne was veranderd. De zusters pachtten het stuk grond in 1720. Een jaar later was het clarissenklooster klaar. Nog steeds wonen de nonnen in dit klooster.

De Maas is een typische regenrivier. Het water kan plotseling stijgen en dan lopen grote gebieden onder zoals ook bij Megen. Megen was lang geleden geheel omsloten door de Maas. Het plaatsje lag als een soort van landtong in het landschap omgeven door water. Door de kanalisering van de Maas is de rivier rechtgetrokken en liggen er nu rondom Megen enorme meanders in het verder open rivierenlandschap in plaats van dat de Maas er stroomt. Het stadje ligt ook op een natuurlijke verhoging. Een oud-inwoner vertelde vaak op het bankje op de Maasdijk dat het niet erg was dat de Maas zo hoog stond. ‘Het water gaat toch allemaal richting Oss, wij houden onze voeten droog.’ Bij hoogwater is nog steeds te zien waar de Maas stroomde en Megen is dan weer geheel door water omsloten. Deze uiterwaarden zijn een belangrijk leefgebied voor planten en dieren zodat ze niet alleen meer de functie van waterberging hebben maar ook van belang zijn voor de natuurwaarde. Door de regelmatige afzetting van rivierslib is het een plek waar bijzondere planten groeien zoals distelsoorten, wilgen en kleine leeuwenbek.

De ‘Lulboom’ heeft voor veel Megenaren emotionele waarde. Het is een oud begrip in Megen, de boom staat er namelijk al meer dan 80 jaar en is een ontmoetingsplek voor jong en oud. Hier komt men bij elkaar om even bij te kletsen. Vandaar de naam lulboom! Boven op de Maasdijk is  het een plek om samen te komen om gezellig te ‘lullen’ en van het uitzicht over de Maas te genieten. Ook wordt het festival Lulboompop elk jaar om de boom heen gebouwd.

Stichting de Maasveren verzorgt met haar vijf veren de dagelijkse verbinding tussen Gelderland en Noord-Brabant, of te wel tussen het Maasland en het Land van Maas en Waal. Al ruim dertig jaar zijn de Maasveren een schakel tussen de twee provincies. Het is een Brabantse stichting die in 1983 is opgericht. De stichting heeft als doel om de vijf ponten in de omgeving van Lith te exploiteren. Het Rijk wilde de veren Alph-Lith, Alem-Maren, Alphen-Oijen, Maasbommel-Megen en Appeltern-Megen opheffen, doordat er steeds meer bruggen werden gebouwd. Een aantal gemeentes hebben vervolgens de stichting opgericht ter exploitatie van de vijf veren.

Het Kanaal van Macharen naar Oss of Burgemeester Delenkanaal is 5 km lang en verbindt Oss met de Maas. Al tegen het einde der 19e eeuw waren er plannen voor een kanaal van Oss naar de Maas, daar onder meer de margarine-industrie behoefte had aan een scheepvaartverbinding en de haven van Lithoijen slechts met paard en wagen over land te bereiken was. De diverse kanaalplannen uit 1889 veroorzaakten veel ruzie tussen de concurrerende fabrikanten Jurgens en Van den Bergh. Het plan van Arnold van den Bergh voorzag in een kanaal tot aan het Station Oss. Dit werd door concurrent Jurgens tegengewerkt. Dit leidde ertoe dat Van den Bergh in 1891 naar Rotterdam vertrok, wat tot veel beroering en sociale ellende aanleiding zou geven. De plannen voor het kanaal werden afgeblazen. Het is uiteindelijk in 1963 toch nog aangelegd en vernoemd naar Godefridus Joseph Delen die van 1946 tot 1963 burgemeester van Oss was.

De Kapel der Zeven Weeën, ook wel de Kapel Onze Lieve Vrouw van Zeven Smarten, is een rooms-katholieke kapel die gewijd is aan Maria. De kapel is in 1733 gebouwd door franciscanen die in Megen een klooster hadden opgericht. Deze franciscanen hadden een broederschap die de Onze Lieve Vrouw van Zeven Smarten vereerden. Het kapel werd opgezet als klein stenen gebouwtje met zadeldak. Aan de voorzijde heeft het gebouw een ingezwenkte halsgevel met daarbij een portaal met fronton. Op het fronton staat geschreven: ‘Langs deze weg zet genen voet of zeg Maria wees gegroet.

De straten in het centrum van Megen zijn bedekt met kinderkopjes. Ze worden ook wel kasseien genoemd en zijn zijn kleine stukken natuursteen die na bewerking worden gebruikt voor het verharden van wegen. De naam kinderkopje duidt op de grootte: zo groot als het hoofd van een kind. Onder die naam zijn ook kleinere maten in gebruik. In sommige regio’s van België en in Zuid-Nederland wordt de term kinderkopjes nauwelijks gebruikt en spreekt men veeleer van kassei. Belangrijke wegen werden vroeger met kasseien verhard om ze beter begaanbaar te maken dan zand- of aardewegen. In onverharde wegen ontstaan gemakkelijk karrensporen, en ze worden bij slecht weer snel modderig of onberijdbaar.

De zuidvariant richting Oss en verder langs het Burgemeester Deelenkanaal is ook verkend. De nieuwe natuur bij de eendenkooi is mooi maar verder is een pad overwoekerd en moeilijk tot niet begaanbaar. Ook het zicht op de industrie van Oss is niet fraai. Daarom is deze variant niet gekozen. Het oorspronkelijke rondje ten zuidwesten van Megen is echter mooi en gekozen voor een nieuwe Trage Tocht. Het struinpad langs de Maas en het pad over de Maasdijk zorgen in combinatie met een rondje door historisch Megen voor een verantwoord rondje: Trage Tocht Megen. Een mooie combinatie van historie en natuur.