Rondom Zuid-Limburg – Schinveld-Herzogenrath – Wandelen door het dal van de Worm

De wandeling rijgt meerdere natuurgebieden aan elkaar met daartussen mooie zandwegen over glooiende hellingen. Het moet gezegd, het is bijna de gehele route van 25 kilometer genieten en dat bijna overal onverhard. Bij Schinveld duik je de natuur in met het natuurgebied Roode Beek en de Teverener Heide. Hier lagen vroeger meerdere groeves en in het landschap zijn deze nog terug te zien. Wat volgt zijn mooie lange zandwegen naar de dorpen Grotenrath en Siepenbusch, gemarkeerd door wegkruizen en wegkapellen, In Grotenrath maak je een rondgang over het kerkhof, intiem en respectvol. Langzaam nader je het Willy Dohmenpark, stijlvol aangelegd en met vele stenen uit de hele wereld. Het slot van de wandeling gaat lang langs de Worm. Je flaneert langs het snel stromende water dat verderop langs talloze glijgoten van bevers en door kronkelende meanders gaat. Een bezichtiging net voor het eind van de wandeling is Abdij Rolduc, een prachtig bouwwerk waar je op zich al een wandeling kunt maken langs wijngaarden, cryptes, de kerk en talloze bijgebouwen. Jammer dat in de routebeschrijving niet de alternatieve route is aangegeven door afsluiting van de brug bij het Willy Dohmenpark en de brug over de Worm.

Routemaker en bedenker Alex Buis over deze route: ‘Na de val van Napoleon werden in 1814/15 op het Congres van Wenen afspraken gemaakt over nieuwe grenzen in Europa. Het is daaraan te danken dat u op station Herzogenrath uit de trein stapt en niet in Hertogenrade. Via Burcht Rode bent u zo weer in het Nederlandse deel van het voormalige Land van Rode. De burcht is een geliefd decor voor bruiloftspartijen. Ook Kerkrade en Herzogenrath zijn na hun gedwongen echtscheiding weer in het huwelijksbootje gestapt. Sinds 1998 vormen zij de tweelingstad Eurode. Het uitstapje door Nederland brengt u bij Abdij Rolduc. Het indrukwekkende gebouwencomplex was een van de belangrijkste kloosters in de Lage Landen. Breng vooral even een bezoek aan de abdijkerk. Via het Beerenbosch gaat de route langs de rand van Kerkrade weer naar de Worm die hier de grens markeert. Aan Nederlandse zijde volgt u het water over een spannend paadje. Aan de andere kant van de grensrivier gaat het verder naar slot Rimburg. Daar verlaat u de veilige grens. Het beboste dal van de Worm is inmiddels niet meer zo diep uitgesleten. Het groen bestaat nu uit twee keurig aangelegde parken: het recreatiegebied bij Übach-Palenberg met de restanten van een Romeins badhuis en het prachtige Willy-Dohmenpark met replica’s van Maya- en Aztekenstenen. Via de brink van Grothenrath gaat u naar de heide en plassen van de Teverenerheide. De idyllische meertjes zijn ontstaan door klei-, zand- en grindwinning. Weer in Nederland loopt u langs een paar laatste plassen in het bos alvorens uit te komen bij de bushalte in Schinveld.’

Het huidige Schinveld ontstond in de late middeleeuwen op een kruising van wegen uit de eerdere nederzetting aldaar. De eerste vermelding is in de 11e eeuw. Er is een romeins graf gevonden. Waarschijnlijk zijn enkele straten secundaire Romeinse wegen die de verschillende heerbanen Xanten-Heerlen en de via Belgica en de wegen langs de Rijn in Duitsland met elkaar verbonden. Schinveld was vanouds een klein dorp, maar de steenkoolwinning, met name de bedrijvigheid van nabijgelegen Staatsmijn Hendrik te Brunssum, zorgde voor sterke uitbreiding.

De Roode Beek en de Rodenbach ontlenen hun naam aan het rode, ijzerrijke water dat er vanuit het venige gebied instroomt. De nu nog strakke beek met betonnen bodem en oever zal in de nabije toekomst verdwijnen. In plaats hiervan komt er een brede, ondiepe laagte, waarin de beek haar bedding zelf kan vormgeven. Het Dal van de Roode Beek ligt in een veel groter, grensoverschrijdend natuurgebied. Aan de Nederlandse kant bestaat dit uit het Leiffendervenn, het Dal van de Roode beek en de Schinvelder Bossen bestaat.

Direct aan de Duits-Nederlandse grens nabij de NAVO-luchtmachtbasis Geilenkirchen in de Teverener Heide werd in 2002 een vredeskapel ingehuldigd. Bij  de inhuldiging van de Vredeskapel op 9 september 2002 sprak de ontwerper zelf een wens uit: ‘Moge deze kapel voor ons allen een diep symbool van vrede worden. Dit gebouw is bedoeld om   vrede en tolerantie over de grenzen heen te verkondigen. We weten allemaal hoe kwetsbaar vrede in de wereld en tussen mensen is. Daarom moet deze kapel veel stille waarnemers en aanbidders aantrekken om na te denken en te bidden voor vrede.’

De Teverener Heide is een natuurgebied dat een aantal ontwikkelingen heeft doorgemaakt waarvan de meest ingrijpende de winning van zand en grind is geweest, onder meer ten behoeve van de kalkzandsteenindustrie. Mede hierdoor is een reliëfrijk gebied ontstaan dat ook waterplassen, heide, stuifzanden, bossen en schrale bodems omvat. In 1977 kreeg het gebied een beschermde status. Tegenwoordig is het gebied door middel van uitgezette wandelingen en (tweetalige) informatiepanelen toegankelijk gemaakt. Samen met aangrenzende natuurgebieden in Duitsland en Nederland, zoals het Dal van de Roode Beek, de Brandenberg en de Brunssummerheide, vormt het een uitgestrekt reservaat: het Heidenatuurpark.

Grothenrath ligt aan de Roode Beek en tegen het natuurgebied de Teverener Heide aan, ongeveer twee kilometer van de Nederlandse grens. De eerste naamsvermelding, , Grotenrode, dateert uit de 14e eeuw, en duidt op de betekenis ‘grote rode’. Grotenrath ligt in een landbouwgebied op een leemplateau op een hoogte van 100 meter. Naar het zuiden, richting Duits-Nederlandse grens, neemt de hoogte toe tot 120 meter. In het westen ligt het natuurgebied Teverener Heide en in het noordwesten ligt een NAVO-vliegbasis voorheen RAF Geilenkirchen.

Vlak over de grens bij Rimburg een mooi park met vele bloemen. Aangelegd in een voormalige zandgroeve en gefinancierd uit een stichting die ontstaan is uit een erfenis van de heer Willy Dohmen, voormalige uitbater van de groeve. De heer Dohmen heeft ook zijn graf in het park. Dit park wordt onderhouden door vrijwilligers. Het park is prachtig aangelegd en herbergt bijzondere flora.

De Worm (Duits: Wurm) is een zijriviertje van de Roer, ontspringt in het Duitse Aken en stroomt door het Wormdal in noordelijke richting. Van Herzogenrath tot Übach-Palenberg dient de rivier enkele kilometers lang als grensrivier met de Nederlandse gemeenten Kerkrade en Landgraaf. De verklaring dat het riviertje zijn naam te danken heeft aan warme bronnen, die aan de oppervlakte zouden liggen bij het ontspringen van de Worm, is waarschijnlijk niet juist. In het gebied van de Worm kan Nivelsteiner zandsteen gewonnen worden, dat gebruikt is als bouwmateriaal. De bovenloop van de Worm heeft tussen Würselen en Herzogenrath steenkoollagen aangesneden, die langs de steile wanden aan de oppervlakte komen. Dit deel van het Wormdal was vanaf de middeleeuwen centrum van steenkoolmijnbouw.

Kasteel Rimburg is een 12e-eeuws kasteel gelegen net buiten het gelijknamige Nederlandse kerkdorp Rimburg. Het kasteel werd in de 12e eeuw, voorzien van een donjon, gebouwd. Het werd in de loop van zijn bestaan meerdere keren verwoest en kreeg zijn huidige uiterlijk pas aan het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw. In die jaren kreeg het kasteel in opdracht van de adellijke familie von Brauchitsch zijn neobarokke façade en werd de enig overgebleven hoektoren verhoogd en van een knobbelspits voorzien. De donjon werd omgebouwd tot trappenhuis, maar steekt nog altijd boven het hoofdgebouw uit met zijn relatief lage mansardedak.

De abdij speelde een belangrijke rol bij de ontginning van dit gebied en bij de vroegste steenkoolwinning. De oorspronkelijke naam was Abdij van Rode of Kloosterrade, afgeleid van het toponiem -rode, dat ontgonnen plaats betekent.  In de Franse tijd werd de naam ‘s-Hertogenrade verfranst tot Rode-le-Duc, wat al snel Rolduc werd. De abdij ligt op het Plateau van Kerkrade en kijkt uit over het Wormdal. Volgens de stichtingslegende van de abdij besloot de jonge geestelijke Ailbertus van Antoing in 1104 samen met zijn twee broers het klooster te Doornik te verlaten. Ze migreerden naar het Land van Rode en stichtten daar een klooster op het land van graaf Adelbert van Saffenberg. Het abdijcomplex heeft min of meer een E-vormige plattegrond met daaraan vastgebouwd enkele bijgebouwen.