Langs de Brabantse Aa – De Groote Peel-Heusden

De Groote Peel vormt eigenlijk de bron van de Aa. Het water van het hoogveen sijpelt langzaam uit het landschap en voedt de Aa die vanaf hier naar Den Bosch stroomt. Wandelen in de Groote Peel is al bijzonder, met de weidsheid, talloze vogels en de grote waterpartijen. Hier kan het nog echt stil zijn en ‘s nachts nog echt donker. Vanaf hier loop je door het landschap waar een heel stelsel van sloten je het gevoel geeft dat hier echt de Aa begint. Iets verderop is de Aa een brede sloot en zie ik voor het eerst een bordje met de naam van de rivier erop. De route loopt veel onverhard door het landschap tot de Starkriet, de eerste waterberging van waterschap Aa en Maas. Beversporen en een mysterieus nat bos doen je niet denken dat je in Brabant bent. De Aa zie je soms achter rietkragen liggen, een ijsvogel scheert over het water. Door een landelijk gebied loop je deels over het terrein van een golfbaan naar Heusden. Hiermee zitten de bijna 200 kilometer van Langs de Aa erop. Een hele mooie route met een bijzonder thema, het verhaal van Hendrik Verhees, een bijzondere man.

Buitencentrum De Pelen ligt aan de rand van Nationaal Park De Groote Peel. Het is het start- en eindpunt van verschillende wandel- en fietsroutes. Samen met de Maria- en Deurnsche Peel wordt het moerasgebied De Groote Peel ‘De Pelen’ genoemd.

De Groote Peel is een van de weinig stukken die over zijn van het onafzienbare hoogveen dat ooit de grens tussen Brabant en Limburg vormde. Het is één van de rijkste vogelgebieden van West-Europa met veenmoerassen, plassen, open heideterreinen, weidse vlakten, stille bosjes en zandruggen. Het oorspronkelijke hoogveengebied in de Peel, dat gedurende eeuwen was ontstaan, had een omvang van ruim 30.000 hectare. De veenlaag kon vijf tot zes meter dik zijn. Al in de middeleeuwen werd het gedroogde veen gebruikt als brandstof. Aan de rand van het veenmoeras werd turf gestoken voor eigen gebruik. In het Limburgse deel ontstonden hierdoor veenputten. In het Brabantse deel werd het turfsteken vanaf ongeveer 1850 op grote schaal en systematisch aangepakt. Om de turf af te voeren werden turfvaarten en -kanalen gegraven. Later, toen turf niet meer rendabel was, ging men over op ontginning. Een deel werd omgevormd tot weiland en akkers. In het eerste helft van de twintigste eeuw gingen stemmen op om van het hoogveengebied een natuurreservaat te maken. Vanaf 1951 is dit door Staatsbosbeheer opgepakt en er zijn een groot aantal wandelpaden om van het gebied te genieten. En moerassig gebied is voor wandelaars ontsloten door gebruik te maken van knuppelbruggen.

Het Meerbaansblaak is vernoemd naar de Peelbaan waar vroeger uitgegraven turf over afgevoerd werd: de Meerbaan. De naam blaak betekent ven of open water, het is een bekende plek in het Nationaal Park Groote Peel waar het vaak krioelt van de kokmeeuwen.

De gekanaliseerde beek ontspringt bij Nederweert in Limburg en is in de jaren 30 van de 20e eeuw gekanaliseerd. Volgens de topografische ontspringt de Aa in de Platkuil tussen Ospel en Ospeldijk in de gemeente Nederweert op 29,1 m boven het zeeniveau. Op de eerste 3–4 km van zijn loop maakt zij een bocht van westelijke naar noordnoordwestelijke richting. Bij Lierop komt van het westen de Kleine Aa via een duiker onder het kanaal door. De oorsprong lijkt niet meer dan sloot in het verdere weidse akkerland.

Starkriet is de naam van een nieuw natuurgebied dat zich bevindt ten oosten van de Zuid-Willemsvaart ter hoogte van Someren-Eind. Het gebied ligt langs de bovenloop van de Aa en is aangelegd in 2001, nadat men meer aandacht voor waterberging begon te krijgen. Het is een relatief laaggelegen en van nature moerassig gebied. Aangezien de Aa ook 4000 ha in Limburg afwaterde, dreigde wateroverlast bij hevige regenval, waarop het Waterschap Aa en Maas een buffer wilde aanleggen. Men heeft de Aa daar weer een meanderend verloop gegeven en een overstromingsvlakte van 52 ha gecreëerd, waaromheen een kade is aangelegd. Van deze 52 ha is 40 ha in bezit van Staatsbosbeheer, en 12 ha is daaraan toegevoegd door landbouwgronden om te vormen.

De Eeuwselse Loop is een afwateringsbeek van de Peel die begint op de provinciegrens tussen Limburg en Noord-Brabant. Oorspronkelijk betrof het een moerassig gebied waardoor het water min of meer ongecontroleerd stroomde. Er lagen overstromingsweiden, vennetjes en dergelijke en de beemden waren in stroken verkaveld. Vanaf 1932 werd een ruilverkaveling doorgevoerd, mede in het kader van werkverschaffing, waarbij de vennen en moerassen werden drooggelegd en de Eeuwselse Loop werd rechtgetrokken teneinde de ontwatering sneller te doen plaatsvinden. Later is een golfterrein aangelegd, landgoed Het Woold, waarin de beek weer kon meanderen, de oorspronkelijke vennen werden hersteld en ook rekening werd gehouden met de functie van het beekje als ecologische verbindingszone tussen Groote Peel en het Starkriet, waar ze uitmondt in de Aa.

Heusden was vroeger zo’n beetje het einde van de bewoonde wereld want de akkers gingen geleidelijk over in de hogere zandgronden en tenslotte in de uitgestrekte Peel. De boeren gebruikten de Peel voornamelijk voor het steken van turf dat als brandstof werd toegepast en als zodanig ook werd verkocht.