Trage Tocht Alphen – Wandelen over oude Heerbanen

Voornamelijk over brede zandwegen wandel je door het boerenland tussen Alphen en Baarle-Nassau. De uitzichten zijn weids over de akkers en open velden. De route rijgt een aantal kleine bossen aan elkaar en voert meestal aan de rand van dit bos en boerenland. De brede zandwegen zijn heerbanen, oude veldwegen die grote steden als Antwerpen en Nijmegen verbonden. Je loopt net na Alphen over de Ulicotense Baan, een oud bedevaartspad en het Bels Lijntje, het talud van de voormalige spoorlijn tussen Tilburg en Turnhout. Beginplaats Alphen is rustig en vredig, zeker op de zondagmorgen. Het beeld van de Belhamel kijkt over het Willibrordplein en aan de overkant het Oudheidkundig Streekmuseum gevestigd in de een voormalig Hervormd Kerkje. Veel rust buiten het weekend maar in het weekend en met name op zondag lijken de heerbanen wel motorcosscircuits en lijkt het of op het Bels Lijntje de Rond van Vlaanderen wordt verreden.

Routemaker en bedenker van deze wandeling: ‘We wandelen voornamelijk over lange, brede zandwegen langs bos en boerenland rondom Alphen, niet aan de Rijn maar in Brabant tussen Tilburg en Breda. We lopen Alphen uit over de Ulicotense Baan. Dit is een oud bedevaartpad naar Sint Bernardus in Ulicoten. We zien onderweg een grote verscheidenheid aan akkers met bloemen, planten, aardappels, voederbieten, graan, aardbeien en maïs. En steeds bomen, houtwallen en bos langs het pad of aan de horizon. De route gaat een klein stukje over het fietspad Bels Lijntje, een oude spoorlijn. In 1989 is de spoorlijn omgevormd tot een toeristisch fietspad. Als de zandwegen flink mul zijn, is het zwaar lopen. Als het geregend heeft, kunnen de zandwegen modderig zijn. Trek dan hoge wandelschoenen aan.’

De naam Alphen komt waarschijnlijk van ‘alf’ vanuit een water. In dat geval is de naam Alphen als alf-heim te herleiden naar woonplek aan een waterloop. Bij Alphen ontspringt namelijk de Dorpswaterloop, die uitmondt in de Leij. De geschiedenis van Alphen gaat terug tot 2000 à 3000 jaar voor Christus. De Romeinen legden een heerbaan tussen het huidige Antwerpen en Mechelen via het huidige Alphen naar Nijmegen. Ook de de Maastrichtse Baan liep hier van van Dordrecht naar Tongeren en Maastricht. Ook lag nabij Alphen, en wel bij het kruispunt van deze heerbanen, de Commanderij van de Tempeliers, een christelijke kruisridderorde die ten tijde van de kruistochten als klein onderdeel van de kruisvaarderslegers een Heilige Oorlog tegen de moslims voerde in het Heilige Land. Tegenwoordig is Alphen een klein dorp dat vooral van de landbouw en het toerisme leeft. In het dorpje prijken de Sint-Willibrorduskerk en De Belhamel, een bronzen beeld van een belhamel. Geen deugniet maar de leider van een aantal hamels, gecastreerde rammen. Op de heide werden vroeger veel hamels gehouden en de leidende hamel droeg een bel, vandaar de naam belhamel.

De Alphensche Bergen is een afwisselend bosgebied ten westen van Alphen met een uitgebreid netwerk van zandpaden en heidepaadjes, die door het gebied slingeren. Het zijn de jongste bossen van Staatsbosbeheer tussen Alphen en Chaam, een gebied dat al sinds de prehistorie is bewoond en waardoor de Romeinen hun ‘heirbaan’ van Antwerpen naar Nijmegen, Dordrecht en Maastricht hadden aangelegd. In de voorbije eeuwen liggen hier heidevelden en stuifzanden, die ontstaan zijn door roofbouw en overbegrazing van de voedselarme zandgrond. De stukken bos zijn tijdens WOI vrijwel helemaal gekapt. Pas in de periode 1931-1935 is de herbebossing serieus ter hand genomen en in het kader van de werkvoorziening is het gebied door werklozen handmatig omgespit en aangeplant met voornamelijk naaldbomen als productiebos voor stuthout in de Limburgse kolenmijnen.

De Strijbeekse Beek is een grensbeekje is dat vanaf de bron nog 14 kilometer meandert voordat het bij Strijbeek in de rivier de Mark uitmondt. De naam Strijbeek komt waarschijnlijk van ‘Strijdbeek’, een beek waarom gestreden werd. De Strijbeek was het grensriviertje tussen De Baronie Breda en het Land van Hoogstraten, waardoor er veel om het beekje gestreden werd. De plaats Strijbeek kreeg zijn naam, omdat het plaatsje aan Strijbeek ligt en gaf vervolgens de naam weer terug als ‘Strijbeekse beek’.

De Ulicotense Baan is een oud bedevaartpad naar Sint Bernardus in Ulicoten. In 1469 bouwde men in Ulicoten een dorpskerk met kerktoren, de Sint-Bernarduskerk. Toen de protestanten kwamen vluchtte de priester naar Baarle-Hertog en werd het kerkgebouw afgenomen. Het Bernardusbeeldje dat zich in het gebouw bevond werd verborgen voor de protestanten. Vlak over de grens bouwden de katholieken in 1654 op het grondgebied van Meerle een schuurkerk, de Sint-Bernarduskapel. In 1797 verlieten ze de Sint-Bernarduskapel en gingen weer in de dorpskerk kerken. In 1945 bouwde men op de plaats van de schuurkerk vlak over de grens in Meerle een kapel, de Sint-Bernarduskapel, die op 20 augustus 1945 werd ingezegend.

Het Bels Lijntje was een spoorlijn tussen Tilburg en Turnhout en dit tracé vormde het Nederlandse deel van Spoorlijn 29. Tot 1865 werd het hele gebied tussen Turnhout en Baarle-Nassau beheerst door uitgestrekte heidevelden. In dat jaar werd gestart met de aanleg van de spoorlijn tussen Turnhout en Tilburg en werd het station Weelde-Merksplas gebouwd. De spoorlijn werd aangelegd en uitgebaat door de ‘Grand Central Belge’, waardoor de spoorlijn in de (Noord-Brabantse) volksmond ‘Bels lijntje’ werd genoemd. Sinds 1990 is het Bels Lijntje een fietspad.

Het Goordonk is een fraai stukje natuur net buiten Baarle-Nassau. Vroeger een ophoging, een donk, in een moerassig, ‘goor’ gebied. Het Goordonk ligt drie tot vier meter hoger dan de nabije omgeving en wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van een aantal verspreid liggende stuifheuveltjes met soms vrij sterk reliëf. Op oude kaarten is het gebiedje al bebost.