Streekpad Noardlike Fryske Wâlden – Opeinde-Rottevalle – Wandelen rond veenafgraving De Leien

Hier loop je in het gebied waar talloze elzensingels staan zoals bij Witveen. In een grote boog loop je via Eastermar naar de Leien, een ondiep meer wat is ontstaan door veenafgraving. Rondom liggen moerassen en boezemland en het is geliefd bij vogels. Ze kunnen er rusten en volop voedsel vinden.

De wandeling laat geweldig mooi de bijzonderheden van de Noardlike Fryske Walde zien. Een kleinschalig landschap met veel afwisseling, kleine landbouwpercelen, slootjes, struwelen en een ongekend percentage onverharde paden en wegen. De ruilverkaveling heeft hier niet toegeslagen en een oud landschap is daardoor bewaard gebleven. Het is echt genieten op elke meter. De grote boog om De Leien laat ook nog de typisch Friese meren en vaarten zien, bootjes, sloepen, zeilboten en vissers maken het plaatje compleet.

De oude benaming voor het dorp is Tieke en het ligt aan de westkant van het meer De Leijen. Door het dorp loopt de Tikevaart en het is ontstaan door heideontginning van het veengebied dat in 1541 Teeckeveen werd genoemd. Je wandelt hier over de Susterwei die is vernoemd naar de zusters van het vroegere nonnenklooster in Siegerswoude. Deze nonnen liepen hier in de 16e eeuw langs als ze naar de andere kloosters gingen in de omgeving. Deze verbindingsweg liep toen nog dwars door het gebied waar nu de De Leijen ligt. De benaming Tieke is vermoedelijk  Fries voor een Teek, die dan veel voorkwam in het veengebied. Op 23 oktober 1952 werd officieel de status van dorp verkregen en is op advies van de Fryske Akademy de naam gewijzigd in De Tike.

Het meer De Leijen is is ontstaan door veenafgraving en daarom op veel plaatsen ondiep. De wijde omgeving bestond vroeger uit hoog- en laagveen. Dit veen is door landarbeiders afgegravenen en het gedroogde veen, turf, werd gebruikt als brandstof. In het laagste deel van het gebied tussen Drachten, Rottevalle en Eastermar vormde zich een meer: De Leien. Door het meer loopt een vaargeul die aansluit op de Opeindervaart naar Opeinde op de Lits naar Oostermeer en naar Rottevalle. Vroeger stond de Leijen bekend als een natuurgebied waarin onder andere veel bijzondere vogelkolonies waren. Voor de recreatievaart is het meer ontwikkeld als vaarroute en is de vaargeul verdiept en zijn er haventjes aangelegd.

Het gebied is een mengeling van landbouwgrond, natuur en cultuurhistorie met houtwallen, weidegronden, meren, moerassen en nog heel veel zandpaden. Het eeuwenoude coulisselandschap met elzensingels en houtwallen met daaronder bramenstruiken is vrijwel intact gebleven. Dat maakt het uniek in heel Europa. Doordat de boeren de bomen destijds hebben geplant als veekering is het een knus landschap dat nog echt kleinschalig is. Daardoor is er ook een grote variatie aan flora en fauna. Een dergelijk landschapspatroon komt wel vaker voor veenweidegebieden, maar nergens in een zo grote omvang noch is het elders in een vergelijkbare gave kwaliteit bewaard gebleven.

De Lits is een gekanaliseerde rivier en loopt van Rottevalle naar De Leijen. Het verbindt dit meer via de plaats Oostermeer met het Bergumermeer.

De eerste vermelding van de plaats is in 1422 als Aestermer, in het Oudfries. In 1447 als werd het in het Nederlands als Oestmeer vermeld. Tijdens de vervening van het gebied ontstond er in de 16e eeuw ten zuiden van Hoogzand een nieuwe nederzetting, de Wâl, bij de al bestaande haven aan de oever van de Lits. De nieuwe plaats was gunstig gelegen vanwege de vaarverbindingen en overvleugelde in de eeuwen daarna langzaam de oude dorpskern. Wandelen rond Eastermar betekent lopen over eeuwenoude zandpaden en door het uniek coulissenlandschap langs de vele boomwallen waartussen je over velden en weilanden kijkt.

It Hechsan of Hoogzand is een buurtschap ten noorden van Oostermeer (Eastermar) en ligt op het eind van een morene op zandgrond drie meter hoger dan het Bergumermeer. Vanwege de ligging bij Oostermeer wordt de buurtschap in het Nederlands ook wel aangeduid als Hoogzand-Oostermeer. De oude kerk van Oostermeer werd in het Hoogzand gebouwd. In de tweede helft van de 19e eeuw werd de kerk afgebroken, maar de toren bleef gespaard. Ook de vervangende kerk werd, enkele honderden meters zuidelijker, ook weer in het Hoogzand gebouwd.

Rottevalle is in de 17e eeuw ontstaan bij een sluis, die door de vorm van sluis de bijnaam Rattenval had. In 1622 werd de net ontstaande plaats vermeld als de Rottevalle en rond 1700 als Rottevalle. Rottevalle was een tijdlang een echt vaartdorp. Tot 1956 liep de gekanaliseerde rivier de Lits nog dwars door het dorp. In dat jaar werd dat deel van de Lits gedempt en om het dorp verlegd. In 1953 werd Rottevalle in het kader van de ontwikkeling van streekverbeteringsprogramma’s door de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst (RLVD) uitgeroepen tot ‘voorbeelddorp’. Rottevalle fungeerde als expositiedorp om moderne ontwikkelingen in de landbouw zichtbaar te maken. Het plaatsje bezit meerdere kerken en een prachtige klokkenstoel.