Langs de Brabantse Aa – Veghel-Kasteel Heeswijk

De Aa stroomt door het hart van Veghel en de route leidt je dan ook vanaf de Markt langs de rivier de Aa de plaats uit. Al snel bereik je het Duits Lijntje, ooit een rechstreekse treinverbinding tussen Londen en Moskou. Je wandelt vervolgens door het Aa-Broek en de oevers van de rivier worden even verlaten door de barriére van de A50. Maar de kleinschalige sfeer van het landschap komt al snel terug bij landgoed Zwanenburg met het landhuis. En snel hierna de prachtige en unieke molen van Kilsdonk, de enige watervluchtmolen van ons land. Op de Aa zien we de fluisterboot vertrekken en suppers peddelen richting Kasteel Heeswijk. Verderop leidt het Servaespad je naar Dinther waarvan de enorme kerktoren al van ver opvalt. Richting het einde, Kasteel Heeswijk, gaat de route door een verrassend kleinschalig landschap. Kleine percelen, hoge populierensingels en markante wilgenbomen sieren hier het landschap. Weer langs de oevers van de Aa bereik je de lange kasteellaan naar het kasteel. Superlatieven schieten eigenlijk tekort bij dit prachtige kasteel. Samen met de Sint Janskathedraal in ’s-Hertogenbosch, de Grote Kerk in Breda en het Markiezenhof in Bergen op Zoom vormt Kasteel Heeswijk het viertal officiële Topmonumenten van Brabant, een waardige afsluiter van een mooie etappe langs de Aa.

In 1225 wordt Veghel voor het eerst genoemd als Vehchele. Wegens stedelijke ontwikkeling vanaf midden 19e eeuw werd Veghel later de Parel van de Meierij genoemd, verwijzend naar de regionale functie van Veghel in de Brabantse Midden-Meierij. Na een periode van ontvolking vonden in de late zesde of zevende eeuw de eerste ontginningen plaats op vruchtbare bosgronden op de Boekt aan de oostkant van de Aa. Later ontstonden er ook boerderijen van vrije boeren aan de oostkant van de Aa.

De Aa-broeken bij Veghel langs de Aa is een laaggelegen nat gebied waar grondwater omhoog komt, ook wel kwel genoemd. Door de vochtigheid tref je hier plantensoorten als pinksterbloem en fluitenkruid aan. In de nazomer staan de Aa-broeken vol prachtig gekleurde koekoeksbloemen.

Dinther had wel zes versterkte middeleeuwse huizen. Landgoed Zwanenburg is de enige die is overgebleven. Het landgoed ligt tussen de kernen van Dinther en Veghel, ten noordwesten van de A50. Het monumentale landhuis is eeuwenoud en omgeven door een prachtig landgoed met tal van landschappelijke elementen, zoals singels, bosschages en poelen.

De Kilsdonkse Molen is een unieke combinatie van een watervlucht-korenmolen en een watergedreven oliemolen. De molen heeft twee onderslag-waterraderen, die aan elkaar kunnen worden gekoppeld. De molen staat ten zuidoosten van Dinther, aan de Kilsdonkseweg aan de voormalige waterloop van de Aa. In 1882 werd een gedeelte van de oliemolen als woning gebruikt. Zo’n 45 jaar later kwam de korenmolen, die nu alleen nog op windkracht maalde, in eigendom van de familie Potters. Toen de molenstenen door motoren werden aangedreven en het gevlucht niet meer werd gebruikt, raakte de molen steeds verder in verval. In 1954 werden ten slotte de kap, de stelling en een deel van het metselwerk verwijderd en werd de oliemolen tot veevoedermaalderij omgebouwd. Hierna heeft de familie Potters verder verval van de molen voorkomen, maar later heeft het verval opnieuw toegeslagen. Uiteindelijk zijn in de 21e eeuw de molens gerestaureerd en weer maalvaardig gemaakt, waarbij een nieuwe zijtak van de Aa werd gegraven voor de aandrijving van het dubbele rad. In november 2008 was de restauratie gereed.

In 1139 werd Dinther voor het eerst vernoemd als ‘Dinthre’. De naam is van Frankische oorsprong en bevat de delen ‘Dint’ en ‘haar’. Dint staat voor ‘ingedeukt’, zoals tussen de tanden van een tandwiel. Een ‘haar’ is een langgerekte zandrug. Het betreft een golvende zandrug, zoals die zich inderdaad ten noorden van Dinther uitstrekt. De eerste ontginningen vonden in de vroege middeleeuwen plaats op vruchtbare bosgronden langs de Aa. Dinther is, evenals de buurdorpen Heeswijk en Veghel, ontstaan in de buurt van een doorwaadbare plaats in de rivier de Aa. Het middelpunt van Dinther vormde altijd het gebied rond de kerk. De verspreide bebouwing van het dorp strekte zich al in de achttiende eeuw ver uit.

Kasteel Heeswijk is een voormalige waterburcht bij Heeswijk en dateert uit de 11e eeuw. Reeds in het jaar 1080 ontstond er een voorloper van het huidige kasteel, een zogenaamde motte-burcht. In de loop van de middeleeuwen werd de motte (kasteelheuvel) afgevlakt en werd op de plaats van de burcht een kasteel gebouwd. Kasteel Heeswijk heeft meerdere malen een rol gespeeld in de geschiedenis. Het lukte prins Maurits rond 1600 tot tweemaal toe niet om het kasteel in te nemen. Zijn halfbroer Frederik Hendrik slaagde daar in 1629 wel in, zodat hij vervolgens ‘s-Hertogenbosch kon belegeren. In 1672 was de Zonnekoning Lodewijk XIV de ongenode gast op Kasteel Heeswijk tijdens zijn strijd tegen de Republiek. Prominent ligt Kasteel Heeswijk in het beekdal van de Aa. Vanaf hier bestuurden de heren van Heeswijk-Dinther hun domein. Kasteel Heeswijk kent een lange geschiedenis en was door zijn strategische ligging en rijke bezittingen een belangrijke plek in de regio.