Landgoedwandeling Slangenburgpad – Wandelen over de mooiste lanenstructuur bij kasteel Slangenburg

Een afwisselende wandeling door bos en veld, over landgoed Slangenburg met kasteel, particuliere begraafplaats en als rustplek de kapel van de Sint Willibrordabdij. Dit is een van de twaalf rondwandelingen die zijn gepubliceerd in De mooiste landgoedwandelingen in Salland van Uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig.

De wandeling noemt zich landgoedwandeling maar is het eigenlijk niet. De wandeling gaat uiteindelijk naar landgoed Slangenburg maar begint en eindigt in Gaanderen met daartussen onnodige veel verharde wegen waarbij nog twee keer de drukke A18 over wordt gestoken. Het moet gezegd, de Achterhoek is ook op verharde wegen vaak authentiek in een ongerept en onbedorven landschap. Maar een iets andere keuze was toch wel logisch geweest. Het hoogtepunt is dus landgoed Slangenburg met het prachtige landgoed erom heen. Lange lanen maar ook knusse paadjes tussen dubbele bomenrijen maken dit landschap tot een topper. Net voor de regen thuis, buienrader deed zijn werk goed, een mooi begin van de zaterdagmorgen.

Gaanderen is ontstaan in de twaalfde eeuw, de eerste informatie dateert uit omstreeks 1150. Dit komt door het klooster Bethlehem dat in die jaren is gesticht. Destijds werd het dorp Gernere genoemd, naar de duinen die het land tegen de Oude IJssel beschermden. Gernere zou zijn afgeleid van de woorden gér en laar, die ‘spitse heuvelrij’ betekenen. Het buurtschap Gernere bestond toen voor een groot deel uit moerassen, heuvels omringd door rivier en beekjes en uit  her en der verspreide nederzettingen. In de zeventiende eeuw werd de plaats, die toen ongeveer 120 inwoners en 20 boerderijen telde, één van de vijf buurtschappen van Doetinchem. Het gebied werd ‘Gander’ genoemd. In het gebied is veel ijzeroer aanwezig; de beken konden waterkracht leveren en er was voldoende hout voor de bij ijzerfabricage benodigde houtskool. Zo kon Gaanderen zich tot ‘ijzerdorp’ ontwikkelen. In 1689 stichtte Josias Olmius aan de Bielheimerbeek de eerste Nederlandse ijzergieterij: de Rekhemse hut genaamd. Hier werden bommen, kogels, handgranaten en huishoudelijke voorwerpen gemaakt. Er lopen langs en door het dorp twee beken, de Akkermansbeek en de Bielheimerbeek, die beiden uitmonden in de Oude IJssel. De Bielheimerbeek dankt haar naam aan het klooster Bethlehem, dat vroeger aan de beek lag.

De Bielheimerbeek krijgt westelijk van Westendorp zijn water van de Boven-Slinge en mondt bij Gaanderen in de Oude IJssel uit. In het verleden was de Bielheimerbeek een klein beekje bij het klooster Bethlehem bij Gaanderen. Aan dit klooster dankt de beek haar naam. De monniken van dit klooster hebben de beek in de Middeleeuwen verlegd en verlengd tot aan de Slingebeek voor de watertoevoer naar de watermolen bij het klooster. De Slingebeek is hierdoor opgedeeld in de Boven-Slinge en de Doetinchemse – of Beneden-Slinge.

Aansluitend aan landgoed Slangenburg ligt de gelijknamige gemeentelijke begraafplaats Slangenburg aan de Nutselaer, bestaande uit een reguliere begraafplaats, een crematorium en een natuurbegraafplaats. Het is een vierkante ommuurde en omgrachte begraafplaats en in de muur bevindt zich een vroeg-18e-eeuws Italiaans hekwerk.

Ooit stond op deze plek een havezate (boerenhoeve). In de middeleeuwen groeide deze uit tot een kasteel. In de Tachtigjarige Oorlog werd dit kasteel verwoest maar hierna ook weer gerestaureerd (1612). Aan het eind van de zeventiende eeuw zijn in opdracht van de toenmalige eigenaar Frederik Johan van Baer in het kasteel prachtige schilderingen aangebracht. Deze laatste bewoner in een lange reeks kasteelheren sinds de veertiende eeuw uit het geslacht Van Baer, luitenant-generaal Frederik Johan baron van Baer van Slangenburgh (1645-1713), verloor zijn vrouw na een ernstige ziekte toen ze pas anderhalf jaar getrouwd waren. Frederik van Baer is nooit hertrouwd en verrijkte de Slangenburg met schilderingen die hem constant herinnerden aan zijn geliefde vrouw. Van Baer had ook een liefde voor natuur en landschappen. In die tijd lag het kasteel in een eenzame streek midden in de heidevlaktes met vochtige bossen. Hij kocht van de stad Doetinchem de Doetinchemse Heide en legde dwars over het terrein een uitgebreid lanenstelsel aan dat nog steeds in zijn originele vorm bestaat. Een groot deel van de heide werd ontgonnen en bebost met eiken, beuken en dennen. Ook heeft hij het unieke park in barokstijl aan laten leggen, het park ziet er nu nog grotendeels zo uit.

Landgoed Slangenburg ligt ongeveer drie kilometer van de stad Doetinchem waar ook de Sint-Willibrordsabdij van de kloosterorde der benedictijnen gevestigd. Slangenburg wordt voor het eerst vermeld in 1354 als eigendom van Maes (Thomas) van Baer. In 1585 werd het door het Staatse leger verwoest en kon pas tijdens het Twaalfjarig Bestand herbouwd worden. De laatste particuliere eigenaren, sinds 1895 de familie Passmann, waren Duitsers. Leden van deze familie liggen begraven op de bijzondere begraafplaats naast de slotgracht. Na de oorlog werden alle Duitse bezittingen verbeurd verklaard en zo werden het kasteel en de gebouwen binnen de buitengracht eigendom van de Nederlandse staat en maakten als zodanig onderdeel uit van de portefeuille van de Rijksgebouwendienst.

Het lanenstelsel van Landgoed Slangenburg is uniek voor Nederland en Europa, vanwege de schaal en authenticiteit. De centrale as en oprijlaan is maar liefst anderhalve kilometer lang. Aan weerszijden liggen 2 vijvers en op de hoeken hiervan stonden vroeger rode beuken. Nu staan er nog maar drie, ze zijn meer dan 300 jaar oud. De ‘lanenstructuur’ is in zeventiende eeuw aangelegd waarbij vooral de symmetrie op. Zowel het kasteel als de omliggende natuur staat bol van rechte lijnen en vlakken. Deze wordt op meerdere punten doorkruist met andere lange lanen. Dit is uniek in Europa, want bijna nergens is deze structuur zo goed bewaard gebleven als op Landgoed Slangenburg. Het bekende Pieterpad loopt over het landgoed.

Het schooltje is in opdracht van Ds. Jan van Dijk omstreeks 1900 gebouwd. Hij kwam als boerenzoon uit Friesland om, zoals hij zelf zei, ‘de geestelijke en stoffelijke armoede in Doetinchem te lijf te gaan’. Hij vond dat ook jongens van eenvoudige komaf een kans moesten hebben om dominee, leraar, arts of advocaat te worden. Dus bood hij hen een opleiding in die richtingen. De domineesleerlingen deden ervaring op met lesgeven op de zondagsscholen in het buitengebied van Doetinchem en Zelhem. De restauratie en openstelling van het zondagsschooltje is gerealiseerd in het kader van ‘Trots op onze streek’, een door provincie en gemeente geïnitieerd project als uitwerking van de nota ‘Doetinchem: cultuurhistorierijk’, met als doel cultuurhistorisch erfgoed te verbinden met het omringende landschap en beleefbaar te maken.

In de 13de eeuw kende Nederland rond de 20 Benedictijnse kloosters. Maar tijdens de Beeldenstorm en de daarop volgende Tachtigjarige Oorlog werden alle kloosters verwoest of in beslag genomen. Pas in het begin van de twintigste eeuw keerden Benedictijner monniken terug in Nederland. Na de Tweede Wereldoorlog hadden de monniken gehoord dat kasteel Slangenburg leeg stond, nadat de Duitse familie Passmann door het Militaire Gezag onteigend was en men kreeg toestemming om tijdelijk dit kasteel te bewonen. In oktober 1945 kwamen de eerste 10 monniken aan op kasteel Slangenburg en de Sint-Willibrordsabdij in Doetinchem is dan ook de jongste van de Nederlandse benedictijnenabdijen. In de kelder van het kasteel volgden zij lessen in het metselen om met de opgedane kennis in de jaren vijftig van de 20e eeuw de nieuwe abdij te bouwen op een stuk van het landgoed, ongeveer een kilometer verderop. Omdat bouwmaterialen na de oorlog schaars waren, moest dit gebeuren met afgekeurde straatstenen. Oorspronkelijk was het huidige complex slechts voor tijdelijke huisvesting bedoeld. Het zou als bedrijfsgebouw dienst gaan doen nadat er op de lange termijn een grote abdij gebouwd zou zijn, deze is echter nooit gerealiseerd. De abdijkerk is een kopie op schaal van een romaanse kerk in Saint Philibert in Tournus in Frankrijk.