Trage Tocht Brabantse Biesbosch – Wandelen bij de Jantjesplaat

Je waant je in de Biesbosch even in een andere wereld. In een uithoek ervaar je hier de dynamiek van de rivieren. Overal is eigenlijk water om je heen en ook weer niet. Via overgebleven landstroken wandel je via roosterpaden van het ene ‘landgebiedje’ naar het andere. De vogels zijn niet te tellen en vele soorten hebben dit gebied als hun thuis. Ik hoor bij de Jantjesplaat een vogel die ik in mijn jonge vogelspottersleven nog nooit heb gehoord: de cetti’s zanger. Ik hoor hem wel maar zie hem niet. Maar andere voor mij bekendere soorten zie ik overal rondfladderen. Verderop is landbouwgebied omgetoverd tot natuurgebied, de koeien grazen er op de dijken die hier en daar zijn doorgestoken. Het water mag hier zijn gang gaan. De bomen die hier nu in het water staan, sterven langzaam af. Het geeft een trosoteloos beeld, maar niet voor de aalschovers. Zij hebben de bomen ingepikt om er hun veren te drogen en er te nestelen. Op de terugweg loop je dicht langs de Merwede waar grote schepen richting Moerdijk varen. De wandeling gaat door een uniek stukje Nederland die je gelopen moet hebben en waar je het zoetwatergetijdenlandschap met kreken en wilgenbossen op zijn allermooist ziet.

De Biesbosch is een van de grootste en belangrijkste zoetwatergetijdengebieden van Europa, waarbij het getij van de zee door het rivierenlandschap stroomt. Het bestaat uit een aantal riviereilanden en zand- en slikplaten tussen de rivieren Beneden-Merwede en Amer. De Biesbosch is een Nationaal park van 9700 hectare groot en wordt beschouwd als één van de natuurparels in Nederland. Het gebied ontstond na de Sint-Elisabethsvloed van 1421: een deel van het toen ondergelopen polderland is nooit meer opnieuw ingedijkt. Uiteindelijk ontstond hier een zoetwatergetijdengebied. De rivieren Maas en Rijn voerden zand aan, waardoor zandplaten ontstonden. Jarenlang leefde men hier van de wilgenteelt en sommige polders zijn inmiddels in gebruik als zoetwaterbekken. Het is een nat gebied waar grote groepen watervogels dekking, voedsel en nestgelegenheid vinden. Door verruiging en het opengraven van polders ontwikkelt zich geleidelijk een zoetwatermoeras met een enorme soortenrijkdom.

Jantjesplaat is de meest westelijke polder in de Brabantse Biesbosch. Voordat het project Ruimte voor de Rivier startte, bestond ook de Jantjesplaat uit landbouwpolders, echter dit is nu veranderd. De voormalige landbouwpolder is in 2013 omgetoverd in een uitgestrekt wetland met wilgenvloedbos en verdronken polderland. Je ziet hier vele vogels, zoals de pijlstaart, wintertaling, smient, krakeend en slobeend. Zelfs visarend en zeearend kun je hier met een beetje geluk zien. Je vindt je er ook waterrijke gebieden die bij hoogwater onderlopen. Er is een groot aantal wandelpaden bijgekomen waardoor een mooie rondwandeling mogelijk is. Je kunt nog de structuur van de sloten langs de vroegere landbouwgebieden bij laagwater zien.

‘Via een hele reeks roosterbruggetjes tussen de eilandjes loop je veelal langs het water. De luchten met de wolkenpartijen is imponerend en weerspiegelen in het overal aanwezige water.’

Wilgenvloedbossen ontwikkelen zich op groeiplaatsen waar periodiek sprake is van overstroming met rivierwater. Een wilgenvloedbos is niet alleen in Nederland, maar in heel Europa, zeldzaam te noemen. Ze ontstaan door verwildering van een griend waaruit hout gehakt werd dat werd bewerkt tot bijvoorbeeld stelen voor gereedschap of werd verwerkt in zinkstukken die onder andere werden afgezonken om erosie aan dijken te voorkomen. Voor dat laatste werd vooral rijshout gebruikt; de tenen en twijgen van wilgenhout. Omdat de wilgen in de winter regelmatig onder water staan, wordt het een vloedbos genoemd.

‘Het wilgenvloedbos is nu bedekt met een roze deken van reuzenbalsemien. Het ziet er prachtig uit, helaas is het een invasieve soort die erg overheerst in het landschap.’

Het Gat van de Visschen vormt een belangrijk vaarwater in de Brabantse Biesbosch. De zeer brede kreek wordt door een tweetal eilanden, die door een grote zandplaat met elkaar verbonden zij, soms onderverdeeld in een Noordergat van de Visschen en een Zuidergat van de Visschen. Het begin van het Gat van de Visschen wordt gevormd door het samenstromen van twee brede kreken, die beide onderdeel uitmaken van een netwerk van brede  vaarwegen voor de pleziervaart.

‘Ik zie op het pad een kikkertje wegspringen. Ik blijf even staan en het paar centimeter grote beestje springt op mijn wandelschoen. Het is de groene kikker die in de Biesbosch in en rondom het water voorkomt, zoals kreken en andere waterpartijen met begroeiing.’

Hooge Hof was ooit gewoon landbouwgrond da netjes in rechthoekige kavels was verdeeld. Nu is het een nat moerasgebied, een wetland, waar water de plattegrond van het gebied heeft veranderd. Hierdoor is het een vogelwalhalla geworden door de grote aanvoer van voedsel.

‘Op de dijk die ooit het water tegenhield grazen nu koeien. In ben vroeg, ze slapen nog half en zoals het hoort bij een kudde liggen ze netjes bij elkaar, elkaar beschermend.’

De Deenepolder bestaat uit wilgenbosjes, natte graslanden en overal zie je de sporen van het getij, dat hier nog altijd aanwezig is.

‘Op de gehele wandeling zie je glijsporen van bevers en wildwissels die ze gebruiken om van het ene water naar het andere te komen. Soms ligt er een berk op het pad, bezweken onder de knaagsporen van een van de 300 bevers die hier leven.’

De Nieuwe Merwede loopt van de Boven-Merwede bij Werkendam naar het Hollandsch Diep. De rivier is de natuurlijke grens tussen Zuid-Holland en Noord-Brabant. De Nieuwe Merwede doorsnijdt over vrijwel zijn gehele lengte het Nationaal Park de Biesbosch en vormt een belangrijk onderdeel in de vaarroute tussen Antwerpen en Duitsland. De huidige Nieuwe Merwede is uitgegraven tussen 1861 en 1874, om veel water van de Boven-Merwede sneller af te kunnen voeren. Vóór de aanleg van de Nieuwe-Merwede werd het water afgevoerd via een fijnmazig netwerk van rivierarmen, kreken en killen, die bij hoge waterstanden en/of bij de vorming van rivierijs (ijsdammen) konden verstoppen en elders dijkdoorbraken en overstromingen tot gevolg konden hebben.