Westfriese Omringdijk – Schoorldam-Schagen – Wandelen over kronkelend lint in het landschap

De wandeling kronkelt door het Noord-Hollandse landschap, om wielen, langs grazende schapen, langs enorme weilanden en akkerlanden waar kolen en bloemen worden gekweekt. Je passeert Eenigenburg en Sint Maarten, wat vroeger aan zee lag. De route rijgt natuur, cultuur en historie aan elkaar en het moet gezegd, het is een prachtig historisch erfgoed wat hier in Noord-Holland zo prominent in het landschap ligt. Eindpunt Schagen ademt gezelligheid maar druk na al die kilometers in stilte te hebben gelopen. Jammer dat de gehele route verhard is, het kan helaas niet anders, maar er is genoeg te zien aan natuurschoon.

De Westfriese Omringdijk is een 126 km lange dijk, ontstaan door de koppeling van verschillende korte dijken in de regio West-Friesland. De Omringdijk loopt via de steden Enkhuizen, Hoorn, Alkmaar, Schagen, Medemblik en opnieuw Enkhuizen. West-Friesland kent een lange traditie van dijken bouwen om gebieden droog of juist nat te houden. In het begin, in de tiende eeuw, ging het om korte en lage dijkjes. In de twaalfde eeuw, terwijl West-Friesland drukker bewoond raakte door oprukkende Hollanders, rukte ook het water op. Door de langzame maar gestage stijging van het water in zee en rivieren was er meer nodig om het gebied droog te houden voor bewoning en voedselvoorziening. De eerste langere dijken werden aangelegd tussen opgehoogde tussen terpen. Men bouwde echter nog altijd simpele en lage dijken. Doordat die geregeld doorbraken ontstonden allerlei meren in het gebied.

Vanaf het begin van de zestiende eeuw kwamen de dijken steeds meer op hun definitieve plaats te liggen doordat men ze steviger en hoger bouwde. Door de drooglegging de van grote watermassa’s in West-Friesland, die begon met het droogleggen van de Zijpe later die eeuw, werd de zeewerende functie van de Omringdijk minder. Wel brak de zee soms nog door de ring van dijken en verdronken er nog mensen. Pas in de twintigste eeuw, met de komst van de Afsluitdijk, had het zeewater geen greep meer op de Omringdijk waardoor hij iedere zeewerende functie verloor. Toch wordt het dijkstelsel nog altijd onderhouden als een zeewering.

Schoorldam is een dorp in de gemeenten Bergen en Schagen en wordt gescheiden door het Noordhollandsch Kanaal, het westelijke deel behoort toe aan de gemeente Bergen terwijl het oostelijke deel bij de gemeente Schagen behoort. Schoorldam heeft een eerste vermelding in 1200 en 1300 als Scoerledam, Scorledam 1575 en Scoreldam 1610. Er kwam bewoning bij de dam en stenen sluis met houten deuren die was gebouwd in de Rekere als bescherming voor de Westfriesedijk (onderdeel van de Westfriese Omringdijk) en tegen het stijgende zeewater vanuit de nog niet ingepolderde Zijpe (ingepolderd 1597) richting Alkmaar.

Het Noordhollandsch Kanaal is gegraven in het begin van de 19e eeuw in opdracht van koning Willem I. In de 17e eeuw nam de bevaarbaarheid van de Zuiderzee voor de zeescheepvaart naar Amsterdam af. Met name de ondiepte bij Pampus die de doorgang naar het IJ voor grote schepen blokkeerde zorgde voor veel oponthoud. Toen het overladen van goederen naar kleinere schepen te tijdrovend en te duur werd is men gebruik gaan maken van scheepskamelen. Daarbij kampte Amsterdam ook met het dichtslibben van de haven.

Het graven van een rechtstreekse verbinding naar de Noordzee durfde men echter nog niet aan. Een dergelijk plan zou gepaard gaan met de afdamming van het IJ bij de Zuiderzee, maar men was technisch nog niet in staat een groot sluizencomplex te bouwen. De Nederlandse economie was in slechte staat na de val van Napoleon. Het gebrek aan goede water- en wegverbindingen was een belangrijke oorzaak. Koning Willem I wilde daar snel verbetering in brengen. Tijdens zijn bewindsperiode, van 1814 tot 1840, werden veel verkeersverbindingen aangelegd, waarvan het Noordhollandsch Kanaal het belangrijkst is.

In 1289 werd het dorp vermeld als Eini(g)hborch, in 1323 als Enigheburch, in 1478 als Enichburch en in 1600 als Eenighenburch. De naam is echter veel ouder. In het Oudfries is het Eeninge, van Ee = water en Nige = vlakbij. Vlak bij de pas in 1597 ingepolderde Zijpe dus.

De naam van Sint Maarten is afkomstig van het feit dat er een kerk werd gesticht die gewijd was aan Martinus van Tours, die ook wel Maarten of Sint Maarten wordt genoemd. De kerk werd in een gebied neergezet dat relatief dunbevolkt was. De bewoners van Sint Maarten waren van oorsprong vissers, ook wel blauwboeren genaamd. De naam Sint Maarten komt voor het eerst in ongeveer 1250 voor in de annalen. Het dorp lag in die tijd aan zee. Dit was het geval tot aan de drooglegging van Zijpe in de 16e eeuw.

Kasteel Nuwendoorn was een dwangburcht van Floris V in de buurt van de Rekerdam met een uitloper van de Rekere, in het uiterste westen van West-Friesland, nabij het huidige Krabbendam. Hij bestond uit een woontoren van 11 bij 11 meter, een hoofdburcht van 32 bij 32 meter, en een voorburcht. De locatie moet destijds van enorm strategisch belang zijn geweest. Van hieruit had Floris immers een open verbinding met de zee alwaar hij graag ‘rovertje’ speelde om de kas wat aan te vullen. Een uitzichttoren op het kasteelterrein biedt de mogelijkheid een overzicht te krijgen, echter vanwege vandalisme is deze nu gesloten.

Langs de dijken in de omgeving van Sint Maarten zijn door diverse dijkdoorbraken kleine meertjes ontstaan. Waar gaten in de dijken werden geslagen, vormden de kolkende watermassa’s diepe plassen. Na een dijkdoorbraak werd daarom een nieuw stuk dijk om het ontstane gat aangelegd. Door het rondkolkende water zijn diepe gaten ontstaan, tot wel 10 meter diep. Uit het gat werd achter de kolk grond afgezet, vaak zand uit de dieper gelegen lagen. Bij het doorbreken was de kracht van het water vaak zo groot, dat de dijk niet meer te dichten was. Om de kolk werd dan een nieuw stuk dijk gebouwd. Wat nu nog resteert zijn vaak kleine, diepe poelen.

Schagen ligt op een oude terp, langs de westkant van de Westfriese Omringdijk. Het is een gezellig stadje en ten westen van Schagen ligt een laaggelegen poldergebied tot aan de zee: de Zijpe. Het is bekend om de bollenteelt, elk voorjaar heeft het land vele kleuren dankzij de velden vol tulpen.