Westfriese Omringdijk – Ursem-Schardam – Wandelen langs de Beemster

De wandeling volgt een prachtig gedeelte van de Westfriese Omringdijk. Bijzonder om op een monument te wandelen dat dateert uit 1250. Een geweldig werk moet het zijn geweest om met mankracht het achterland te beschermen tegen het water. Met rechts de veel lager gelegen Beemster en links de hoge dijk met daarboven de mooiste luchten bij de opkomende zon. De dijk kronkelt door het landschap en op het eind voor je het Markermeer. Hier de oude sluis en de banpaal die het bangebied van Hoorn aangaf. In tegenstelling tot andere etappes is deze etappe erg mooi.

Ursem ligt tussen de steden Alkmaar en Hoorn, in een van de knikken van het zuidelijk deel van de Westfriese Omringdijk. Ursem is een oude plaats. In 1083 wordt de plaats als ‘Urisheim’ genoemd in de stukken van de Abdij van Egmond. In 1420 komt de plaats voor als ‘Uresheim’. Het dorp was tot de jaren zestig van de twintigste eeuw een niet al te groot agrarisch dorp. Daarna groeide de plaats langzaam uit tot een groter dorp. Het dorp kent nog wel steeds de typische bewoning van voor die groei. Zo zijn er in het dorp en in de polder van Ursem nog vrij veel West-Friese stolpboerderijen te vinden.

Tussen Ursem en Avenhoorn kom je langs een banpaal van de stad Hoorn. De 18de-eeuwse banpaal is bekroond met een eenhoorn met het stadswapen van Hoorn. Het jaartal 1408 op de paal verwijst naar het jaar van de uitbreiding van het stedelijk rechtsgebied van Hoorn en de omliggende dorpen. Een banpaal markeert markeerde het rechtsgebied van een stad, het gebied waaruit je verbannen kon worden. Naast de doodstraf gold verbanning als één van de zwaarste straffen in het middeleeuwse strafrecht. De banneling moest niet alleen weg uit zijn stad, hij was vaak ook niet meer welkom in een groter gebied.

De Beemster is een droogmakerij of polder en gemeente in Noord-Holland. De polder, die in 1612 droogviel, werd in 1999 op de UNESCO-Werelderfgoedlijst geplaatst. Rond het jaar 800 was het gebied, dat nu de gemeente Beemster vormt, bedekt met veen. Beemster is afgeleid van Bamestra, de naam van een riviertje in het gebied. Ontginning van het veen door de mens in combinatie met stormvloeden leidde ertoe dat dit riviertje in de periode 1150-1250 uitgroeide tot een binnenzee, een meer dat in open verbinding stond met de Zuiderzee en door de Where met de Purmer. Op 19 mei 1612 was de polder droog en was de huidige droogmakerij De Beemster een feit. Op dat moment stonden er 43 poldermolens. Uiteindelijk zijn er 50 molens nodig geweest om de droogmakerij te bemalen.

Je loopt hier op de dijk die aanzienlijk lager is dan de dijk langs de Zuiderzee. De Beemster aan de zuidkant werd definitief drooggelegd dankzij Jan Adriaensz Leeghwater. Het land werd ingedeeld in rechthoekige percelen. De kwaliteit van de landbouwgrond was zo goed dat het project als een economisch succes gold en de investeerders hadden hun geld er in een jaar al uit. Sinds 1999 staat de Beemster op de UNESCO Werelderfgoedlijst.

Met zicht op het polderlandschap van het Werelderfgoed Beemster kom je op de Noorddijk langs de Beemsterringvaart tien unieke gedichten van Bram Vermeulen tegen. Hij vormde samen met Freek de Jonge Neerlands Hoop in Bange Dagen waar hij vooral op het muzikale vlak een inbreng had.

De Mijzenpolder is een schitterende, ongerepte veenweidepolder. Er loopt één weggetje de polder in, de Vrouwenweg, naar de plaats waar vroeger het kerkje lag. Verder is het binnenste van de polder alleen per boot toegankelijk. De ontginning van de polder Mijzen in het hart van Noord-Holland is hoogstwaarschijnlijk ter hand genomen tussen 950 en 1000. Door het veen liepen kleine slootjes en het huidige slotenpatroon herinnert nog aan het verleden. Voor de rest is het landschap in de loop der eeuwen ongelooflijk veranderd. Waar nu land is, lagen vroeger uitgestrekte meren, zoals het Schermeer en de Beemster. En op plekken waar vroeger land was, zijn kunstmatige vaarten gegraven die het water afvoeren.

In 1319 werd het dorp onder de naam Scaderdam voor het eerst vermeld. In de late middeleeuwen werd de dam, Schardam, voorzien van twee sluizen. Deze sluizen waren toen van hout en dienden als spuisluizen voor de Beemster en de Schermer. In het dorp, tussen de Noorder- en Zuidersluis, staat een banpaal van de stad Hoorn, die daar is geplaatst in 1761. Toen behoorde Schardam dus nog deels tot het rechtsgebied van de stad Hoorn. De banpaal laat een roodkleurige eenhoorn zien; de hoorn is goudkleurig en wijst in de richting van de stad Hoorn, aan de andere kant van het Hoornse Hop. Het dier houdt ook een schild vast waarop het wapen van Hoorn is afgebeeld. De banpaal is een rijksmonument.

Bij Schardam liggen drie hele oude sluizen, de Noorder- en Zuidersluis dateren uit de 14e eeuw. In die tijd bestonden die nog volledig uit hout. In de 18e eeuw zijn de zijwanden vervangen door stenen muren. In de Hornsluis uit 1607 zijn twee mooie gedenkstenen aangebracht met op de ene de negen wapens van de financiers van de drooggemaakte Beemster en op de andere een wapen met een koe.